« »
 
[]« Capulare » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 149c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CAPULARE
CAPULARE, Capellare, Capillare, Cædere, incidere, frangere, radere. A Lat. scalpere, deducit Spelmannus, Salmasius a scapellare, et scapellum, quod est bacillum. Joan. de Janua :
Capulus a caput, quia caput est gladii ; vel a capio, quod ibi capitur gladius, ut teneatur ; unde Capulo, as, verbum activum, id est, scindere, vel secare : unde in Decretis Pontificum, Lingua delatoris Capuletur. Mulieri ingenuæ crines Capulare,
in Lege Burgund. tit. 5. § 1. Aristatonem super mortuum Capulare, in Lege Salica tit. 17. § 4. Concisam vel sepem alterius Capulare, in ead. Lege Salica tit. 18. § 4. in Lege Ripuar. tit. 43. in Lege Alem. tit. 99. § 26. Arborem Capulare, in Lege Salica tit. 29. § 30. Pedem Capulare, ibid. tit. 31. § 11. Capulare vestitus, in Capitulis Caroli M. lib. 1. cap. 81. Linguam Capulare, abscindere, apud Hadrian. I. in Canon. cap. 45. in Capitul. Caroli M. lib. 7. cap. 277. 360. apud Hincmarum contra Hincmarum Laudun. in Concil. Duziacensi I. part. 2. cap. 11. etc. Anonymus de Miraculis S. Ursmari num. 3 :
Dumque adtractam virgam ad se applicat, ut eam cum ferramento Capularet, etc.
Vide Capillare 1.
P. Carpentier, 1766.
Unde Chapouler, in Lit. remiss. ann. 1459. ex Reg. 190. Chartoph. reg. ch. 46 :
Laquelle vigne les supplians avoient pour lors taillée ou Chapoulée, etc. Chapucier,
eadem notione, in aliis Lit. ann. 1396. ex Reg. 151. ch. 65 :
Le suppliant en buvant prist par sa merencolie à Chapucier et doler de son coustel la table, qui estoit devant la compaignie.
Hinc Eschapplé dicitur de ligno exciso, in Stat. ann. 1376. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 221. art. 14. Caploier vero, pro Gladiis ferire, percutere, in Poemate de Cleomades MS : []
Ne menerent autre déduit
Fors que toute jour Caploier
Et li uns l'autre adamagier.
P. Carpentier, 1766.
Entrechapler, eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1378. ex Reg. 114. ch. 148 :
Lesquelles parties se Entrechaplerent les uns aux autres et meslerent, et combatans fort, etc. Rachapler,
Pugnam iterare, in aliis ann. 1473. ex Reg. 105. ch. 50 :
Icellui Charruier se releva, et lui relevé se Rachapla avec ledit Pasté, tant que icellui Pasté fu tellement navré, etc.
P. Carpentier, 1766.
Batre à Chapple, Vulneribus afficere, in Lit. remiss. ann. 1378. ex Reg. 114. ch. 323 :
L'exposant trouva que maistre Jehan Nicolas feroit et batoit à Chapple ladite Gorronne, ..... veant icelle chargiée de coux et grans collées, etc.
Sed et Eschampeler de vulnere, quod leviter attingendo fit, intelligendum opinor. Lit. remiss. ann. 1421. in Reg. 171. ch. 496 :
Le suppliant hesma a deux mains laditte coingnée, et en frappa en Eschampelant un seul coup de la teste icellui Hochet en la teste.
Aliæ 1445. in Reg. 173. ch. 352 :
L'un des cops fut parmi la gorge en Eschampelant et alant contre-val.
Concapolare. Formulæ Andegavenses num. 33 :
Et ibidem venientes invenerunt sic esse factum seris incisis, ostias Concapolatas, portas perforatas, etc.
Capellare, Eadem notione, in Lege Longobard. lib. 1. tit. 19. § 20. Rothar. 343. :
Si quis caballo alieno caudam Capellaverit, id est, setas traxerit.
§ 26 :
Si quis stallariam alterius Capellaverit.
Liutprand. 45. (5, 16.) ubi Murat. Scapellaverit.
Capillare. Papias : Capillare, concidere. Statuta Gerardimontensia apud Miræum in Diplom. Belg. lib. 2. cap. 60 :
Si quis alium vel verberaverit, vel pulsaverit, vel ad terram prostraverit, vel Capillaverit 60. sol. solvet Comiti. Concapulare
, in Lege Salic. tit. 8. § 4. Chapeler, nostris. Willelm. Guiart :
En tele maniere i Chaplerent,
Qu'à force les desbaraterent.
Et alibi :
Grant flot de gens aprés s'arrive,
Desquiex chacun tant i Chaploie,
Qu'ils metent Anglois à la voie.
La Bataille du Careme et du Carnage MS. :
Tant i a feru et Chaplé,
Qu'il li a fait moult grand dommage.
Vocis vis mansit in verbo Chapeler, quod apud nos, summas panis crustas revellere, sonat.
Capulatura, Capulatio, Vulnus. Formulæ solenn. cap. 119 :
Violenter super ipsum evaginato gladio venit, unde livores vel Capulaturæ atque colaphi manifeste apparent.
Et mox :
Et super ipsum livores et Capulationes misit. Chapplis
Scriptoribus nostris. Berrius in Hist. Caroli VII. pag. 232 :
Et dura le Chappelis par l'espace d'une forte heure.
Tractatus de Torneamentis Tabulæ Rotundæ MS. :
Et lors eussiez peu voir grans fais d'armes, et grant Chapplis d'un costé et d'autre.
Will. Guiart. de Auriflamma :
Es Cbapleis des mescreans
Devant lui porter la fesoit.
Et ann. 1264 :
Le Chaple commence aus espées.
An. 1298 :
Le Chaple assés longuement dure.
 :
La véissiez un riche Chapleis.
[]  :
Au Chaple des espées les feront enverser.
Statuta S. Ludovici lib. 2. cap. 38 :
Il doit montrer sanc, ou plaie, ou descireure ou Chaple.
Ubi Chaple idem est quod Capilatura. Chron. Bertr. Guesclini MS :
Tous ceus qu'à Cocherel furent au Chaplement.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Capillatio, Capillorum evulsio, apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 767. e Legibus Balduini Flandriæ Comitis ann. 1200 :
De Capillatione vel percussione sine sanguine quindecim solidi, unde capillatus vel percussus medietatem habeat, etc.
Et paulo post :
Qui alterum inculpaverit, juret solus quod ille eum læserit, aut percusserit, aut Capillaverit.
Leibnit. tom. 2. Scriptor. Brunsvic. pag. 515. in Privilegio Ernesti Ducis Brunsvic. pro civitate Hamelensi ann. 1335 :
Item, si contentio vel discordia fit inter aliquos Burgenses de percussione vel Capillatione, post emendam judicii, reus dabit Consulibus unam amam vini, et læso marcam.
Caffarus lib. 1. Annal. Genuensium ad annum 1161 :
Discordes ii, qui in civitate erant, Capillationes et rixas solitas ne facereat vel inciperent, Consules ad præsens jurare fecerunt.
Scapellare. Gloss. Lat. Græc. : Scapellat, ϰατασχίζει, ϰαταϰνίζει. Edictum Rotharis Regis Long. tit. 101. § 59. 299. :
Si quis vitem alienam de una fossa asto animo Scapellaverit, etc.
Lex Longobard. lib. 1. tit. 19. § 5. Rothar. 150. :
Si quis molinum alterius Scapellaverit, aut aratrum alienum iniquo animo Scapellaverit, etc.
Transcapolare, Vox ejusdem originis et notionis. Pactus legis Salicæ tit. 32. § 17 :
Si quis ingenuum castraverit, aut virilia Transcapolaverit, unde mancus sit, etc.
Ubi Lex Salica tit. 31. § 18. habet Truncaverit.
Decapulare, Idem quod Capulare. Petrus Cellensis lib. 7. Epist. 18 :
Labia concidunt, turpiloquio et scurrilitatibus adsuescentes : linguam Decapulant, malum redarguentes, et mendacium semper loquentes.
Alia notione vocem hanc usurpat Plinius lib. 15. cap. 6.