2. MANIPULUS, Una e vestibus Ecclesiasticis, quæ et Sudarium appellatur, quam in brachio sinistro deferunt Sacerdotes. Will. Brito in Vocab. :

Manipulus est ornamentum manus.

Anastasius in S. Zozimo :

Fecit constitutum, ut Diaconi lævas tectas haberent de palliis linostimis.

Lanfrancus lib. 1. Ep. 13 :

Plerique autumant, Manipulum esse commune ornamentum omnium, sicut et Albam : nam et in Cœnobiis Monachorum etiam Laici cum Albis induuntur, ex aliqua Patrum institutione solent ferre Manipulum.

Leo Ost. lib. 3. cap. 19. (al. 20.) :

Stolas auro textas cum Manipulis et semicinthiis suis.

Testamentum Riculfi Episcopi Helenensis ann. 915 :

Manipulos sex cum auro, unum ex iis cum tintinnabulis.

Jacobus Cardinal. de Coron. Bonif. VIII. lib. 2. cap. 1 :

... Chirotheca manus, digitosque venustat

Annulus, et cubitum lævum cingitque Maniplus.

Vide Innocent. III. lib. 1. Myster. Missæ, cap. 10. 43. Jacobum a Vitriaco in Hist. Occident. cap. 34. Durand. lib. 3. Ration. cap. 6. etc. Vide Manipularium.

3. MANIPULUS, Famulus, minister, quasi qui ad manum alterius est. Vita S. Goar. tom. 2. Jul. pag. 334. col. 1 :

Vir autem Dei cum hæc audisset, statim et sine mora, stravit asinum, et Manipulo suo jussit sternere mulum suum, et cœperunt ambulare.

Ibid. col. 2 :

Vidit de angulo domus per fenestellam exire radium solis, et visum est ei vel Manipulo suo quasi fustis esset roboreus, etc.

Vide Manipularius.