Præbendæ dictæ cibi ac potus portiones diurnæ, quæ Monachis, Canonicis, aliisve quibusvis dantur ac præbentur. Additio 3. ad Capitul. cap. 112 :

Volumus... ut Canonici Clerici, qui in civitatibus vel Monasteriis degunt, qui beneficia habent, unde victum et vestitum habere possunt, ut hoc, juxta Apostolum, contenti sint, etc.

Infra :

Si quis hæc statuta contempserit, utrisque careat, et beneficio et Præbenda : atque si gradibus fruitur Ecclesiasticis, ipsis privetur.

Ubi observanda etiam beneficiorum Ecclesiasticorum nomenclatura. S. Hugo Abbas Cluniacensis in Epist. ad Alphonsum Regem Hispaniæ :

Et super hæc statuimus ut Præbendam quotidianam habeat in refectorio ad majorem mensam, etc.

Acta Murensis Monasterii pag. 43 :

Dedit totum quod ipse possederat, ea conditione, ut quamdiu viveret, haberet a nobis Præbendam.

Vita B. Mariani Abbatis Ratisponensis n. 30 :

Deinde si viri fratres de S. Petro omni die ad refectionem venire indigeant, ut quando velint venire ad nos, talis Præbenda eis apponitur, ut cuilibet fratrum majoris congregationis.

Burchardus de Casib. S. Galli cap. 6 :

Fratres amavit, Præbendam adauxit.

Adde cap. 10. Chunradus de Fabaria cap. 8 :

Ipse Præbendam nocturnam de bonis sanctæ Fidis adauxit in pane, qui dimidius in refectorio fratribus dabatur.

Traditiones Fuldenses lib. 3. tradit. 32 :

Tradimus ad augmentum Præbendæ vestræ ex compassione paupertatis, quam in cotidiano victu habetis, etc.

Helgaudus in Roberto Rege :

Centum Clericis pauperibus Præbendam panis, piscis et vini concedebat.

Manegoldus Decanus apud Goldastum tom. 2. Alemann. :

Quasdam enim Præbendas Cellerarius ex officio suo fratribus ministrat, quasdam Præpositus seu Decanus, quasdam Custos, quasdam Camerarius, quasdam Portarius, quasdam Hospitalarius, quasdam Refectorarius : quorum omnium Præbendæ subnotatæ habentur, etc.

Statuta S. Claudii ann. 1448 :

Pittantiarius ad causam sui officii percipit unam duplicem Præbendam panis et vini, qui sunt quotidie quinque panes et quatuor pintæ vini.

Tabul. Calense ann. 1247 :

Præbendæ clericorum S. Georgii in pane et vino et potagio, et pitanciis, etc.

Adde Doubletum pag. 740. 782. 798. Vitam Aldrici Episcopi Cenoman. num. 1. Chronicon Montissereni ann. 1210. pag. 90. Concilium Biterrense ann. 1233. cap. 24. etc. Vide Stipendium 1.

Præbenda Monachalis, Portio monachica. Charta Guillelmi Abbat. S. Benigni Divion. ann. 1375. inter Instrum. tom. 4. novæ Gall. Christ. col. 214 :

Concessimus... Wladislao de Polonia monacho dicti monasterii nostri ad vitam ipsius, unam Præbendam monachalem integram, qualem consuevit percipere monachus sacerdos monasterii nostri... et dictam Præbendam monachalem cum duabus pitanciis vendidimus et concessimus pretio sex viginti florenorum de Florentia.

Unde in monasteriis etiam obtinuisse præbendarum commercium colligitur. Monachus ad succurrendum fuisse videtur. Innocentii II. PP. Litt. abbat. Vall. S. Gregorii ann. 1143. in Alsat. diplom. tom. 1. pag. 223. num. 143 :

Authoritate apostolica vobis inhibemus, ne alicui sæculari personæ, nisi habitum monasticæ religionis assumpserit, Præbendam in vestro monasterio conferatis.

Conf. ibid. num. 383. et mox Præbendarum resignationes.

Præbendare, Præbendam, seu portiones diurnas cibi et potus assignare. Histor. Monast. Vicon. Ord. Præmonst. apud Marten. tom. 6. Ampl. Collect. col. 302 :

Etiam in cibis et potibus, invitis Præmonstratensium et Laudunensium abbatibus, singulorum nostrorum Præbendavit. Expetit ab eisdem ut ad mensam in vino suos habeat canonicos Præbendatos.

Præbendalis Lagena, Portio diurna potus. Consuet. MSS. S. Crucis Burdegal. ante ann. 1305 :

Scias quod in die duæ lagenæ Præbendales, per unum annum faciunt quatuor pippas.

Præbendæ nomen demum mansit Canonicorum et aliorum Clericorum beneficiis. Dimissa enim domicilii mensæque communione, reditus, commoda, ac proventus, atque adeo ipsa prædia Ecclesiæ diviserunt in portiones, quas Præbendas appellarunt, substitutis ingenti disciplinæ Ecclesiasticæ detrimento, mercede conductis honorariis psaltis, qui quotidianum psalmodiæ laborem in choro ipsorum vice perferrent. Stephanus Tornacensis Epist. 160 :

Cum generalis Ecclesiæ Gallicanæ consuetudo singulares portiones Canonicis suis distribuendas concedat, et approbet, et summi Pontificis auctoritas non reclamet.

Lindwodus :

Præbenda differt a Canonia, nam canonia est jus spirituale quod aliquis assequitur in Ecclesia per receptionem in fratrem, et assignationem stalli in choro, et loci in capitulo. Præbenda vero est jus spirituale recipiendi certos proventus pro meritis in Ecclesia, competens percipienti ex divino officio, cui insistit, et nascitur ex Canonia tanquam filia a matre.

Auctor Breviloqui :

Præbenda est jus percipiendi proventus in Ecclesia collegiata, ex actione proveniens, competens alicui tanquam uni de Collegio, quod jus ex Canonica descendit.

Concilium Turonense ann. 1060. can. 2 :

Si quis aut Episcopus aut Prælatus quislibet contra præfixam regulam aliquod Ecclesiasticum ministerium, vel etiam ipsam Præbendam, quæ Canonica dicitur, ordinare aut dare voluerit, etc.

Concilium Melfitanum ann. 1079. can. 1 :

Præbendas etiam quæ Canonicatus dicuntur.

Concilium Monspeliense ann. 1214. can. 8 :

Districte quoque mandamus quod in nulla Ecclesia laici recipiantur in Canonicos et fratres, nec etiam ad Præbendam canonicalem, quæ consistit in pane et vino, et quibusdam aliis, cum per hoc Ecclesiæ multa damna proveniant.

Willelmus Tyrius lib. 9. cap. 8 :

In Ecclesia Dominici sepulchri et Templi Domini Canonicos instituit, eisque ampla beneficia, quæ Præbendas vocant, simulque et honesta domicilia circa prædictas Deo amabiles Ecclesias, assignavit.

Idem lib. 10. cap. 1 :

Et in Remensi, Cameracensi, et Leodiensi Ecclesiis beneficia, quæ vulgo Præbendæ dicuntur,... obtinuit.

Et lib. 18. cap. 30 :

Certum numerum Canonicorum ibi, et eis certa stipendia, quæ Præbendas vocant, instituit.

Leonius Poeta Gallicus, qui vixit ann. 1154. in Epist. ad Adrianum PP. :

Non peto Præbendas, nec honores Ecclesiarum.

Adde Gregorium VII. lib. 5. Epist. 1. Concilium Pictavense ann. 1070. cap. 2. Romanum ann. 1078. cap. 3. Claromontanum ann. 1095. cap. 6. 12. Pictavense ann. 1109. cap. 7. 8. Lateranense ann. 1122. cap. 22. Londinense ann. 1125. cap. 5. Lateranense ann. 1139. cap. 25. etc.

Præbendalis Ecclesia, Quæ a majori dependet, cujusque ex reditibus aliqua portio sacerdoti, ut illi deserviat, assignatur. Charta ann. 1231. in Maceriis Insulæ Barb. tom. 1. pag. 159 :

Quod idem Prior recipiet in eadem ecclesia S. Vincentii Cabilonensis ad duas synodos tantum quantum et una de ecclesiis Præbendalibus. Prior et conventus de Burncester dimiserunt Ecclesiam Præbendalem de Sotton cum capella de Bokyngham,

apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 559.

Præbendalis Capella, in Epist. Innocentii III. PP. ad Guillel. Episc. Autiss. ann. 1208 :

Inhibemus ne quis in diœcesi tua oratorium construere de novo sine tuo assensu præsumat, vel parochialem ecclesiam seu capellam facere Præbendalem.

Id est, cui præbenda assignatur.

Corpus Præbendæ, Portio principalis, Gall. le Gros. Charta Bartholomæi Episcopi Parisiensis ann. 1226 :

Videlicet quod Canonicus nihil percipiat de corpore Præbendæ suæ, nisi presbyteri residentiam perfecerit : et si semel perfecerit, oportet iterum perficere, antequam iterato percipiat præbendæ suæ fructum. Corpus autem Præbendæ est, quod percipitur præter distributiones cotidianas, quæ illis solis dantur, qui personaliter et præsentialiter intersunt.

Præbenda Manualis, Quotidiana distributio. Statuta Eccl. Barcin. ann. 1317. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 617 :

Statuimus quod quilibet canonicus nostræ ecclesiæ, qui infra primum annum, a tempore quo manualem Præbendam pacifice fuerit assecutus,... cappam processionalem facere omnimode teneatur.

Præbenda Gratiæ. M. Robertus de Sorbona in serm. de Conscientia :

Dominus autem bonus Magister est, qui confert omnibus Scholasticis suis, et solum suis, præbendas optimas, scilicet Præbendam gratiæ, quæ prævalet omnibus præbendis de mundo, etc.

Præbenda Doctoralis, Portio quæ scholastico, Gall. Ecolatre, Scripturam sacram, jus canonicum et litteras docenti tribuitur. Conc. Toletan. ann. 1565. inter Hispan. tom. 4. pag. 47 :

Altera vero (clavis) penes canonicum sit qui Præbendam doctoralem juris pontificii obtinet.

Præbenda Lectoralis, in Conc. Compostell. ann. 1565. inter Hisp. tom. 4. pag. 116.

Præbenda Magistralis, Quæ canonico Theologo, Gall. Théologal, est attributa, ibidem pag. 48 :

Canonicus qui Præbendam quam magistralem vocant, obtinet, et qui ad id eligitur ut prædicationis muneri incumbat, teneatur in ecclesia cathedrali.... verbum Dei prædicare.

Præbenda Ebdomadariorum, Frider. Ducis Elisat. liter. super fundat. monasterii Trutenhusen ann. 1181. in Alsat. Diplom. tom. 1. pag. 276. num. 328 :

Duas ebdomadariorum Præbendas

. In bulla confirmatoria Lucii III. PP. ibid. num. 335. legitur

Duarum hebdomadariarum stipendia præbendarum

. Fridericus donationem fecit nomine Heradæ abbatissæ Hohenburgensis, a quo cœnobio bona prebendæ hebdomadariæ dicta alienabantur, quæ inde aut hebdomadario attributa fuisse censuerim, aut consolationi, semel per hebdomadam monachabus dandæ.

Præbenda Missæ, Præstatio pro Missa. Charta Bertholdi Episc. Argent. ann. 1340. in Histor. Mediani Monast. pag. 351 :

Redditus subscripti, dudum ex pia largitione fidelium desiderantium ibidem in capella S. Barbaræ cotidianam haberi Missam,... ad Præbendam Missæ hujusmodi sint donati.

Præbenda Poenitentiaria, in Concil. Compostell. ann. 1565. inter Hispan. tom. 4. pag. 116.

Præbenda Abbatis, Annuum beneficii emolumentum alicui abbatiæ attributum. Liber privil. eccl. Carnot. sign. 69 :

Percipiant (Valleienses) annualia vel præbendam, quæ dicitur Præbenda abbatis.

Præbenda Presbyteralis, Beneficium quod non nisi a presbytero possideri potest. Statut. Capit. Lingon. ann. 1257. tom. 4. Gall. Chr. col. 209 :

Nullus canonicus ad susceptionem ordinis sacerdotalis cogetur invitus, nisi habeat Præbendam presbyteralem : erant autem de cætero octo presbyterales præbendæ.

Præbenda Mortuaria, Quæ et quam ob causam sic dicta, docet Charta ann. 1222. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 348 :

Prioratus vero S. Gildardi duas Præbendas mortuorum prædictas in ecclesia nostra libere et pacifice et cum omni integritate in perpetuum possidebit, exceptis domibus quæ deputatæ fuerant prædictis Præbendis mortuariis... Duo autem presbyteri de canonicis S. Gildardi ad servitium dictarum præbendarum deputabuntur, qui singulis diebus missam unam in ecclesia nostra pro mortuis celebrare tenebuntur.

Præbenda mortui, alia notione, vide infra in Victus mortui.

Præbenda Vicarialis, Beneficium canonico vicario, aut secundi ordinis, seu canonici vices gerenti assignatum. Lit. admort. ann. 1382. in Reg. 121. Chartoph. reg. ch. 110 :

Cum defunctus magister Radulphus de Ailliaco, tunc canonicus Ambianensis,... ordinaverit unam Præbendam perpetuam sacerdotalem et vicarialem in dicta ecclesia Ambianensi fundare, etc.

Præbendæ Currentes,

quæ a nemine in titulum possidentur

, in Constitut. Eccles. Colon. ann. 1423. apud Würdtwein. Subsid. diplom. tom. 3. pag. 76.

Præbenda Regia, in ecclesia Argentin. dicebatur quam rex cui volebat concedebat. Vide chart. Sigismundi reg. ann. 1428. et 1430. in Chronic. Kœnigshov. edit. Schilter. pag. 767. 768. infra Preces Primariæ.

Præbendæ Pueriles, quæ Puerorum chori sunt : in Monumentis Paderborn. pag. 135. Vide Puer.

Præbendaria, ut Præbenda, in Litteris Henrici VIII. Reg. Angl. ann. 1533. apud Rymer. tom. 14. pag. 482 :

Capellarum, cantariarum, archidiaconatuum, Præbendariarum, hospitalium et aliorum beneficiorum ecclesiasticorum, etc.

Semipræbenda, Beneficium quod dimidium fructuum percipit : quippe Episcopi ut Clericorum in suis Ecclesiis numerum augerent, Præbendas Canonicorum in duas interdum diviserunt, quæ inde Semipræbendæ dictæ sunt. Quæ quidem Præbendarum sectio inhibita fuit in Turonensi Concilio ann. 1163. cap. 1. et apud Neubrigensem lib. 2. cap. 15. quod refertur in cap. Majoribus 8. de Præbend. et dignit. ext. Majores tamen præbendas dividi posse, si id Ecclesiæ utilitas postulaverit, sanxit Innocentius III. cap. Vacante eod. tit. Vide eumdem Innocentium lib. 1. Epist. pag. 122. edit. Venetæ, et lib. 13. Epist. 51. Concilium Parisiense ann. 1212. cap. 13. Concilium apud Castrum-Gonterii ann. 1231. cap. 6. etc.

Præbendarum Resignationes, venditiones. Charta Gaufridi Vicecomitis Bituricensis sub Roberto Rege, ex Tabul. S. Ursini Bituric. :

Concedimus autem Canonicis quantum numerum addere vel tollere eis placuerit in cœtu propriæ congregationis, et maneat in eorum potestate. Præbendas quoque ipsas ea lege concedimus, ut nullus Episcopus, nullusque Abbas, neque homo vendere vel aufferre præsumat : sed unusquisque Canonicus potestatem habeat suæ Præbendæ alteri Canonico dare vel relinquere consilio eorum qui pro ipsa servierint.

Charta Guidonis Episcopi Ambian. ann. 1073. ex Tabul. ejusdem Eccl. :

Assensum dedi post decessum uniuscujusque Canonici quatenus fratres cujus Præbenda fuerat horis competentibus assidue memoriam habeant in suis orationibus, Psalmodiis, Missis, et Vigiliis, uno integro proximo anno præbendæ eorum reditum attribui. Ita tamen ut si forte Canonicorum aliquis suo parenti vel familiari post ejus obitum Præbendam suam emerit, illo mortuo, illius successor cum cæteris fratribus, si forte simul comederint, reficiatur ; sin autem aliquid in refectorio comederit, ei detur, et omnia alia præfati sancti Fratribus a Canonicis Matris antedictæ dentur.

Charta Hescelini Episcopi Parisiensis ann. 1032. in Probationibus Histor. Vergiacensis pag. 67. pro Ecclesia Vergiacensi :

Ea vero lege ad congregationem hanc Ecclesiam nostram volumus respicere, ut nihil inibi sancti Nazarii Episcopus (Augustodunensis) potestatis seu dispositionis exerceat. Decanus autem prælationis officium Præbendasque Vergiacensium fratrum det, vel sicut usus, immo abusus est, vendat, pretiumque in fratrum Eduensium usum, sicut eis complacitum fuerit, convertat.

Acta Episcoporum Cenomanensium in Avesgaudo pag. 300 :

Volens autem Episcopus aliquid Canonicis suis dare, nihil habens de dominio, quod dare potuisset, tamen caritative dedit eis medietatem venditionis Præbendarum Ecclesiæ suæ. Et contra fecit, quod etiam non fecisset, hoc est enim Canonicis suis Ecclesiam de Prorigniaco, et Ecclesiam de Loyaco, et dedit unam Hildeburgi sorori suæ primogenitæ, et alteram Godehildæ germanæ suæ secundæ.

Ex quibus postremis verbis patet quanta in rebus Ecclesiasticis viguerit ea tempestate morum corruptela. Habetur inter Epistolas Alexandri II. a Massono editas, 13. in qua ad Remensem Archiepiscopum scribens, queritur, quod in illius provincia adeo invaluerit pestis simoniaca, et quod Bellovacensis Episcopus bona Ecclesiastica palam dissiparet. Quibus verbis præbendarum venditiones innuisse colligimus, ex Epistola Diensis Episcopi, Legati Apostolici ad Gregorium VII. Pap. descripta ab Hugone Flaviniacensi in Chronico Virdun. pag. 203. ubi ait, in ea Diœcesi, neglectis summi Pontificis Decretis, simoniam obtinuisse, adeo ut in Concilio Pictavensi Episcopum de ea insimulatum ab Episcopali functione suspendere coactus fuerit, tum maxime, quod post Decretum præbendas vendiderit : in eadem deinde Epistola idem Legatus scribit, Archiepiscopum Turonensem

comprobatum fuisse ante Episcopatum Decanatum emisse, quem ex consuetudine hujus Ecclesiæ, nisi quia jam Sacerdos fuisset, vel jam futurus Sacerdos esset, habere non posset.

Et sane Guibertus lib. 1. de Vita sua cap. 7. testatur, sua ætate semper tulisse Presbyteros, tum simoniacorum abusuum emendationem, tum etiam sibi interdicta subinde matrimonia ; quibus quidem beneficiorum distractionibus auctoritatem dabant Principes ipsi, quos inter in Gallia nostra idem Guibertus Henricum I. præsertim carpit, qui, ut ait,

multum erat cupidus, et Episcopatuum venditionibus assuetus

. Sed et Philippum filium ac successorem eo nomine exagitat, quem hominem in Dei rebus venalissimum appellat. Exstat Charta ejusdem Regis in Tabulario Maurigniacensi ann. 1106. quæ præbendarum venditioni manus saltem dedisse evincit :

Concessimus ut Canonicis, qui eo tempore vivebant, vita comite, canonicas, quas Præbendas vocamus, canonice tenere liceret. Si vero vendere qualibet occasione quilibet eorum, vel omnes vellent, aut Abbati sanctæ præfatæ Trinitatis vendant cum omni alio emptore penitus remoto dimittant.

Idipsum præterea docet Historiola illa, quam Michael Scotus lib. 4. Mensæ Philosophicæ cap. 28. refert :

Cum Episcopus Carnotensis promisisset Philippo Regi Franciæ, quod primam præbendam sibi daret ad votum, et cum multæ vacassent per vices, indignatus est Rex : cui remandavit, quod nullum adhuc dederat, sed omnes vendiderat.

Ex supra allatis locis abunde colligitur, quam alte radices egerit hæc inveterata in præbendarum venditionibus simonia, quam diu fovit receptus in omnibus ferme Ecclesiis usus, sive abusus, adeo ut eo ipso ævo Græcanicas etiam pervaserit, ut docemur ex Concilio Nicæno II. pag. 611. 637. edit. Labbei et ex Zonara tom. 1. Annal. pag. 61. 1. edit.

Cum omnia ministeria Ecclesiastica ita eo tempore haberentur venalia, quasi in foro sæcularia mercimonia,

inquit Glaber lib. 5. cap. 5. ubi hæc subdit :

Omnes quippe gradus Ecclesiastici a Maximo Pontifice usque ad Ostiarium opprimebantur per suæ damnationis pretium, ac juxta vocem Dominicam in cunctis grassabatur spiritale latrocinium.

Istud porro damnandum præbendarum commercium, maxime in Gallicanis Ecclesiis, ditioni suæ subditis, funditus evellere annixus est inprimis Henricus Imperator, coactis universis Episcopis, editoque statuto, quo penitus illud interdictum est, ut auctor est idem Glaber : cum in Francicis interea summi Pontifices suas vicissim curas conferrent, præsertim Leo II. in Concilio Remensi, deinde Gregorius VII. per suos Legatos Amatum Oleronensem, et Hugonem Diensem Episcopos, et Abbatem Cluniacensem, qui coactis variis in Provinciis Synodis Episcopos et Canonicos simoniacos abrogarunt : postmodum Urbanus II. in Concilio Claromontensi : ac denique Hadrianus IV. in Bulla ad Canonicos Calvi montis :

Jamdudum autem Sacrosancta Romana Ecclesia decernente dinoscitur institutum, ut in Ecclesia nostra de Monasterio B. Dionysii ad divina dependenda obsequia Monachi ponerentur, ad quorum usum et dispositionem decedentium Canonicorum beneficia devenirent. Ut igitur tam laudabilis institutio nullius valeat astutia vacuari, per præsentia vel scripta mandamus, quatenus Præbendas et beneficia vestra vendere, vel quomodolibet alienare nullatenus præsumatis ; alioquin nos et alienationes ipsas auctoritate Apostolica vacuamus, etc.

Vide tom. 2. Spicilegii Acheriani pag. 601. 602. et Michaelem Scotum lib. 4. Mensæ Philosophicæ cap. 28.

Præbendari, Beneficio ecclesiastico donari. Concil. Paris. ann. 1212. apud Marten. tom. 7. Ampliss. Collect. col. 99 :

Si quis habens parochiam, in aliqua ecclesia Præbendetur, ad alterius beneficii resignationem, cujus voluerit, compellatur.

Occurrit præterea in Conc. Hispan. tom. 4. pag. 407. et apud Lud. Laguille Hist. Alsat. pag. 111.

Præbenda, pro Præbendarius. Willel. Malmesburiensis in Vita S. Aldhelmi Episc. cap. 6 :

Erexit Aldhelmus augustiorem Ecclesiam in honorem Domini Salvatoris,... quem promoventem his virtutum successibus in altum nitentem Leutherius West-Saxonum Episcopus conspicatus, ibidem eum in Præbendam, postea in Abbatem erexit.

Præbenda, Cella monachica. Chron. Wormat. apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 63 :

Similiter fratrum Præbendas apud S. Cyriacum ex incursorum negligentia pene destructas misericorditer renovavit et eas simul jussit refici.

Bulla Alex. III. PP. in Chartul. Campan. fol. 17. r°. col. 1 :

Super tribus Præbendis, quas tu præbendas, illi vero reditus appellabant, querimoniam movebatis, etc.

Vide Haltaus. Glossar. German. voce Gottesgabe, col. 741.

Præbendarius, Ad præbendam pertinens. Charta Baldr. comit. Brabant. ann. 1047. ex Cod. reg. 10197. 2. 2. fol. 4. v° :

Si quis eorum (clericorum) super Præbendariam terram ædificaverit quidquam, etc.

Præbendarius, De prædiis ad monachos pertinentibus dicitur, et opponitur Beneficiario ; qua voce intelliguntur prædia ecclesiastica laicis in beneficium concessa. Charta Otton. II. imper. ann. 973. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 309. col. 1 :

Postulans quasdam proprietates... jure quidem Præbendarias, sed multis retro temporibus injuste beneficiarias, ejusdem loci cœnobio restitui.

Præbendarii, Iidem in monasteriis qui servientes, quibus ad victum cibus et potus præbetur. Charta Henr. III. ann. 1054. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 397. col. 2 :

Servientes vero, qui Præbendarii, et qui fratribus infra claustrum serviunt, subjaceant... abbati ejusque præpositis.

Vide infra Provendarius 2.

Præbendarium, Provenderium, Aquarium, ubi equi adaquantur, Abbrevoir, unde vocis Gallicæ origo : quo scilicet equi aqua appræbendantur : seu locus, unde aquæ præbenda hauritur pro equis. Accersenda potius videtur hujus vocis origo a Lat. Bibere, unde Itali Bevere, et nostri Beuver, Buver, et interposito r, Breuver, Brever dixerunt : a quo etiam Breuvage et Beveragium, Bevragium, apud Scriptores infimæ Latinitatis. Charta Simonis Comitis Montisfortis ann. 1207. in Hist. Monmorenciaca pag. 77 :

Conquerebatur... de Præbendario aquæ Dugniaci confracto et destructo.

Alia Matthæi de Monmorenciaco ann. 1218. ibid. pag. 84 :

Item de riparia, quæ solet fluere per terram S. Marcelli, et peto, quod habet Provenderium suum, et cursum suum, sicuti habere solebat.

Præbendarius Calcis, Mensuræ species, in Comput. ann. 1450. ex Tabul. S. Vulf. Abbavil. :

Item pro uno Præbendario calcis, xvj. denarios.

Vide infra Provendarius 1.

Præbendarius, Qui præbendam suscipit. Catholicum parvum :

Præbendarius, Prebendier, ille, qui confert alicui præbendam.

Rectius Johan. de Janua :

Præbendarius, qui dat præbendam, vel potius qui recipit.

Ebrardus in Græcismo cap. 9 :

Præbitor est qui dat præbendas : suscipiens has

Præbendarius est, sicut legista docet nos.

Petrus Damianus in Vita S. Romualdi cap. 13 :

Cæcus quidam, Præbendarius videlicet patris ejus, ad sepulchrum illius venit, etc.

Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 78. de Pauperibus :

Si pecuniam habebunt, sit domino, cui Præbendarii erant, si super terram ejus sit.

Adamus Bremensis cap. 84 :

Qui postmodum ab honore suo depulsus, et ab omni hæreditate sua, apud Magdeburg Præbendarius, vitam ut dignum erat, mala morte commutavit.

Ratpertus de Casibus S. Galli cap. 16 :

Universæ familiæ Præbendariis, id est, centum septuaginta viris, cum nunquam ante se nisi avena pascerentur, pura de spelta dederat grana.

Charta Henrici III. Imper. ann. 1056. et Henrici IV. ann. 1065. ex Tabulario S. Maximini Trevirensis :

Servientes vero qui Præbendarii sunt, et qui fratribus infra claustrum serviunt, etc.

Charta Henrici Episc. Tull. pro Monast. S. Mansueti ann. 1163. apud Baluz. in Append. ad Capit. col. 1560 :

Famulos ecclesiæ feodatos et Præbendarios quotidiana ab ecclesia sumentes stipendia, a quibus, si forte in causa animæ in aliquo fuerit erratum, præsenti Abbati et futuris dimittimus corrigendum. Præbendarii curiæ,

in Charta Ottakeris ann. 1156. apud Ludewig. tom. 4. pag. 202. Statuta antiqua Cartusiensis Ord. 3. part. cap. 33. § 4 :

Præbendarii, etiamsi debiles sint, senes aut infirmi, etc.

Adde Statuta ejusdem Ordinis ann. 1368. part. 3. cap. 3. § 1. 8. Bernardi Mon. Ordin. Cluniac. part. 1. cap. 3. et 13. Carol. M. Formul. Fiscor. describendor. Pertz. Leg. tom. 2. pag. 178. lin. ult. Fragment. Polypt. Sithiens. post Irmin. pag. 397. § 2. 7. 10. etc. Vide Alemannica Goldasti tom. 2. pag. 191. Zyllesium pag. 39. Glossar. med. Græcit. in Χαριστιϰάριος, col. 1733. etc.

Præbendaria, Mulier inops, cui statuta est eleemosyna. Mirac. S. Marculfi sæc. 4. Bened. part. 2. pag. 522 :

Quædam puella, cui prima dies exordia vitæ dederat absque linguæ atque aurium usibus : nec non in eleemosyna nobilissimæ matronæ, etc. Tunc accersita illa quondam muta sua Præbendaria, etc.

Adde Vitam S. Mathildis tom. 7. Maii pag. 451.

Provendarius, Idem quod Præbendarium, seu Provenda : mensura annonæ præbendariæ. Charta Willelmi Comitis Pontivi ann. 1205. in Histor. Ecclesiast. Abbavillensi cap. 26 :

Quinque Provendarios avenæ, quos leprosi de valle reddere debent.

Unum Provendier siliginis, apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 184. Vide tom. 2. Monastici Anglic. pag. 1.

Provendarius, Idem qui Præbendarius : qui provendam, seu præbendam percipit : cui ad victum cibus vel potus præbetur. Adalardus in Statutis Corbeiensibus lib. 1 :

Isti sunt Provendarii, qui omni tempore æqualiter et pleniter in nostris diebus esse debent.

Et lib. 2. pag. 19 :

Ut de Provendariis, qui ibi servire debent, certa discretio servetur, ut et sufficienter sint, et ultra quam necesse est nullo modo sint, quia ipse de eadem decima et pascendi et vestiendi sunt ea mensura, quæ eis competit, ita ut nec penuriam patiantur, nec aliqua superfluitate distendantur.

Mox :

Similiter ut ipsi Provendarii eadem qualitate et quantitate cibi et potus, sicut cæteri provendarii nostri, sustententur, id est, ut pensam secundum cæterorum consuetudinem per mensem ; similiter panem et potum secundum eorumdem consuetudinem accipiant, etc.

Ex quibus satis patet, his locis provendarios non esse, qui necessaria prævident seu præparant, quos nostri Pourvoieurs vocant. Cæterum ejusmodi præbendarios habent etiam in Ecclesia Græcanica Monachi in suis Monasteriis, de quibus Allatius lib. 3. de utriusque Ecclesiæ Consensu cap. 8. § 8.

Prouvatia, Idem quod Provenda, Mensura annonaria. Charta ann. 937. in Tabulario Eccl. Augustod. de Censibus :

Circulos 12. Prouvatia avena mod. 1. mense Mart.

Prevenderiata Terræ, non semel in Tabulario Absiensi :

Concesserunt Bernardo de Bobo, et aliis fratribus Absiæ quinque Prævenderiatas terræ ante vineas, etc.

Infra :

Dedit Monachis Absiæ tres Prevenderiatas terræ inter Molum et Clenam.

Ita fol. 52. 108. et in libro Chirographorum ejusdem Monasterii fol. 63. Ibid. fol. 66 :

Tres Præbenderiatæ terræ

. Fol. 76 :

Ruptura trium Provenderiatarum terræ.

Adde fol. 95. etc.