CAORCINI, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« Caorcini » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 109c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CAORCINI

CAORCINI, Caturcini, Caursini, Cawarsini, Corsini, Mercatores Italici propter fœnerationem usarariam famosi, maxime in Gallia, unde non semel a Principibus nostris proscripti sunt, Legibus et Statutis contra fœneratores editis. Exstat inter alia Edictum sancti Ludovici, mense Jan. ann. 1268. quo Caorsinos usurasios proscripsit, facta tamen mercatoribus Lombardis, Caorcinis, et aliis extraneis mercaturam in Gallia exercendi facultate, dummodo nullum usurarium fœnus facerent. Prostat etiam aliud Philippi Audacis datum Parisiis die Martis ante festum SS. Simonis et Judæ, hoc verborum contextu :

Extirpare volentes de finibus Regni nostri usurariam pravitatem, quam quosdam Lombardos et Caorsinos, aliosque complures alienigenas in eodem Regno publice intelleximus exercere, mutuantes pecuniam obligatam sibi pignoribus ad usuram, et habentes ad hoc domos specialiter deputatas, in quarum extorsionibus usurarum valde prædictum depauperant regnum, etc.

Quo Edicto a Regno proscribuntur duobus mensibus post ejus proclamationem. Mox additur :

Non inhibemus tamen quin mercatores Lombardi, Caorsini, et alii undequaque pro suis negotiis et mercaturis legitime exercendis in regno nostro morentur, pacifice veniant et recedant, etc.

Statuta Ecclesiæ Meld. ann. circiter 1346. inter Instrum. Hist. Meld. tom. 2. pag. 492 :

Inhibentes ne quis in domibus, vel in locis, aut in terris Ecclesiarum Lombardos, aut alios advenas, qui vulgariter Caorcini dicuntur, usurarios manifeste receptare præsumat.

Horum etiam pestis abominanda adeo invaluit in Anglia, inquit Matthæus Paris ann. 1235. ut vix esset aliquis, qui retibus illorum jam non illaquearetur. Circumveniebant enim in necessitatibus indigentes, usuram sub specie negotiationis palliantes, etc

. Mox subdit formulam qua debitores sibi obligabant. Adde Matth. Westmon. ann. 1232. sub finem. Hos demum proscripsit ab Anglia Henricus III. ann. 1240. ut auctor est idem Matth. Paris pag. 355. a quo postmodum, Papæ, ut ait, interventu, revocati sunt ann. 1250. sed mox ob immensas et detestabiles usuras iterum proscripti et carceri mandati sunt anno 1251. Henricus III. Brabantiæ Dux testamento suo ann. 1260. quod exstat apud Miræum lib. 1. Diplom. Belg. cap. 84. cavit, ut Judæi et Cawarsini de terra Brabantiæ expellerentur. Statutum Caroli II. Regis Siciliæ contra Judæos, datum Andegavis 8. Decembris ann. 1289 :

Præcipimus ut expulsio prædicta extendatur ad omnes Lombardos, Caturcinos, aliasque personas alienigenas, usuras publice exercentes, etc.

Ubi notandum Caturcinos appellari, qui aliis Caorcini, Matthæo Paris Caursini dicuntur. A Cadurco, scilicet, Gallice Cahors, Occitaniæ urbe celebri, in qua ii commercia sua exercebant ; unde postmodum Monpessulanum, ac deinde Nemausum translati, ut infra in Langobardus docemus : cujus quidem nomenclaturæ etymon firmat Dantes in Inferno cant. 11. amplectiturque Cleyracus ad Leges maris pag. 226.

◊ At sunt nonnulli qui istud nominis a familia Caorsina, aut Corsina, Florentina deducendum censeant : quæ cum aliis ejusdem urbis, et provinciarum vicinarum familiis, in universa propemodum Europa, mercaturæ operam dederit. Nam licet Lombardorum appellatione omnes mercatores Italici, in Regnis Italiæ finitimis, et longinquis, fœnus exercentes, agnoscerentur ; erant tamen ii distincti in Societates, ex inito invicem pacto et fœdere, quæ vulgo familiæ nobilioris, penes quam summa mercaturæ erat, nomine donabantur. Unde crebro legere est Societates Amanatorum, Acciaivolorum, Bardorum, Corsinorum, etc. apud Joan. Villaneum, præsertim. lib. 11. cap. 137. ubi Societatem Corsinorum memorat. Familiæ Corsinæ Florentinæ meminit etiam Ugolinus Verinus lib. 3. Illustratæ Florentiæ :

Clara Sophocleo stirps est memoranda cothurno
Corsinæ sobolis, nulli virtute secunda.

De hac etiam multis Montecanitus.

P. Carpentier, 1766.

◊ Quam definitionem quasi Italis injuriosam falsamque arguit Muratorius tom. 1. Antiq. Ital. med. ævi col. 890. sed temere omnino. Quamtumvis enim probabile videatur a Cadurco, Gall. Cahors, vocem hanc originem duxisse, certum nihilominus est Cadurci cives ab Italicis mercatoribus, qui ibi et in Occitania passim commercia sua exercebant, dum eorumdem effluentes ex usuris ingentes proventus viderent, abominandam usurarum artem accepisse et didicisse. Verum non ita in aperto res est, ut de Caorsa, vulgo Caours, Pedemontii urbe quondam, quam nunc est

celebriori, ipsam nominis originationem absurdum sit accersere ; maxime cum usurarii promiscue Lombardi et Caorcini vocentur. De Caorsa Dantes in Inferno cant. 11. apprime intelligi potest, quanquam de Cadurco accipiat Benevenutus Imolensis in Comment. Mss. a Muratorio ibidem quo supra col. 891. laudatis. Caorsam rursus spectare videtur Dictum vetus inter urbium quarumdam dicteria ex Cod. Ms. Bibl. S. Germ. Prat. sign. 1520.

Usurier de Chaorse,

et Guignevil. in Peregr. hum. gen. Ms. ubi de Concupiscentia :

Li Sathanas m'i engenra,
Et de illuec il m'aporta
A Chaourse, où on me nourri,
Dont Chaoursiere dite sui :
Aucun me nomment convoitise.

P. Carpentier, 1766.

◊ Cæterum Corssin, pro Banquier, Argentarius, trapezita in Charta Henr. de Autigniaco milit. ann. 1302. ex Chartul. Sabaud. fol. 106. v° :

Nous avons heu et receu de Pieire de Monmelian clerc payant eu non de mons. le conte de Savoie mil quatre cens livres de Tornois par la main Estevenet Cellet, Bertholmeu Guiot et Abelon Malabaille Corssin de Bourc, as queux eles sont payés par nostre volunté. Chonin,

pro Chaorsin vel Caorcin, eadem notione, in Ch. ann. 1312. ex Cod. reg. 10197. 2. 2. fol. 71. v° :

Nous Florens Berthaut sire de Malines faisons savoir... que nous tenons... en fief... de M. Jehan duc de Lothrike, de Brabant et de Lembourch... la voerie et le seignerie de Malines,... le marchiet du seil, du poisson et des bestes, les Chonins, les Lombars et les Juys. Caoursin

vero pagus Cadurcensis dicitur, in Ch. ann. 1340. ex Reg. 71. Chartoph. reg. ch. 366 :

Cent livres Tournois de annuel et perpétuel rente à prendre sur la trésorerie ou recepte de Pierregort et de Caoursin.

Alia ann. 1360. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1439 :

Item Caoursin, où a deux citez, Caours et Montauben.

◊ Jam vero ex eo quod Caorsini usurarii passim exagitarentur, proscriberentur, et in carceres compingerentur, nata videtur familiaris nostris loquendi formula :

Enlever quelqu'un comme un Corsin,

cum aliquem in carcerem per vim abductum dicimus : quanquam non desunt qui eam referant ad corpora Sanctorum, seu Divorum reliquias, quæ ad majorem venerationem humeris Sacerdotum et Magnatum deferri in sublime solent, quomodo apud Plautum in Milite glorioso :

Ducite istum : si non sequitur, rapite sublimem foras.

P. Carpentier, 1766.

Cauvuercini, Eodem intellectu. Concil. Trevir. ann. 1310. cap. 28. tom. 2. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 49. col. 2 :

De Cauvuercinis et usurariis. Item præcipimus districte ut se contra Cauvuercinos ita habeant, sicut in generali concilio est statutum.

Vide Cavercini, et Haltausii Glossar. German. col. 212. voce Cowertschen.