CAPELLA 2, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

2. CAPELLA, Postmodum appellata ædes ipsa, in qua asservata est Capa, seu Capella S. Martini, intra Palatii ambitum inædificata : in quam etiam præcipua Sanctorum aliorum λείψανα illata, unde ob ejusmodi Reliquiarum reverentiam ædiculæ istæ. Sanctæ Capellæ vulgo appellantur. Charta Caroli Simplicis ex Tabulario Monasterii Compendiensis :

Notum igitur constat per omne nostri regni imperium, et quocunque venerabile nomen beatæ virginis Walburgis celebratur. quoniam de sanctis sui corporis reliquiis impetravimus, pro ejus veneratione ac munimine suarum precum, et eas deferri fecimus ad Attiniacum palatium, et Capella constructa, seu dicata sub ejusdem Virginis memoria, in qua duodecim Ecclesiastici ordinis viros statuimus, qui diu noctuque divina horis competentibus frequentent officia, etc.

Ordericus Vitalis lib. 12. pag. 893 :

Rex sanctas sibi de Capella sua reliquias deferri præcepit, etc.

De his Palatinis capellis intelligendus videtur Hariulfus lib. 2. cap. 9. ubi de reliquiis Monast. Centulensis :

De Italia, Germania... nobis directas, seu etiam de sacro Palatio, quæ per tempora ab anterioribus Regibus, et postea a jam dicto Domino nostro (Carolo Magno) maxime sunt congregatæ, etc.

Capellæ Palatinæ dicuntur in Concilio Parisiensi VI. Sacella Regis, in Capitular. Caroli Mag. lib. 5. cap. 9. 11. ex Pippin. Capit. incert. ann. cap. 3. Pertz. pag. 31. Eusebius lib. 4. de Vita Constantini cap. 17. tradit, Constantinum Basilicas aliquot et ædes sacras intra Palatii sui septa condidisse. Harum aliquot attigimus in Notis ad Willhard. n. 136. et de his pluribus agimus in nostra Constantinopoli. Eædem et sanctæ appellatæ, cujusmodi supersunt etiamnum in Galliis complures, quas recenset Chopinus lib. 1. de Sacra Polit. tit. 1. § 18. quarum quædam non Regum duntaxat, sed Ducum etiam, aut aliorum inferioris dignitatis Procerum fuere. Testam. G. Comitis Nivernensis ann. 1329. in Maceriis Insulæ Barbaræ tom. 1. pag. 152 :

Item operi Capellæ meæ Montis-Brusonis lego centum libras.

◊ Inter præcipuas vero Regum Francicorum Palatinas Capellas, exstitit insignis illa Aquisgranensis, ex toto Romanorum orbe famosissima, ut ait Gaufredus de Vita S. Bernardi lib. 2. cap. 6. de qua Eginhardus ann. 829 :

Ipsam sanctæ Dei Genitricis basilicam, quam Capellam vocant, tegulis plumbeis tectam, etc.

Annales Francor. Fuldenses ann. 881 :

Aquense palatium, ubi in Capella Regis equis suis stabulum fecerunt.

Ademarus Cabanensis ann. 829 :

Aquis terræ motus... Basilicam magnam, quam vocant Caroli, totam denudavit de plumbeis tabulis, de quibus cooperta erat.

Agunt præterea de hac capella idem Eginhardus in Vita Caroli Magni pag. 102. 103. Sigebertus ann. 795. Miræus in Cod. Donat. Piar. lib. 1. cap. 11. Spicilegium Acherianum tom. 10. pag. 137. lib. 1. Miscellan. Baluzii pag. 492. Barthol. Fizen in Hist. Leod. pag. 267. 268. etc. Capellæ Ludov. Pii Imp. in Theodonis-villa instar Aquens. inchoatæ meminit Continuator Reginonis ann. 939.

◊ At cum in Francico regno palatia complura, et fere in qualibet provincia haberent Reges, adeo ut, si iter agerent, ferme semper in Dominicis, uti vocabant, villis et Palatiis habitarent, quod alibi docemus ; habuere etiam in iisdem Palatiis sacras ædes, quæ propria appellatione Capellæ dicebantur, in quibus sacra divorum lipsana, quæ secum deferri a Capellanis curabant, reconderent et asservarent. S. Odo de Vita S. Geraldi Comitis Auriliacensis lib. 1. cap. 12 :

Cum deinceps latifundia ipsius sibi succederent, ut usque ad montem magnum Greonem posset in eundo et redeundo semper in propriis mansitare Capellis : tamen non indigebat, ut aliquam villam cuilibet potenti ad custodiendum commendasset, nisi unum solum prædiolum, etc.

Adde Chartam Conventus S. Mauricii Agaunensis ann. 1261. apud Sammarthanos in Abbatibus Agaunensibus num. 49.

◊ De Capellis istis Palatinis exstat Statutum lib. 5. Capit. Caroli Magni cap. 182. 334. :

Ne Capellæ in nostro Palatio, vel aliubi, sine permissu Episcopi, in cujus est parochia, fiant.

Hinc querela Episcoporum Galliæ in Concilio Parisiensi ann. 829. lib. 3. cap. 14. Pertz. vol. Leg. 1. pag. 340. cap. 12. :

De Presbyteris et Capellis Palatinis contra canonicam auctoritatem et Ecclesiasticam honestatem inconsulte habitis, vestram monemus solertiam, ut a vestra potestate inhibeantur : quoniam propter hoc et honor Ecclesiasticus vilior efficitur, et vestri Proceres et palatini ministri in diebus solennibus, sicut decet, vobiscum ad Missarum celebrationes non præcedunt. Nam et obnixe deprecamur, ut in observatione diei Dominici, sicuti jam dudum vos deprecati sumus, debitam adhibeatis curam, quatenus, nisi magna compellente necessitate, in ipsa die a curis et sollicitudinibus mundanis vox exuatis, et quod tantæ diei venerationi competit, et vos faciatis, et vestros sacro vestro exemplo et doceatis, et agere compellatis.

Adde eadem Capitul. Caroli Magni lib. 7. cap. 182. 255.

◊ His porro locis capellæ istæ palatinæ, Regales, Regiæ, et Dominicæ appellantur, vel quod in palatiis Regiis, vel saltem quod a Regibus in dominicis et propriis prædiis essent extructæ, et annuis reditibus locupletatæ. Dominicis scilicet decimis, ut est in Concilio Meldensi ann. 845.

et quia ministris ipsarum Rex ipse de proprio facit necessaria ministrari

, ut habet Innocentius III. lib. 15. Epist. 225. Eo sensu Flodoardus lib. 3. Hist. Rem. cap. 23. Antiquam regiam Capellam dixit. Sic Regalem Capellam S. Salvatoris observo in Rescripto Childerici Regis apud Doubletum in Historia Sandionys. pag. 685. Capellam Regis, apud Eigilem in Vita S. Sturmii Abb. Fuld. inter Acta SS. Benedict. sæc. 3. part. 2. pag. 280. Capellam Regiam de Castro novo supra Ligerim, et Capellanos Regalium Capellarum, apud Innocentium III. PP. in dicta Epist. 225. Capellam, quæ palatio inhærebat, in Hist. Translat. S. Sebastiani ; Capellam Palatio contiguam, apud Hericum Monachum de Miraculis S. Germani Autisiodor. cap. 45. Capellam Palatii, in Charta Archiepiscopi Narbonensis apud Catellum in Comitib. Tolosanis pag. 31. Dominicas Capellas habet etiam Capitulare 3. Ludov. Pii ann. 828. cap. 1. id est, proprias. Neque porro Palatia construebant Principes, nisi adjunctis capellis. Helgaudus in Vita Roberti Reg. Fr. :

Stampis castro Regina Constantia palatium construxerat nobile simul cum Oratorio.

Charta Ludovici VII. ann. 1159. in Tabulario S. Maglorii Paris. ex Biblioth. Petaviana Cod. 276. num. 13 :

Est enim prior Ecclesia SS. Bartholomæi atque Maglorii ante nostrum Palatium sita, antiquitus Regum Capella, et quia Abbas S. Maglorii antiquitus Capellanus Regum constitutus est, etc.

Charta Wenceslai Regis Bohemiæ in Bohemia Sacra pag. 82 :

Ecclesia Wisegradensis, quæ nostra est Capella specialis.

Charta S. Ludovici pro fundatione Prioratus S. Martini Silvanect. ann. 1260. apud Sammarthanos in Episc. Sil-van. num. 53 :

Capellam illam nostram propriam et hæredum nostrorum Regum Franciæ, etc.

Edwardus I. Rex Angl. in Charta ann. 14. apud Prynneum tom. 3. pag. 1279. de Abbatia Westmonasteriensi :

Quæ omnium Capellarum nostrarum est domina et magistra.

Constitut. Clarendon. ann. 1164. ap. Wilkins. Leg. Anglos. pag. 321. cap. 12 :

Cum vacaverit archiepiscopatus, vel episcopatus, vel abbatia, vel prioratus de dominio regis... debet dom. rex mandare potiores personas ecclesiæ et in Capella ipsius dom. regis debet fieri electio, etc.

◊ Ea vero erat Capellarum Palatinarum prærogativa, ut ferme semper ab Episcoporum jurisdictione et exactionibus eximerentur, soli Sedi Apostolicæ nullo medio subditæ. Chron. S. Petri Vivi ann. 1110 :

Rex indignatus misit litteras suas eidem Episcopo, mandans, se moleste ferre, quod locum Mauriaci, qui Fiscus Regalis, et Capella Regum Francorum est, inquietabat, etc.

In Charta Fundationis Monasterii S. Martini de Hastings in Anglia, Willelmus Nothus ejus fundator, illud ab Episcopi Cicestrensis, in cujus diœcesi erat, jurisdictione eximit, subdiditque :

sed neque super illam dominationem aliquam, aut vim, vel potestatem exerceat, sed sicut mea Dominica Capella, libera sit ab omni ejus exactione.

Exstat illa apud Seldenum in Notis ad Eadmerum pag. 165. Quo loco adjungendum videtur, quod habet Nangius in Chron. ann. 1285. ubi ait, Giloni Archiepiscopo Senonensi, ægre ferenti, quod Maria Philippi Regis uxor Parisiis a Petro Remensi Archiepiscopo in Reginam uncta fuisset, dicenti

ad Archiepiscopum sedis Belgicæ, quæ est Remis, non pertinere extra suam provinciam Regum inunctionem ; allegatum fuisse ex parte Regis, quod non factum fuerat, unde conqueri posset Senonensis Archiepiscopus, cum Capella domus Regis exempta foret Parisius, et ideo ratione loci ad ipsum inunctio non spectaret.

Vide cap. Cum Capella, Extr. de Privileg. Hinc Capellæ istæ Regales liberæ appellari solent. Charta Henrici II. Regis Angl. tom. 2. Monast. Anglic. pag. 14 :

Cum hæc Ecclesia de Waltham a primitiva sua fundatione semper Regalis fuisset Capella, nulli Archiepiscopo, vel Episcopo, sed tantum Ecclesiæ Romanæ, et Regiæ dispositioni subjecta, etc.

In eodem Monastico pag. 28. ubi de Prioratu S. Oswaldi :

Tunc libera Capella fuit Regis, postea facta est juris Archiepiscopi Eboracensis.

Et pag. 84 :

Ecclesiæ S. Mariæ de Hastingiis, quæ est libera Capella nostra.

Lambertus Ardensis pag. 18 :

In eleemosynam eis contulit liberam Capellam B. Mariæ virginis, quam propriam et liberam habebat in castro suo apud Ghisnas, etc.

Charta Henrici III. Reg. Angl. apud Prynneum in Libertatib. Eccles. Angl. tom. 3. pag. 62 :

Cum super Decanatu Ecclesiæ S. Martini London. quæ Dominica Capella nostra esse noscitur, ea gaudemus dignitate a temporibus prædecessorum nostrorum diu obtenta, ita quod Decanus cum debuerit institui, a sola manu Regia stallum recipit in choro, et locum in Capitulo, etc.

Vide eumdem Prynneum pag. 424. 1027. 1075. 1076. 1181. 1236. 1279. 1288. tom. 2. pag. 496. 557. 727. 728. 734. 835. 982. 996. Acta Synodi Cicestrensis ann. 1157 :

Mandans ac præcipiens, quatenus Ecclesiam S. Martini de Bello, sicut Dominicam Regis Capellam, et Regiam Coronam, ab omni exactione et oppressione liberam et quietam Christo Domino pacifice sineret deservire.

Infra :

Rege quidem pronuntiante se Ecclesiæ de Bello, sicut Dominicæ suæ Capellæ et Coronæ Regiæ in omnibus justa defensione protectorem fore.

Ibidem :

Quod Ecclesia de Bello libera sit et omnino ab omni subjectione Episcoporum.

Habetur in Charta feodi pag. 177. formula præsentationis per Armigerum de libera Capella.

◊ Cum igitur essent exemptæ ab Ordinariorum jurisdictione, interdictum ab Episcopis in eas promulgari non poterat, ut est apud Innocentium III. lib. 15. Epist. 225.