BULLA 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 bulla » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 773a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/BULLA1

1. BULLA. Hujus vocis varias notiones complexus est Ebrardus Bethuniensis in Græcismo :

Bulla, tumor laticis, nola, sidus, gemma, sigillum,

Bulla notat gemmam, stellam, vestem puerorum,

Ornamenta sil ... Bullas, et balthea signat.

Quid Latinis Bulla sit, hic non disquiro : observo tantum, Scriptoribus inferioris ævi ita appellari ornamenta quædam orbicularia, a quibus vox, Boule, apud nostros originem sumpsit. Jo. de Janua : Ut generaliter dicatur, omnia ornamenta aurea vel argentea, quæ fiunt quasi inflata, Bullæ dicuntur. Gloss. Isid. : Bullæ, ornamenta regalia, vel camelorum. Mox :

Bullæ, stramenta regalium camelorum

; leg. ornamenta, quomodo apud Papiam :

Bullæ, Ornamenta regalium puerorum, vel equorum, dictæ, quod sint similes bullis, quæ in aqua inflantur.

Vetus interpres Juvenalis sat. 5 :

Antiquitus nobilium pueri Bullas aureas habebant : pauperum de loris, signum libertatis.

Confer. Ascon. in Verrin. 2, 1, 58. Hac igitur notione bullas accipiendas puto apud Apuleium lib. 6 :

Bullisque te multis inoculatum, veluti stellis relucentem, ... saginabo.

Anastasius in Sergio II :

Gabathas interrasiles deauratas cum Bullis duabus.

In Leone IV :

Cum... gemmis ac Bullis aureis 33.

Leo Ost. lib. 3. cap. 31. (al. 33.) :

Alteram quoque iconam rotundam argento ... vestitam, argenteis etiam Bullis extrinsecus in gyro circumdatam, transmisit.

Ubi, ut et apud Anastasium, Bullæ dicuntur, quas alii Lunulas vocant. S. Hieronym. in cap. 3. Isaiæ :

Habent mulieres in Lunæ similitudinem Bullulas dependentes, quas nos ad Ecclesiæ ornamenta transferimus, quæ illuminantur Sole justitiæ.

Dudo lib. 3. de Morib. Normann. :

Ensem ex auri sex libris in capulo, bratteolisque atque Bullis artificialiter sculptum.

Chron. Casauriense :

Unde receperunt ipsi venditores ab eadem clementissima Regina Bullas de auro duas, equum optimum cum argentea sella, in pretium mille ducentorum solidorum.

Charta vero, cujus hic mentio, sic concipitur :

Unde recepimus nos suprascripti venditores pretium a te Hermengarda, Bullas duas, et caballum unum cum una sella argentea, etc.

Gunther. Lib. 9. Ligur. :

Qui gentilis Arabs, tanquam munuscula Regi

Adveheret, frenos, calcaria, cingula, Bullas, etc.

Adde Luithprand. lib. 6. cap. 3. Grimm. ad Walthar. pag. 76. et Ruodlieb. fragm. 13. vers. 100.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta ann. 1019. tom. 1. Hist. Cassin. pag. 80. col. 2 :

Feci autem scribere... textum sancti Evangelii... et manualem unum, quas (sic) vestivi ex sericis indumentis, et desuper cruces argenteas, et gammas, et Bullas, et fibulas similiter argenteas.

Hinc

P. Carpentier, 1766.

Bullæ dici videntur quædam ludi instrumenta, in Stat. MSS. eccl. S. Petri Insul. ann. 1388 :

Ne aliquis audeat ludere ad pilam, vel alios ludos, unde rixa possit oriri,... nec etiam ad taxillos, aleas et Bullas.

Vide supra Boula 2.

BULIRE 2. BULLA © École des chartes.

« 2 bulla » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 773b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/BULLA2

2. BULLA, Sigillum, seu typus sigillarius, quo bullæ ipsæ imprimuntur. Glossæ. MSS : Bulla, Emblema, i. varietas pavimenti, vel sigillum. Gloss. Ælfrici Saxonicum : Sigillum, vel Bulla, Segel, Jo. de Janua : Bulla, sigillum, quod ceræ imprimitur. Hucbaldus in Vita S. Rictrudis cap. 15 :

Et ut clara editus prosapia, Regis quoque præclarus fulsit in aula, regia honoratus Bulla, utpote prudens Notarius regalium præceptorum conscribens edicta.

Hariulfus lib. 1. Chron. Centul. cap. 6. de Mauronto :

In aula ejusdem Regis militavit, et ut nobilis regiæ Bullæ vel sigilli bajulus.

Testamentum Guillelmi Montispessulani tom. 9. Spicileg. Acher. pag. 157 :

Sacrista vero habeat partem sigilli, et Bullæ residuæ tres partes dentur in ornamentis Ecclesiæ ; de Bulla vero et sigillo fiat sicut erat temporibus patris mei.

Nicetas Choniates in Codice Barbaro-Græco ejusmodi typum sigillarium Imperatoris CP. χρυσόϐουλλον appellat, et μετὰ λίθων λαμπρῶν fuisse ait, hoc est, lapillis adornatum. Nicetæ Paphlagoni in Vita S. Ignatii Patr. CP. sub finem. Harmenopulo lib. 6. cap. 14. et in Menæis Græcor. 11. Nov. in S. Mena, βουλλωτήριον dicitur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Quando autem cœperit vel desierit Bullæ vocabulum pro Sigillo adhiberi, paucis docet Mabillonius lib. 2. de Re diplom. cap. 10. Ludovicus II. Francorum Rex Bullæ vocabulum sæpius usurpavit, ut constat ex Spicilegio Acher. tom. 5. pag. 370. 384. et 388 :

Ex Bulla nostra jussimus annotari :

tum, Nostræque Bullæ impressione ; ad hæc, Bullis nostris roborari. Ante Ludovici II. tempora in usu erat Anulus. Idem Anuli seu Bullæ usus perseveravit ad Ottonem primum Imperatorem, qui sigilli appellatione identidem usus est ex eodem Spicilegii tom. 5. pag. 407. 410. 414. Ottonem Magnum hac in re imitati sunt Reges nostri Capetiani, non tamen semper, ut patet cum ex aliorum, tum ex Philippi I. exemplo et verbis, Bullis nostris subsigniri jussimus, in Historia Trenorchiensi pag. 325. in qua Historia alia de sigillo Henrici I. ac Philippi jam dicti exempla occurrunt, uti et alibi passim. Vide infra in Bullare. Chart. papyrac. incerti anni ap. Maium Classic. Auctor. vol. V. pag. 363 :

Hæc vero nostra auctoritas ut ab omnibus observetur et verius credatur, diligenciusque custodiatur, more nostro subscribi, et de Bulla nostra subter jussimus sigillari.

Chart. Caroli II. ann. 883. ap. Neugart. Cod. Dipl. Aleman. vol. 1. pag. 445 :

Hoc idem præceptum propria manu firmavimus, et de Bulla nostra subter insigniri præcepimus.

Hincmar. Remens. Annal. ad ann. 867. ap. Pertz. vol. 1. pag. 475 :

Hincmarus... epistolam suo nomine ad Nicolaum Papam dictari in contrarietatem Hincmari fecit, quam et Bulla sui nominis sigillavit.

Vide Burla.

Bulla, sumitur crebrius pro ipso sigillo quod Chartis appenditur. Synodus Romana sub Eugenio II. PP. ann. 826. cap. 18. apud Holstenium, de dimissoriis

Epistolis :

Metropolitani Bulla eas muniri oportet.

Versus de Vicelino Episcopo Bremensi :

Chartas conscriptas, et res in scripta redactas.

Bullis firmavit, bannoque suo stabilivit.

Infra :

Scriptis firmavit hæc, et Bulla solidavit.

Acta SS. Benedict. sæc. 6. part. 2. pag. 418. ex Epistola Gregorii VII. Papæ ad Ottonem Episc. Constantiensem :

Ob eandem causam speciales litteras cudere Bulla nostra impressas collibuit.

Mabill. Analect. tom. 3. pag. 302. in Charta Johannis Archiep. Arelat. pro Fratre Bonaventura ann. 1233 :

Et quoniam sigillum proprium nondum habemus, cum nondum pallium fuerimus assecuti, huic instrumento Bullam Arelatensis Capituli præcipimus apponendam.

Bolla, sigillum appellatur in Consuetudinibus MSS. Montispessulani art. 104. Vide Bolletinum, Buletinum, Bullulam suis l.

Bulla, ipsum Diploma Bulla munitum, quemadmodum sigillum pro ipsomet diplomate : quomodo appellamus hodie Diplomata ac Rescripta Pontificum Romanorum. Wildebrandus ab Oldenborg. in Itiner. T. S :

Ita ut hospes, si terram intraverit, absque Regia Bulla exire non possit.

Brompton. :

Et super hoc ostendit Bullas et alia munimenta, quæ inde præ manibus habuit.

P. Carpentier, 1766.

◊ Vide Sigillum 1. Charta ann. 1241. inter Probat. tom. 2. Annal. Præmonstr. col. 388 :

Warandiam petens Herewicus comes ipsi Bullam, id est, sigillum, dedit, ut sibi ipsi cautelam in scripto exprimeret sufficientem.

Bulla, Schedula, syngraphum, chirographum ad rei cujuspiam indicium, nostris vulgo Bulete, Buletin, Italis Bolleta, vel Buletta, et Bulletino. Anastasius in Nicolao I. PP. pag. 217 :

Hic Christi amicus omnium nomina claudorum, cæcorum atque ex toto debilium in urbe Roma consistentium scripta apud se retinens, quotidianum illis victum ministrare studebat. Nam reliquis pauperibus gressum aut vires habentibus hujuscemodi, ut vicissim eos pasceret, sapienter reperit modum, scilicet Bullas suo nomine titulatas fieri jussit, et has eis dari præcepit, ut quanti prima feria, quanti 2. quanti 3. et cæteris obliquis (reliquis) feriis prandere debuissent, per signum Bullarum facilius nosceretur. Et in iis quidem Bullis, quæ eis datæ sunt, qui 1. feria refici debebant, fecit per singulas 2. nodos, et sic per omnes usque in sabbatum, ut quot feriæ essent tot essent nodi per singulas Bullas, includens in eis nuces, ubi nodi fiebant, quatenus nullus pauper haberetur in urbe, qui vel uno die per hebdomadam de suis eleemosynis non esset refectus.

Bullas Aureas qui Imperatorum Byzantinorum proprias fuisse putant, longe errant, cum et cæteri Principes iis sint usi. Sed et non plane hactenus constat, a Francisne nostris ii, an vero Franci a Byzantinis istiusmodi sigillorum usum acceperint, cum eadem ferme tempestate iis cœpisse uti legantur. Nam sub Theophilo, Michaelis filio, Imperatore CP. harum primum meminit Cedrenus, A Justiniano I. aurearum bullarum usum repetendum scribit Gatterer. Diplom. Theoret. § 135. sub quo Ludovicum Pium Imperat. Francicum iis usum auctor est Agobardus Lugdunensis lib. de Insolentia Judæorum, ad eumdem Imperatorem scribens :

Ostendunt præcepta ex nomine vestro Aureis sigillis signata.

Neque tamen ii semper sigilla pendentia suis apposuere diplomatibus ; sed ut plurimum sigilla cerea, annulo signatorio impressa, Chartis ipsis affigebant cujusmodi nonnulla videre licuit in Archivo Sandionysiano, et quale exhibetur Caroli M. in Monumentis Paderbonensibus, et ejusd. Ludovici apud Chiffletium in Historia Tornutiensi pag. 262. in quo προτομὴ Imperatoris lusca et laureata conspicitur, cum hac inscriptione in circulo : XPE PROTEGE KA-ROLUM (HLUDOVICUM) IMPERATO-REM. Cujusmodi etiam fuit sigillum, litteris Justini Junioris Imperatoris ad Aretham Ægyptiorum Regem appositum ; Arethas quippe, ut ait Theophanes pag. 270.

δεξάμενος τὴν τοῦ Βασιλέως σάϰραν, ϰατεφίλησε τὴν σφραγίδα τὴν ἔχουσαν τὸ στηθάριον τοῦ Βασιλέως : Tum vero traditæ sibi Imperatoris sacræ, seu Epistolæ, sigillum ejusdem facie cum pectore insculptum exosculatus est.

Neque tamen hæc verba de bulla accipienda censuerim ; sed de cereo sigillo, litteris impresso. Certe bullas aureas Imperatores Francicos et Germanicos non appendisse constat, nisi iis tabulis, quæ et majoris essent momenti, et Privilegia Ecclesiarum continerent, cum cætera aut plumbeis, vel cereis munita conspiciantur. Ita Carolus Calvus, Ludovici filius, Chartas Auro bullatas Monasterio Sandionysiano indulsit ; ut habet Sugerius abbas apud Doubletum pag. 873 ;

Cum appenditiis sigillis Aureis,

ut ait lib. de Administratione sua. Profert Sanjulianus in Tornutio pag. 510. aliud Diploma ejusdem Caroli, nondum Imperatoris, quod ita clauditur :

Manu nostra propria eam firmavimus, et Bullis nostris subinsigniri jussimus.

Cui quidem Diplomati, ait idem Scriptor, appensum erat sigillum aureum, (Byzantium appellant veteres Tabulæ ejusdem Monasterii) in cujus antica Regis protome, in altera ejusdem Caroli monogramma conspiciuntur. Existit bulla alia aurea ejusdem Caroli Imperatoris appensa diplomati pro fundatione Monasterii S. Cornelii Compendiensis, quod descriptum legitur tom. 10. Spicilegii Acheriani pag. 157. sicque clauditur :

Manu propria subterfirmavimus, et Bullarum nostrarum impressionibus insigniri jussimus, etc.

Hanc vero Bullam aiunt fuisse 8. vel 10. Ducatorum, nam ab aliquot annis furto sublata est. Sed ejusdem Monasterii monumenta docent, in antica illius parte protomen Imperatoris fuisse descriptam, cum hisce characteribus, KAROLUS IMPERATOR FRAN. TOP : (forte RO-MANORUM) in postica, RENOVATIO IMPERII ROMANI ET FRA. Hujus quidem Bullæ mentio est in 1. Regesto Parlamenti Parisiensis fol. 185. inter Aresta Pentecost. ann. 1271. Beugnot. vol. 1. pag. 859. sect. 19. :

Quoddam privilegium Monasterii Compendiensis Bulla aurea Caroli Calvi Franciæ Regis signatum arestatum fuerat, tanquam de falsitate suspectum per Curiam, eo quod filo, cui Bulla ipsa appendebatur, poni poterat Bulla, et de eo removeri. Postmodum considerato, quod hoc plus proveniebat ex antiquitate privilegii ipsius, quam ex aliqua falsitate, præcepit dominus Rex privilegium ipsum reddi Abbati et Conventui dicti loci.

Hanc Bullam se vidisse testatur Carolus Molinæus in Consuetud. Paris. tit. de Feud. § 39. Quin cæteri Francorum Reges Bullis perinde aureis usi sint, etsi vix dubitem, cum harum usus omnibus ferme Principibus

familiaris fuerit, uti mox ostendam ; vix tamen earum mentionem fieri comperio. In primo Regesto Parlamenti Parisiensis exstat Arestum Oct. Candelosæ ann. 1262. fol. 127. ubi Canonici Ecclesiæ Bituricensis

dicebant, quod ad eos pertinebat justitia de homine per Chartam Regis Ludovici, quam super hoc prætendebant, in qua pendebant duo annuli aurei, per quam concessa erat eisdem justitia suorum hominum.

Beugnot. vol. 1. pag. 550. sect. 17. ibique not. Certe in ejusdem Parlamenti Regesto, quod Ordinationes Barbinas vocant fol. 37. descriptum legitur Diploma Caroli VII. Regis Franciæ 7. Octob. ann. 1437. quo Diploma aliud Ludovici VII. pro pareagio Ecclesiæ Mimatensis confirmat, quod bulla aurea munitum esse dicitur. Præterea in Chartophylacio Regis Christianissimi asservatur Epistola Leolini Nortwalliæ Principis ad Regem Philippum VI. scripta, qua recepisse se agnoscit illius literas, aureo sigillo sigillatas, in quibus inita inter Franciæ Regnum et Walliæ Principatum fœdera continebantur. Denique Spelmannus scribit a se visam Bullam auream Francisci I. Regis Franciæ, appensam fœderi, quod cum Henrico VIII. Anglorum Rege pepigit, in cujus anticæ circulo versus hic describitur : PLURIMA SERVANTUR FOEDERE CUNCTA FIDE. Id ipsum de Bulla aurea Henrici istius pariter fœderis Diplomati appensa testatur Peirescius in Adversariis MSS. quam se vidisse testatur in Archivo Regio, et majoris esse formæ, ac pondo 10. aureorum Hispanicorum, in qua efficta sunt regni Anglici insignia, cum corona regia epanoclista, et periscelide.

◊ Verum apud Imperatores Germanicos longe frequentior fuit aurearum Bullarum usus : quippe Arnulphi Imperatoris Bullæ aureæ recensentur apud Anonymum Hasenrietanum in Episcopis Eystetensibus. Henrici I. in Chronico Casinensi lib. 2. cap. 31. Otton. III. ann. 983. primum inter Imper. Germ. aurea bulla usum esse scribit Gatterer. Dipl. Theor. § 135. Henrici III. cap. 81. eodem lib. et cap. 49. lib. 3. Conradi apud Buchelium in Notis ad Will. Hedam pag. 166. Guichenonum in Bibl. Sebusiana lib. 1. cap. 17. et Joan. a Bosco in Vienna. Henrici junioris, apud Ottonem Frising lib. 1. de Gestis Friderici cap. 55. ejusdem Friderici I. apud Godefridum Monachum in Chronico ann. 1167. et alios. Henri VI. apud eumdem Buchelium pag. 178. Frederici II. apud Joannem Villaneum lib. 6. cap. 25. Goldastum tom. 1. Constitut. Imper. pag. 289. 305. in Notis nostris ad Joinvillam pag. 57. apud Buchelium pag. 202. ubi Bullam ipsam exhibuit, Freherum in Appendice ad tom. 1. Scriptorum Germanic. pag. 2. Ludewig. Reliq. MSS. tom. 4. pag. 257. Caroli IV. apud Goldastum pag. 347. etc. De aurea Bulla ann. 1356. vide Olenschlag. in edit. ejusd. et Eichhorn. Histor. Jur. Germ. § 395. Omni subscriptione caret charta, quippe quam aurea bulla ei adpensa quod satis esse videretur authenticam redderet. Effigies hujus bullæ Carol. IV. Imper. est ap. Olenschlag. pag. 260.

◊ Neque Imperatoribus duntaxat propriæ fuere Bullæ aureæ : nam et cæteros Reges ac Principes iis usos passim legere est, Reges Angliæ, apud Matth. Paris pag. 172. Willelmum Thorn. lib. 2. cap. 15. et tom. 5. Spicilegii Acheriani ; Reges Siciliæ, apud Romualdum Salernitanum in Chronico MS. ann. 1166.

Bromptonum pag. 1114. ubi earum ectypon descripsit, Nicolaum Trivettum in Chron. ann. 1178. Falconem Beneventanum ann. 1137. Baronium ann. 1156. Rocchum Pirrum tom. 1. Notit. Sicil. pag. 123. 125. 404. etc. ; Reges Italiæ, apud Puricellum in Ambrosiana Basilica pag. 282 ; Reges Hispaniæ, apud Matth. Paris pag. 584. 598. Florentium Wigorniensem pag. 357. et Marcam lib. 7. Hist. Beneharn. cap. 8 ; Regum Portugaliæ bullas aureas multas adservari Ulissiponæ in Archivis Turris do Tombo auctor est S. Rosa de Viterbo Elucid. tom. 1. col. 211. Reges Hungariæ, in Decretis Andreæ Regis cap. 25. et apud Hieron. Rubeum lib. 6. Hist. Ravennat. pag. 405. Vide Schwartner. Introduct. in rem diplom. Hungar. § 122. 123. Belam III. aureas bullas edidisse scribit. Reges Bulgariæ in Actis Innocentii IV. PP. pag. 54. 55. et apud Leonem Grammaticum pag. 503 ; Sultanos Iconienses, apud Duchesnium in Probat. Hist. Ducum Burgund. pag. 136. denique Duces Apuliæ, in Chronico Casinensi lib. 3. cap. 57. lib. 5. cap. 10. Gradonici Duc. Venet. bulla aurea ap. Buchon. Dominat. Franc. en Orient. tab. 2. bis. num. 2. Vide Natal. de Wailly Palæogr. vol. 2. pag. 45. Gatterer. Diplomat. Theoret. § 125.

P. Carpentier, 1766.

◊ Notanda omnino est hanc in rem Charta Caroli II. reg. Jerusalem et Sicil. ducatus Apul. et principatus Capuciæ, Provinc. et Forcalq. comit. ann. 1294. in Reg. 49. Chartoph. reg. ch. 4. ubi Bullæ Aureæ, sigillum cereum ad majorem cautelam subjici dicitur. Quod eo lubentius animadverto, ne quis temere alicui impostori assignet diploma, in quo bullæ aureæ mentio haberetur, cujus loco, sigillum cereum conspiceret :

Præsens privilegium exinde fieri, et aurea Bulla majestatis nostræ impressa tipario jussimus communiri, alio consimili subpendenti ejusdem majestatis sigillo cereo concesso similiter ad cautelam.

◊ Sed et Romani Pontifices aurea Bulla interdum literas suas obsignarunt ; quod tamen, ait Dominicus Rainaldus, nunquam observatur, nisi in confirmatione Romani Imperatoris. At Spelmannus refert, Clementis VII. diplomati, quo Defensoris Fidei titulum Henrico VIII. Regi Angliæ contulit, appensam esse Bullam auream.

◊ Byzantini porro Scriptores χρυσόϐουλλον pro Diplomate, cui appensa est Bulla aurea, usurpant passim, quod literas cum aurea Bulla vocant Willelmus Tyrius lib. 18. cap. 30. et Jacobus de Vitriaco lib. 3. extremo ; Præceptum aurea Bulla bullatum, Leo Ostiensis lib. 3. cap. 37 ; Præceptum aureo sigillo signatum, Petrus Diaconus lib. 4. Chron. Casin. cap. 109 ; Chartam sigillo aureo præmunitam, vetus Diploma apud Marcam in Hist. Beneharn. pag. 601 ; Privilegium cum sigillo auri, Godefridus Monachus S. Pantaleon. ann. 1167. σφραγίδα χρυσῆν, Synaxaria ad 13. Maii in S. Sergio, et Zonaras in Constantino Leonis filio pag. 150 ; Auro signatas literas dixit idem Tyrius lib. 18. cap. 32. Bullas denique Literas aureas videtur appellasse Wippo de Vita Conradi Salici pag. 438 :

Legationis tamen causam postea Imperator Græcorum aureis Literis Imperatori Conrado scripsit.

Et Anonymus Hasenrietanus apud Gretzerum in Episcopis Eystetensibus, de Arnulpho Imp. :

Regali donatione tradidit, et chirographo aureis literis inscripto stabilivit.

Albertus Stadensis ann. 1179 :

Hanc Epistolam (Manuelis Imp.) Imperator suscepit scriptam aureis literis.

Neque enim his locis χρυσογραφίαν intelligendam putem, ita ut ejusmodi Epistolæ et Chartæ characteribus aureis scriptæ fuerint : quod satis indicant verba Luithprandi in Legat. :

His dictis atque completis, χρυσοϐούλλιον, id est, Epistolam auro scriptam et signatam mihi dederunt vobis deferendam.

Ita apud Stylitzem pag. 709. χρυσία γράμματα, et apud Joannem Euchaïtarum Metropolitanum, carmine εἰς χρυσόβουλλον τῆς Δαύρας :

Χρυσοῖς γραφῆναι γραμμάτων ἔδει τύποις

Τὸν ἐν λόγοις ϰάλλιστον ὡς χρυσοῦν ὂλον.

Et infra :

Ὅθεν φυλάξει τὴν χάριν ϰεϰρυμμένην

Χρυσοῦς φύλαξ, ϰάτωθεν ἐμβεϐλημένος.

Anonymus Combefisianus in Leone Philosopho n. 26 :

Διά ϰινναϐάρεως γράφας, ϰαι βούλλῃ σφραγίσας χρυσῇ.

Vide Montfauc. Palæog. Gr. pag. 378. Glossar. med. Græcit. voce Βούλλα, col. 217. sqq. et Append. col. 42. Balduin. II. bulla aurea ann. 1268. effigiata apud Buchon, Histoire de la domination Française en Orient, pag. 25. tab. 2. num. 3. Hisce de Bullis aureis observationibus, non possum quin subjiciam, quod habet Chronicon Petri Regis Aragon. editum a Mich. Carbonello lib. 1. cap. 13. ubi idem Rex ait, indultum Regibus Aragonum ejusmodi privilegium :

Lo qual nostre senyor Deu per la sua gran misericordia havia fet, e atorgat à la casa de Arago, lo qual era bullat ab Bulla de or ; e era cler e net, e non corrumput, ne viciat en res, ço es que la bandera de la casa real de Arago null temps fo vençuda ne arracanda del camp, semblant que fo ver, que s'en perde una per sa folia : e volch ho dir per lo Rey En Pere Rey d'Arago, et Senyor de Montpeller, qui per sa follia fon mort à Morell.

Sic nugantur interdum Scriptores.

L. Favre, 1883–1887.

◊ Legitur in diplomate Johannis I. Palæologi, an. 1346, mus. arch. dep. p. 282 :

sacrum privilegium imperiali Aurea Bulla munitum.

Græce dicitur χρυσοϐούλλῳ.

Bullæ Argenteæ, meminit Luithprandus in Legat. :

Tulerunt et alias literas argento signatas.

Meminit pariter Phranzes lib. 2. cap. 10. Servatur etiam in Gazophylacio Sangenovefano Parisiensi Bulla argentea spissior Ludovici Pii, in cujus parte altera visitur ejus protome, cum Inscriptione solita, XPE PROTEGE HLUDOVICUM IMPERA-TOREM : in altera nihil effictum est. Mabillon. Diplom. lib. 2. cap. 16. num. 16. Bullam hanc argenteam non sigillum, sed sigilli ectypum esse inde colligit, quod nulla fissura, per quam dependere sigillum ex Charta potuerit in ea appareat. Vide Gatterer. l. 1. § 136.

Bulla Plumbea usos interdum Reges nostros, atque adeo Carolum Mag. Imperatorem, testatur ejus Charta pro renovatione Chartæ fundationis Monasterii Novalicensis, lib. 1. cap. 17. quæ quidem Charta descripta legitur in Tabulario Ecclesiæ Gratianopolitanæ fol. 39. ubi sic clauditur :

Non enim ex consuetudine anteriorum Regum hoc facere decrevimus, sed solummodo propter necessitatem et mercedis augmentum transcribere præcepimus hoc modo, et super plumbum sigillari jussimus.

Exstat alia Ludovici II. Imp. ann. 875. pro Monasterio S. Clementis Insulæ Piscariæ, quæ Bullæ Plumbeæ impressione sigillata dicitur apud Ughellum tom. 6. pag. 1310.

quas quidem tabulas, licet ab omni falsi suspicione immunes præstare nolim, certum tamen omnino priores secundæ stirpis Principes usos Bullis plumbeis, cum Gazophylacium Regium alteram servet Caroli Magni, vel Calvi, quam descripsit V. Cl. Steph. Baluzius in Notis ad Capitularia Regum nostrorum pag. 1284. alteram Gazophylacium Canonicorum Regularium S. Genovefæ Parisiensis in cujus parte antica efficta Principis imberbis et laureati lusca protome, cum hac Inscriptione, KARO-LUS IMP AGS. in postica in medio circulo hi leguntur characteres, RENO... VATIO... REGNI... FRANCOR.

◊ Bullas plumbeas jam olim in usu fuisse apud Constantinopolit. Imperatores docet in primis Bulla plumbea, quæ Gallæ Placidiæ, et effigiem et Inscriptionem, et in aversa parte Victoriolam cum cruce præfert, ejusdem magnitudinis, qua sunt ejus nummi. Hanc servat Gazophylacium Canonicorum S. Genovefæ Parisiensis. Id etiam astruit Amphilochius in Vita S. Basilii Cæsariensis cap. 10. et ex eo Ursus Diaconus :

Novissime vero scripsit magnum, quod fecerat, pessimumque peccatum, et plumbo Bullavit chartam illam.

Codinus de Offic. cap. 5. num. 27. ait, Imperatorem Constantinop. cum ad matrem et uxorem, aut filium Imperatorem, scribebat, cerea ; cum ad Despotas, Patriarchas, et reliquos honoratiores Principes, plumbea Bulla uti solitum. Paulo aliter Codex Regiæ Bibl. 2023. :

Μολιϐδόϐουλα δὲ ϰεῖνται εἴς τε τά βασιλιϰὰ πιττάϰια, ϰαὶ τὰ δεσποινιϰά, ϰαὶ τά πρὸς Δεσπὸτας, ϰαὶ Σεϐαςτοϰράτορας, ϰαὶ Καίσαρας ὁποῖοί εἱσι, ϰαὶ πρὸς Ῥῆγας πάντας, ϰαὶ πρὸς τούς Πατριάρχας ϰαὶ τοῦς ϰαθολιϰοὺς ἀρχιεπισϰόπους εἰς δὲ τοὺς ἄλλους πάντας Μητροπολὶτας ϰαὶ ἄρχοντας, ϰηρόϐουλλα, εἰς μόνον δὲ τὸν Ῥωσίας πέμπουσι μολιϐδόϐουλλον.

Meminit Petrus Diaconus lib. 4. Chron. Casin. cap. 109. præceptorum Imperatorum Constantinop. plumbo signatorum. Ad ejusmodi sigilla plumbea referenda sunt etiam, quæ habet Leontinus Episcop. Neapolit. in Apologia pro Christianis et SS. Imaginibus, Act. 4. VII. Synodi :

ᾭσπερ ὁ ϰελευσιν βασίλεως δεξάμενος, ϰαὶ ἀσπασάμενος τὴν σφραγίδα, οὐ τὸν πηλὸν ἐτίμησεν, ἢ τὴν χάρτην, ἢ τὸν μόλιϐδον, ἀλλά τῷ βασιλεῖ τὴν προσϰύνησιν ϰαὶ τὸ σέϐας ἀπένειμεν, etc.

Vide Glossar. med. Græcit. col. 218. voce Μολιβδόϐουλλον.

◊ Neque soli duntaxat Imperatores Constantinopolitani ; sed et alii proceres Palatii Bulla plumbea utebantur. Exstat, inquit Angelus a Nuce, in Regesto Petri Diaconi Casinensis n. 136. Præceptum Symbatii Protospatharii et στρατηγοῦ Macedoniæ, Thraciæ, etc. bullatum cum Bulla plumbea, mense Junio, Indict. 10. hoc est, ann. 892. Reges etiam Siciliæ Bullis plumbeis usos advertere est apud Rocchum Pirrum tom. 1. pag. 129. 316. 414. 475. tom. 2. pag. 20. 279. 280. 283. ut Reges Hispaniæ, apud Ant. Yepez in Chron. Ord. S. Benedicti sub finem tom. 7. et Franciscum de Pisa in Descriptione urbis Toletanæ fol. 55. et 56. Tradit præterea Sabellicus ex privilegio Alexandri PP. Duces Venetos uti sigillis plumbeis : sed longe ante Alexandrum usos probat Sansovinus in Venetia lib. 11. Bullæ plumbeæ Patriarchæ Constantinopolitani meminit Pachimeres lib. 8. cap. 22.

P. Carpentier, 1766.

◊ Ea quoque usi sunt, præter supra laudatos reges, reges Aragon. Cypri et Portugal. Charta Jacobi II. reg. Arag. ann. 1319. pro unione regnorum Arag.

et Valent. Principatusque Catalon. :

Præsens scriptum nostrum mandavimus Bullæ nostræ plumbeæ munimine communitum, etc.

Lit. Henr. reg. Cypri ann. 1247. in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. :

Je ai fait faire ce présent privilege et garnir le de mon Seel de plomb, par la garantie de mes homes dou royaume de Cypre.

Pactum inter reg. et prælat. Portugal. ann. 1330. apud Odor. Raynald. ad ann. 1289. § 17 :

Promiserunt.... regem Dionysium daturum literas suo plumbo regio Sigillo munitas, etc.

Hujus pariter mentio fit in Charta Hugonis Revel magistri Hospit. S. Joan. Jeros. ann. 1274. ex Chartul. Cluniac. ch. 178 :

In cujus rei testimonium præsentes litteras Bulla nostra plumbea fecimus communiri.

Inter privilegia a Rom. Pontif. reipublicæ Lucensi concessa, illud veluti potissimum recenset Ptolomeus in Annal. brev. ad ann. 1064. ut bulla plumbea uteretur :

Primo tribuit ei Bullam plumbeam pro sigillo communitatis, ut habet dux Venetorum.

Nihilominus rarissima esse imperatorum, regum, principumve diplomata sigillo plumbeo munita, censet Muratorius ; unde caute judicandum esse de his, quæ supersunt, monet vir eruditus, quem consule tom. 3. Antiq. Ital. med. ævi col. 91. et 135.

◊ Bullis præterea Plumbeis usos constat Episcopos, atque adeo summos Pontifices : ac Episcopos quidem, ex Concilio Cabilonensi II. ann. 813. cap. 41 :

Literas etiam habebit, in quibus sint nomina Episcopi et civitatis Plumbo impressa.

Et ex Anastasio Bibl. in Præfat. ad octavam Synodum, de eadem Synodo :

Et omnia hæc in quinque Codicibus scripta sive compacta, et omnium subscriptionibus roborata ; sed et ipsos Codices Plumbea Bulla munitos, atque sigillatim loci servatoribus traditos, patriarchalibus sedibus deferendos, etc.

In Cod. reg. 5187. fol. 67. v°. exscripta legitur Charta Rainaudi archiep. Lugdun. ann. 1215. qua fratribus leprosis Lugdun. quamdam decimam concedit ; hæc autem Charta bulla plumbea ipsius archiepiscopi in filis sericis rubei croceique coloris sigillata erat, ut ibi observatur. Scribit Bromptonus pag. 1458.

non solere cisalpinos Præsules vel Primates scriptis suis autenticis Bullas Plumbeas apponere, sed cereas.

De transalpinis certe id observare est ex Roccho Pirro tom. 1. pag. 320. etc. tom. 2. pag. 281. etc. Quin et abbatis Bulla Plumbea memoratur a Mabillonio lib. 2. de Re Diplom. cap. 15. num. 3.

◊ De summorum Pontificum Bullis plumbeis hæc habet Luithprandus lib. 6. cap. 6 :

Hæc domnum Papam nullis narrantibus fecisse crederemus, nisi literæ fidem admitterent, quæ Plumbo signatæ ejus nominis characteres monstrant.

Carmen de Curia Romana v. 985 :

Non auro, non argento, sacra Bulla refulget,

Insignit chartas Plumbea forma sacras.

Et v. 1009 :

Ponitur incudi pars quædam parvula Plumbi,

Et redit argenti tempore forma brevi ;

Malleus impositæ vix dat tria verbera massæ,

Et subito Plumbum se novat ære novo.

◊ Notum vero in plumbeis Bullis Paparum describi eorum nomina in altera harum facie, quod etiam factitatum in Bullis Episcoporum : hinc Flodoardus lib. 3. Hist. Rem. cap. 17. de Actardo Episcopo :

Epistolam suo nomine ad Nicolaum PP. dictari... fecit, quam et Bulla sui nominis sigillavit.

Polydorus Virgilius ait, Agathonem PP. in cera annullo impressisse sigilla : verum postea

cum summus Pontifex multa irrogaret privilegia, ut diplomata diuturniora forent, placuisse Stephano III. et Adriano I. tabulas apostolicas plumbo obsignari, nec antiquius sigillum publicum reperiri opinatur. Sed vetustiora diplomata summorum Pontificum, inquit Dominicus Raynaldus Bibliothecæ Vaticanæ custos, non vidit Polydorus : nam tempore Silvestri, quo Ecclesia Romana, ab immanissimo tyranno diu oppressa, respirare cœpit, literæ apostolicæ plumbo obsignatæ fuerunt : quæ quidem Bulla plumbea Silvestri reperitur in Archivo Aretino. Asservantur præterea, eodem teste, in Archivo Castri S. Angeli vetustissima in papyro, ex frutice confecta diplomata, plumbo obsignata summorum Pontificum Leonis I. Gregorii Magni ac Sergii. Hæc somniasse Raynaldum testis est, hac in re locupletissimus, Muratorius tom. 3. Antiq. Ital. med. ævi col. 91. quippe qui primum ex laudatis a Raynaldo tabulariis diligenter perlustratis, nihil tale deprehenderit ; quod et de Romanis archivis asserere non dubitat. Ipsum consule ibid. col. 129. His consentanea habet Bromptonus pag. 1718 ubi ait a

tempore Gregorii Magni Bullas fuisse, et adhuc in Romana Ecclesia aliqua ipsius privilegia bullata servari.

Ita etiam Wil. Thorn. in Chron. cap. i. § 10. Conf. Gatter. Dipl. Theoret. § 137. num. II, i. Natal. de Wailly Palæogr. vol. 1. pag. 46.

◊ Idem Raynaldus observat in plumbo diplomatum vetustissimorum Pontificum non impressas fuisse imagines Petri et Pauli ; sed tantum illius Pontificis nomen, cujus literæ obsignabantur : quod hodie observatur, a modernioribus Pontificibus introductum et in usu positum esse. Vetustiorem quippe usque adhuc Bullam cum imaginibus Petri et Pauli non se reperisse ait, quam sub Adriano IV. qui anno 1153. vixit, et sub Benedicto VII. Apostolorum plumbo non imprimi imagines. Verum sub Paschali II. hunc morem cœpisse, docet Doubletus pag. 475. At cur in Bullis summorum Pontificum sancti Pauli imago dextram, S. Petri sinistram partem occupent, quædam Matth. Paris ann. 1237. pluribus vero disserit Leo Allatius lib. 1. de Consens. utriusque Eccles. cap. 6. ut et Nicol. Alemannus lib. de læva et dextra. Vide Ughellum tom. 6. pag. 457. Ad Bullas etiam plumbeas PP. spectat querela ista Stephani Episcopi Tornacensis Epist. 164. 165 :

Plumbo Anglico teguntur Ecclesiæ, nudantur Romano.

Sed et ne quid intactum relinquatur, primus Clemens VI. domus insignia Bullis suis impressit. Albertus Argentin. ann. 1342 :

Hic Papa cum arma progeniei suæ haberent quinque rosas, contra morem antecessorum, totidem rosas poni fecit in Bullis.

◊ Porro in Bullis Summorum Pontificum electorum, et necdum consecratorum, eorum nomen non inscriptum docet Gregorius X. in Bulla ann. 1272. apud Petrum Mariam Campum in Regesto part. 2. Hist. Eccles. Placentinæ num. 118. hisce verbis :

Nec mireris, quod Bulla non exprimens nomen nostrum est appensa præsentibus, quæ ante consecrationis et benedictionis nostræ solennia transmittuntur : quia ii, qui fuerunt hactenus in Romanos electi Pontifices, consueverunt in bullandis literis ante suæ consecrationis munus modum hujusmodi observare.

Nicolaus III. in Bulla anni 1289. apud Rymer. tom. 2. pag. 427 :

Præfatus prædecessor nondum benedictus et consecratus... per litteras suas bullatas Bulla sua, quæ nomen suum nondum exprimebat, vobis concessit... Licet igitur eædem litteræ sic bullatæ plenissimam in se habeant potestatem, maxime cum Sedes Apostolica, ante consecrationem et benedictionem electi in Summum Pontificem, cum defectiva Bulla electi nomen nullatenus exprimente, bullare litteras suas consueverit ab initio.

P. Carpentier, 1766.

◊ Idem docet bulla Clement. VII. ex Tabul. Massil. :

Datum Fundis sub Bulla capitibus apostolorum Petri et Pauli consignata, qua utuntur ad apostolatus apicem assumpti ante sui coronationem, viii. Kal. Oct. assumptionis nostræ anno primo.

Adde Bullas Bened. XIII. ann. 1374. in Reg. 1. Chart. ad ducat. Brit. spectantium in Bibl. reg. fol. 25. r°. et Gregor. XII. ann. 1406. ad calcem Stat. eccl. Reat. MSS.

P. Carpentier, 1766.

◊ Quibus vero notis Bullæ genuinæ a falsis internoscantur, pluribus exponunt Stat. Synod. eccl. Castrensis ann. 1358. cap. 22. part. 2. ex Cod. reg. 1592. A :

Ut clarius hoc (quando scilicet exequi debent mandata) intelligant simplices capellani, aliqua exempla super hiis hic duximus inseri. Non debent exequi mandata auctoritate apostolicæ literæ, si falsa Bulla falsis literis sit appensa. Item si filum de vera Bulla sit extractum ex toto, et per aliud filum falsis literis eisdem literis de Bulla inseratur. Item si filum ab ea parte, in qua carta plicatur incisum cum vera Bulla filis literis immittatur sub eadem plicatura cum filo simul canapis restauratur. Item si a parte superiori Bullæ, altera pars fili sub plumbo resinditur (sic) et per idem filum literis falsis inserata reducitur infra plumbum. Item si habeant rasuram in loco suspecto, puta in nominibus citandorum, vel judicis, vel in data, vel ubi est vis quæstionis. Item cum scriptura literarum, quibus apposita fuerat vera (Bulla) cum aqua vel vino universaliter abolita seu deleta, eadem carta de novo rescribitur. Item cum cartæ totaliter abolitæ, cui apposita fuerat vera Bulla, alia subtilissima carta ejusdem cantitatis scripta cum tenasissimo glutino conjungitur. Item si Bulla non sit æqualis, sed alicubi magis tumida, alicubi magis depressa. Item in adjunctione filorum et in monitione Bullæ, vel in obtusione, et aliis modis poterit falsitas deprehendi. Item præsumuntur esse falsæ literæ apostolicæ, si falsam latinitatem contineant. Item dicuntur esse falsæ, si Papa vocat filium episcopum vel superiorem aliquem : hos enim vocat fratres. Item si vocat fratres regem, vel principem, vel quoscumque alios clericos vel laicos : hos enim omnes debet vocare filios et consimiles. Item si uni personæ scribit in plurali : non enim dicit uni personæ quantumcumque sit, episcopus, vel rex, vel alius, mandamus vobis, sed mandamus tibi. Per tales enim literas, si falsitas sit evidens et manifesta, capellanus non debet aliquatenus exequi quod mandatur.

Hæc, tametsi longiora, nemo, opinor, extra propositum esse judicabit. Vide Propylæum ad Acta SS. Maii et Paralipom. quibus adde tom. 5. novi tract. de re diplom. pag. 82. etc. Confer Decretal. lib. 5. tit. 20. c. 5. Innocent. III. PP. unde exscriptum Statut. Synod. Castrens.

◊ Bullarum Plumbearum usus alios etiam spectavit : nam plures Dominorum Montispessulani in Camera Computorum Paris. asservantur. Vide ectypon Bullæ alterius plumbeæ in Adversariis Peirescianis, cum hac Inscriptione :

Bulla Girardi Amici

, et in altera parte,

Domini de Cavis montibus

. In Libertatibus concessis

villæ Montisbrusonis a Guigone Comite Forensi mens. Novemb. ann. 1223. hæc habentur :

Si aliquis voluerit sigillum plumbeum Dom. Comitis super aliquo contractu vel negotio roborando, fiat inde petenti copia, et det 3. sol. et nil amplius ab eo inde exigatur. Si vero voluerit cereum sigillum, det 12. den. tantum.

Bullæ Cereæ, quam ϰηρόϐουλλον σφραγίδα vocat Novella Alexii Comneni, usus cœpit apud nostros, ex quo sigillis pendentibus uti cœpere, qui quidem mos ad Anglos serius transiit, postquam scilicet Normanni insula potiti sunt. Ingulphus :

Chirographorum confectionem Anglicanam, quæ antea usque ad Edwardi Regis tempora fidelium præsentium subscriptionibus cum crucibus aureis aliisque sacris signaculis firma fuerunt, Normanni condemnantes, chirographa chartas vocabant, et chartarum firmitatem per uniuscujusque speciale sigillum, sub installatione trium vel quatuor astantium conficere constituebant.

Vide Sigillum.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Bulla Blanca, apud Rymer. tom. 2. pag. 297. est Bulla Papæ recens electi et necdum consecrati, qui nomen suum in Bullis, quas litteris suis appendit, exprimere non solet.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Bulla Defectiva, Eadem notione. Vide paulo superius adnotata.

P. Carpentier, 1766.

Bulla Leonina, in Stat. Avenion. Lib. 2. rubr. 26. pag. 315 :

Item quia per Bullam Leoninam concessum est auditoribus causarum commissionalium restituere et prorogare fatalia appellationum, cujus tenor sæpe in processibus per notarium frustra inseritur, etc.

Bullare apud Cornelium Celsum, est Bullas facere, id est, tumores :

Sic urina Bullat. Bullantes aquas

dixit Plinius, quasi bullis tumentes et scaturientes. Fontem affluentem bullis, Apuleius lib. 4. Papias MS. : Bullare, Exundare.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Bullare, Testari. Hist. Ordinis Chartus. apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 204 :

Fidem Christi Bullantes proprio sanguine.

Bullare, Bullam, seu sigillum literis, epistolæ aut diplomati apponere. Joan. de Janua : Bullare, sigillare. Ratbodus Episcopus Trevirensis :

Hanc ergo epistolam annulo Ecclesiæ nostræ Bullare censuimus.

Anastasius Bibl. in Vita S. Joannis Eleemosyn. num. 94 :

Non potest scribere et Bullare ? mox abiens scripsit propria manu peccatum, et Bullans portavit beato.

Ursus Subdiaconus in Vita S. Basilii Cæsariensis cap. 10 :

Et plumbo Bullavit chartam illam.

Ubi Amphilochius, ἐϐούλλωσεν. Fridegodus in S. Wilfrido cap. 28 :

Bullatas offert signato cortice chartas.

Chron. Casin. lib. 3. cap. 7 :

Præceptum aurea bulla Bullatum.

Cap. 57 :

Charta aurea bulla Bullata.

Privilegium Bullatum bulla aurea, in Epistol. Frider. II. Imperat. ad Honor. P. anno 1223. ap. Pertz. vol. Leg. 2. pag. 251. Nota Notarii ad ejusd. Privil. ann. 1232. ibid. pag. 298 :

Ex autentico..... Bullato et corroborato bulla aurea.

Rudolf. I. Charta ann. 1274. ibid. pag. 395 :

Litteras meas dabo, aurea bulla typario regie majestatis impressa Bullatas.

Testamentum Guillelmi Montispessulani tom. 9. Spicileg. Acher. pag. 157 :

Nemo cogatur Bullare nisi pro libito suo,

hoc est, Bullæ appositionem requirere. Statuta Massil. lib. 1. cap. 9. § 5 :

Item statuimus quod illi duo notarii qui statuti erunt in palatio, debeant habere et tenere quandiu erunt in illo officio Bullam et sigilla omnia, cum quibus hucusque consuetum est Bullari et sigillari Instrumenta.

Sigillo Bullatum, in Charta Philippi Comitis Flandr. ann. 1163. Occurrit passim. Βουλλεύειν, dixit Nicetas in Man. lib. 7 ; βουλλοῦν, VI. Synodus Act. 3 :

τὰ αὐθεντιϰὰ συνοδιϰὰ βεϐουλλωμένα.

Adde Acta S. Anastasii Persæ cap. 4. n. 26. Anonymum Combefisii in Porphyrog. n. 4. et Formul. 42. ex Baluzianis. Vide Glossar. med. Græcit. col. 219. et Bullire suo loco.

Inbullare, apud Will. Thorn. pag. 1991. idem quod Bullare.

Ebullare. Epistola Nicolai I. PP. apud Crantz. lib. 1. Saxon. cap. 38 :

Cujus delegationis et auctoritatis, et pallii acceptionis pagina nobis est destinata, juxta morem S. Romanæ Ecclesiæ Ebullata.

Disbullare, Sigillum avellere, dissigillare. Vetus Interpres Sextæ Synodi Act. 15 :

Et Disbullata est hujusmodi charta.

Græca habent :

Ὁ προσενεχθεὶς χάρτης ἀπὸ Πολυχρονίου.... ἀποϐουλλωθήτω. Καὶ ἀποϐουλλωθέντος τοῦ χάρτου, etc.

Papias : Dibullatio, dissignatio.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta ann. 1238. in Reg. I. Chartoph. reg. ch. 2 :

Habebis potestatem, ipso nostro nuntio præsente et præsentibus venerabilibus fratribus Minoribus et Prædicatoribus Venetiis commorantibus, eandem sacrosanctam Coronam Disbullandi et ostendendi domino Duci et aliis bonis hominibus Venetiarum, et iterum ipsam bullandi, præsentibus eodem nostro nuntio et dictis fratribus.

Bullarii Curiæ Romanæ, Bullarum seu diplomatum confectores. Gesta Innocentii III. PP. pag. 28 :

Fecit edictum, ut nullus Officialis Curiæ suæ quidquam exigeret, præterquam solos Scriptores et Bullarios,

quibus certum modum præfixit, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Bullarium, Bullarum Romanorum Pontificum collectio, Gall. Bullaire. Synodus Valentina ann. 1590. tom. 4. Conc. Hispan. pag. 462 :

Ex Constitutione Pii V. quæ incipit Licet omnibus notissimum sit, quæ in Bullario Romano non reperitur Kalendata, nec expedita fuit, sed ejus solam signaturam sufficere voluit idem Pontifex.

Occurrit passim apud recentiores.

« 3 bulla » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 777a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/BULLA3

3. BULLA, Signum, quo vini venalis dolium notatur, ratione cujus certum quid exsolvitur, quod nuncupabatur etiam Bulla. Stat. Astæ pag. 107. v° :

Item quod omnes forenses et cives temporibus dictarum nundinarum vendentes carnes et vinum ad minutum in dicta civitate seu ejus burgis, teneantur et debeant solvere dacitum, revam seu Bullam.

Ibidem :

Quod vinum sive carrariam debeant habere et tenere bullatam Bulla dicti emptoris ; ..... et dictum vinum teneatur bullari facere.

Annal. Placent. ad ann. 1447. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 896 :

Communitas Mediolani ipsam civitatem Placentiam et ejus districtum..... fecit immunem et exemtam ab ordinariis (oneribus) per annum præsentem, exceptis dumtaxat mercantia, bulletis, pontibus, et Bulla vini quoad hospites.

Hinc

Bullatura, Charta, vel facultas bulla et sigillo concessa, ratione cujus certum quid exsolvitur. Charta Joannis Marchionis Montisferrati anno 1360 :

Et quod vinum suum possint in dicto loco Rochæ emere, vendere, sine Bullatura, dacito, vel aliquo onere.

P. Carpentier, 1766.

Bullare, Eadem notione. Stat. Palav. lib. 2. cap. 62. pag. 123 :

Ordinatum est quod quicumque vendiderit vinum ad minutum, seu aliquam quantitatem vini ex vase non Bullato per officiales deputatos ad Bullandum vina, quæ minutim venduntur, etc. Mensuræ justificatæ et Bullatæ,

in Stat. Cadubr. cap. 75. lib. 3.

« 4 bulla » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 777b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/BULLA4

4. BULLA, Ferrum, quo rei in fronte aliave corporis parte signantur. Stat. Cadubr. lib. 3. cap. 51 :

Tunc ipsi (falso) testi scindantur ambæ nares, et bulletur in fronte cum bulla vicarii ferro igneo, et nunquam credatur ejus dicto.

Bullare, Στιγματίζειν, Ferro candenti reos inurere, Italis Bollare. Habetur in Statutis Venetis lib. 6. cap. 78. et 79. et in Libro promissionis maleficii ibidem cap. 7. 9. etc.

P. Carpentier, 1766.

◊ Stat. Cadubr. lib. 3. cap. 58 :

Si vero (uxorem) quam secundo desponsaverit carnaliter non cognoverit, tunc in l. libris Pap. curiæ condemnetur, quas si non solverit infra unum mensem, fustigetur, et Bulletur in tribus locis faciei.

Vide infra Bullatio.

P. Carpentier, 1766.

Bullatio, Jus ferro candenti reos signandi. Annal. Mediol. ad ann. circ. 1358. apud Murator. tom. 16. Script. Ital. col. 792 :

Delegationem et subdelegationem concedimus pleno jure,...... furum suspensionem, membrorum truncationem, Bullationem in facie, etc.

Vide supra in Bulla.