AMPULLÆ 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 ampullæ » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 234c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/AMPULLAE1

1. AMPULLÆ, Vasis et Ministeriis Ecclesiasticis vulgo accensentur. Breviloq. :

Ampulla est vas amplum, sive olla ampla : vel dicitur proprie vas amplum quod datur ad altare, in quo servatur vinum vel Aqua.

Gillebertus Lunicensis Episcopus, de Usu Ecclesiastico :

Ampulla cum vino, et altera cum aqua.

Anonymus Poëta de Episcopis Eboracensibus :

Jussit ut orbyzo non parvi ponderis auro
Ampulla major fieret, qua vina Sacerdos
Funderet in calicem, solennia sacra celebrans.

Codex Vaticanus de Lucio Papa apud Baronium ann. 1145 :

Dedit etiam Ampullas ad servitium altaris optimas et mirabiles.

Chronicon Moguntinum pag. 384 :

De indumentis quotidianis, crucibus, ampullis attinentibus,.... cuilibet calici erant speciales Ampullæ argenteæ, et pixis argentea ad hostias deputata. Præter hos calices erant tres aurei ; in uno horum poterat celebrari, qui etiam suas habuit Ampullas.

Adde Anastasium in Joanne III. PP. Chartam Heccardi Comitis Augustodun. apud Perardum in Burgundicis pag. 26. Statuta Odonis Episcopi Parisiensis cap. 5. n. 4. Concilium

Nimociense ann. 1298. et Synodum Bajocensem ann. 1300. can. 20.

Ampullarum præterea usus fuit ad Oleum pro Catechumenis et infirmis, et Chrisma conservandum. Capitula Caroli Magni lib. 1. cap. 162 :

Presbyter in Cœna Domini tres ampullas secum deferat, unam ad Chrisma, alteram ad Oleum ad Catechumenos inungendum, tertiam ad infirmos.

rec. 156. Pertzius capit. anni 809. esse censet, Mon. Legal. vol. 1. pag. 161. Offerebantur autem ampullæ oleo repletæ a Fidelibus hac ipsa die ad Chrisma conficiendum, et Oleum benedicendum pro Catechumenis et Energumenis, ut docent Alcuinus lib. de Divin. Offic. Walafridus Strabo lib. de Rebus Ecclesiast. cap. 24 et Honorius Augustodun. lib. 3. cap. 23. Liber Sacramentorum Gregorii Magni ex Bibliotheca Bellovacensi :

In ipso die conficitur chrisma in ultimo ad Missam. Antequam dicatur, Per quem hæc omnia, Domine, semper bona creas, levantur de Ampullis, quas offerunt populi, et benedicit tam Dominus Papa, quam omnes Presbyteri.

Huc forte spectant ista Optati Milevitani lib. 2 :

Ampullam quoque Chrismatis per fenestram ut frangerent, jactaverunt.

Meminit denique Flodoardus lib. 1. Hist. Remensis cap. 12.

Ampullæ olei

ad infirmos. Vide Chrismal, Chrismarium, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ampullæ Ignis Agrestis, f. Vasa quæ colorem papularum referrent, quas in morbo qui ignis silvester, seu ignis sacer, nostris Feu sauvage dicitur, ebullire videmus. Chron. Sicardi Episc. Cremon. apud Murat. tom. 7. col. 614 :

Quum igitur prope quinquaginta millia hominum præter mulieres et parvulos et aliorum multitudinem, quæ vix numerari poterat, et Ampullas Ignis Agrestis, et galeas cum salandris et galeonibus septuaginta, et ceteras divitias, quarum non est numerus, Reges in suis manibus habuissent, inter se omnia diviserunt.

Ampulla Remensis, in qua sacrum Chrisma, quo unguntur Reges Francorum, asservatur. Hincmarus Remensis tom. 1. pag. 744. et in Annalib. Francor. Bertinianis, ann. 868. de Chlodoveo :

Et cœlitus sumpto chrismate, unde adhuc habemus, perunctus in Regem sacratus.

Flodoardus lib. 1. Hist. Remens. cap. 13. de ejusdem Chlodovei baptismo :

Sanctificato denique fonte, nutu divino Chrisma defuit. Sanctus autem Pontifex oculis ad cœlum porrectis, tacite traditur orasse cum lacrymis ; et ecce subito columba ceu nix advolat candida, rostro deferens Ampullam cœlestis doni chrismate repletam, etc.

Adde Aimoinum lib. 1. Hist. Franc. cap. 16. Nicolaus de Braia in Ludov. VIII. de S. Remigio :

...... Cujus prece rorem
Misit in Ampullam cœlestem Rector olvmpi,
Corpus ut hoc lavacro Regis deberet inungi,
Deficeretque liquor ibi corpore Regis inuncto.

Vide Wil. Armor. lib. 1. Philipp. pag. 99. 101. Hubertum Morum lib. de Sacris unctionibus, Teneurium de Ampulla Remensi, et alios nostrates Scriptores.

« 2 ampullæ » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 235a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/AMPULLAE2

2. AMPULLÆ, Convitia, Gall. Pouilles, ut cum dicimus, Chanter pouilles à quelqu'un, Alicui convitiari. Vita S. Godrici Heremitæ tom. 5. Maii pag. 81. E :

Antiquus hostis formosæ mulieris decorem induit, et sedenti viro religioso collaterans, in faciem ejus procaciter intendens, prorupit demum in Ampullas : O Godrice, quem teipsum facis, nomen solitarii indigniter usurpans, et simplicium corda seducens !