« »
 
[]« 1 foagium » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 529b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FOAGIUM1
1. FOAGIUM, Focagium, Census, qui exigitur a domino feudali pro singulis focis seu domibus subditorum ac tenentium suorum : ϰαπνιϰόν Scriptoribus Byzantinis, Theophani pag. 411. Cedreno et Scylitzæ pag. 500. 683. Zonaræ tom. 3. pag. 100. etc. Vetus Charta in Probat. Hist. Guinensis pag. 378 :
Item pro quolibet Foco hominum de potestate commorantium apud Laval, 3. den. Paris.
Libertates MSS. villæ S. Desiderii in Campania ann. 1228 :
Unusquisque de Foco proprio qui uxoratus est, vel uxoratus fuit aliquando, solvet domino 5. solidos, etc.
In Consuet. de la Tour de Vesure in Bitur. art. 8. apud Thomasserium, tenentes debent domino quotannis panem 3. obolor. Turon. et 1. obol. Turon. pour le droit de Fouage. Computum Baillivi Bituricensis ann. 1306 :
De subventione Focorum pro exercitu Flandriæ anno 1304. a personis nobilibus, et ignobilibus[] exigi ordinata 751. lib. de Comite Nivernensi, de eadem subventione pro quinto terræ suæ 1600. lib.
Vide Haltaus. Glossar. German. col. 893. vocibus Herd-gelt, etc.
Quod igitur pro singulis focis quotannis legitur, Focagium nostri appellarunt, ut est in Charta Alphonsi Comitis Pictavensis ann. 1269. vel Foagium, vulgo Fouage, interdum Fournage. Forma colligendi census, apud Willel. Tyrium lib. 22. cap. 23 :
Si vero quatuor selecti, qui ad hoc deputati sunt, cognoverint pro certo, quod alicujus substantia non valeat centum Byzantinos, accipiant super eum Foagium, id est, pro foco Byzantium unum, etc.
Fundatio Monasterii Sarmaciæ Ord. Grandimont. ann. 1192. in Anecd. Marten. tom. 1. col. 646 :
Immunes... ab omni pedagio et venda, teloneo, passagio, Foagio, vinagio, etc.
Charta Communiæ Rotomag. ann. 1207 :
Nullus manens infra muros Rotomagi debet Foagium.
Chronicon Rotomagense ann. 1227 :
Ceperat Foagium de Villeta, quæ est in parochia de Louviers, cum illud Foagium ad se pertineret ratione feodi, quod de ipso tenebat, etc.
Charta ann. 1364. in Camer. Comput. Aquensi :
Habet ibi Focagia, quando generaliter imponuntur ad rationem de solidis quinque pro quolibet foco.
Tabularium Andegav. Cameræ Comput. Paris. fol. 57 :
Quod ipse Dominus Comes exigat et habeat unica vice duntaxat in villa Andegavensi Foagium, videlicet a quolibet foco quatuor solidos unica vice solvendos, pauperibus, locisque ac personis privilegiatis duntaxat exceptis.
Index MS. beneficiorum Ecclesiæ Constantiensis fol. 52 :
Rector percipit quolibet anno in parrochia de Villa-Dei Foagium, videlicet a quolibet parrochianorum dicte ville tres denarios.
Apud Guillelmum Guiart. ann. 1206. Philippus Augustus, expugnato Normanniæ Ducatu, incolas rogat, an Normannicis, vel Gallicis Legibus uti velint :
Et respondent entre eus, qu'il veulent
Tel usage com avoir seulent.
Li Rois lettres leur en delivre.
Bien le firent à guise d'yvre,
Car s'il eussent esté sage,
Il fussent quittes du Fouage,
Dont li Rois chascun an les plume.
Litteræ Ludovici X. Franc. Regis pro Normannis ann. 1314. apud D. de Lauriere tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 551 :
Item, quod Foagium non faciemus levari, nisi quatenus in registro Consuetudinis Normanniæ continetur, usu contrario non obstante.
Et pag. 588. in aliis ejusdem Regis Litteris ann. 1315. pro iisdem Normannis :
Item, quod redditus nobis debitos pro dicta pecunia non mutanda, qui in dicto Ducatu Monetagium, aliter Focagium nuncupatur, levari non faciemus, aut etiam aliqualiter permittemus levari, nisi quatenus in registro Consuetudinis Normanniæ continetur, usu quocumque contrario in premissis non obstante.
Sic autem versio Gallica :
Que nous ne ferons lever, ne souffrirons les rentes qui nous sont dues pour ladite monoie non muer, qui en ladite Duchié est appellé Moneage ou Fouage, estre levée en aucune maniere, si n'est comme, etc.
Foagium quippe maxime obtinuit in Normanniæ Ducatu, in quo solvi a populis solitum fuit singulis trienniis, ut vitaretur frequens monetarum mutatio. Vetus Consuetudo Normanniæ cap. 15 :
Le monneage est un aide de deniers, qui est deue au Duc de Normandie de trois ans en trois ans, afin qu'il ne face changer [] la monoye, qui court en Normandie.
Infra :
Tous les autres, fors ceux que nous avons exceptez, qui tiennent feu et lieu, doivent payer le monneage,...... et pour ce souloit-il estre appellé Fouage : car ceux le paient principalement, qui tiennent feu et lieu.
Codex Legum Normann. part. 1. cap. 15. § 9. apud Ludewig. in Reliq. Manuscript. tom. 7. pag. 182 :
Propter hoc solet Focagium nuncupari, quod illi illud principaliter persolvebant, qui Focalem residentiam obtinebant.
P. Carpentier, 1766.
Viguit hæc consuetudo eamdem ob causam in ballivia Aurelianensi aliisque, de quibus in Charta Phil. Aug. ann. 1183. ex Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 310 :
Cujuslibet vero anni tertii collectio, erit pro stabilitate monetæ.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
In minori quoque Britannia Focagium exigi consuevisse præter cetera nos docet Instrumentum ann. 1392. apud Lobinellum Hist. Brit. col. 763 :
Cum super aliquibus contentionibus alias motis inter Ducem Britanniæ et Dominum de Cliçonio fuisset apunctuatum per Regem, quod super uno subsidio imponendo communiter in patria Britanniæ solveretur eidem domino de Cliçonio summa centorum millium francorum de cuneo Domini Regis, et pro hujusmodi solutione facienda fuisset ex assensu Dominorum dictæ patriæ ordinatum levare unum Focagium de viginti et quinque solidis per singulum focum in dicta patria generaliter, juxta Focagia regulariter hactenus levata..... Cum ergo conquestus esset dictus D. de Cliçonio de defectu solutionis, fuit iterum apunctuatum per D. Regem, quod traderentur aliqui hostagii dicto D. de Cliçonio, etc. Erat exhibitus numerus focorum tunc contribuentium in communibus Focagiis, qui ascendebant ad summam 69748. focorum. Et pertinebant illis qui tenebant partem dicti D. de Cliçonio 20000. foci et plus.
Quomodo autem apud nostros exigebatur Foagium, discere est ex veteri Charta, quam ex Camera Computor. Parisiensi pridem eruimus, tum etiam ex Regesto Philippi Augusti Herouvalliano fol. 90 :
De Foagio Normanniæ : Foagium capiendum est in Normannia in tertio anno, ita videlicet quod duo anni præmittuntur sine Foagio, et in tertio anno capitur de unaquaque villa, secundum hoc, quod villa est. Submonentur quatuor homines, vel sex, vel plures, si opus est, et illi submoniti jurant quod fideliter colligent Foagium de quolibet foco 12. denar. Et si in eadem domo manserint quatuor homines, vel plures, vel pauciores, de quibus unusquisque vivat de suo proprio, et habeat de catello 20. solidos et amplius, dat Foagium. Vidua etiam si habeat de mobili 11. solid. aut amplius, dat Foagium : si non habeat 40. solid. non redditur. De Foagio autem quiti sunt omnes Presbyteri, Diaconi, et Milites, et omnes personæ, quæ habent Ecclesias. Molendinarii etiam et Furnarii Episcoporum, et Abbatum, et Baronum, et omnium Militum, qui deserviunt dominis suis per membrum loricæ, quiti sunt. Præterea quilibet Episcopus, et Abbas, et Baro habet 7. servientes quoscumque volunt quitos de Foagio. Sciendum est, quod duo ex Juratoribus de singulis villis afferent ad Ballivos Regis Foagium, et habebunt in scriptis nomina eorum, de quibus receperunt Foagium, quæ tradent Ballivis cum Foagio, et illi duo habebunt 12. denar. de quittancia de Foagio suo pro illis afferendis. Illi autem colligent Foagium de hominibus Templariorum et [] Hospitaliorum, et similiter afferent ad Ballivos Regis, et per manus Ballivorum reddetur ad Scacarium Templariis et Hospital. Sciendum vero, quod hæ terræ quitæ sunt de Foagio, scilicet totum feodum Britolii quicumque illud teneat, et Vallis Moritolii usque ad Pecias, Abbas usque ad Doert Herberti, et tota terra de Passais, et Alenconium et Alenconesium usque ad Pissotum Eraudi, et à Plint, et Bons à Plins, et terra ad ea pertinens, et Castrum de Aumenesche in Ballivia de Argenton. In civitate Lexoviensi capietur gaagium per manum Episcopi Lexoviensis, et extra civitatem ut alibi capietur.
Apud D. Brussel tom. 1. de Feudorum usu pag. 212. ubi hæc Charta edita est, pro Foagium constanter habetur Focagium. Hanc chartam emendatiorem propono :
De foagio Normanniæ : Foagium capiendum est in Normannia in tertio anno, ita videlicet quod duo anni prætermittuntur sine foagio, et in tertio anno capitur : tali autem modo accipitur. De unaquaque villa, secundum hoc, quod villa est, submonentur quatuor homines... et habeat de catello 20. solidos aut amplius, quislibet illorum reddit foagium. Vidua etiam, si habeat de mobili 40. solidos aut amplius, dat foagium ; si non habeat 40. solidos, non reddet..... Baro habens servientes, etc.
Vide Novam Consuetud. Normanniæ art. 76. 77. 78. 79. 80. In Assisiis Hieros. MSS. cap. 265. dominus dicitur Foager son fief, cum Foagium a tenentibus suis pro aliqua necessitate exigit. Vide Fumagium.
P. Carpentier, 1766.
Quanquam ad regem pertineret hic census, ab ipso tamen privatis hominibus, etiam ad hæreditatem, aliquando concessum reperimus. Inventar. Chart. reg. ann. 1482. fol. 257 :
Carta domini Philippi regis concessa dicto Ingerranno de Marigny, pro juribus vulgo dictis tiers, dangers et Fouages, ad hæreditatem perpetuam sibi datis a dicto domino rege in omnibus terris, quas dictus Ingerrannus de Marigny habebat et possidebat in tota patria Normaniæ. De anno 1313.
P. Carpentier, 1766.
Gallice hic census Feu, Foée et Fouée dicitur. Lit. ann. 1394. in Reg. 147. Chartoph. reg. ch. 179 :
Laquelle maison de nostre receveur est chargiée envers nous de six deniers Tournois de rente, appellez Feux.
Redit. præposit. Ambian. in Reg. 34. bis part. 1. fol. 91. r°. col. 2 :
In consuetudine, quæ dicitur Foée, xl. sol.
Reg. donor. Car. Pulc. et Phil. VI. in Cam. Comput. Paris. ad ann. 1336. fol. 139. v°. :
Une coustume qu'on appelle la Fouée le Roy.
Pactum inter Car. II. Comit. Prov. et capit. S. Salvat. Aquens. ann. 1292. ex schedis Pr. de Mazaugues :
In supradictis autem domibus omnibus, ultra dictos census, dictus dominus rex habet omni anno pro Focagiis, minuto et quolibet loco, xij. denarios. Fouyer, Foagium
imponere, in Assis. Hierosol. cap. 273 :
Les homes sont tenus de Fouyer lor fiés un besant par cent. Arréfouage
vero appellari existimo foagium, quod secundo solvitur, vel foagii reliqua, in Charta ann. 1322. ex Reg. 61. ch. 119 :
Les tiers et dangiers de bois, fouages, Arréfouages et tous autres droiz, etc.
Unde Arrierefouagier, Hujus census reliqua exigere. Lit. remiss. ann. 1384. in Reg. 126. ch. 58 :
Comme certains commissaires ayent esté ordenez.... en la viconté d'Orbec, pour Arrierefouagier les collecteurs, qui avoient cuelli les fouages de l'an quatre vingt, etc.
P. Carpentier, 1766.
Focagium, Foccagium, Tributum quodvis, quælibet exactio, præcipue vero vectigal, quod ex lignis ad urbem [] adductis percipitur, nostris Feuage, Feugage et Fouée. Lit. Alfonsi comit. Pictav. ann. 1269. in Reg. 11. Chartoph. reg. fol. 143. r°. :
Exigendo et levando Focagium vel subventionem seu auxilium pro subsidio Terræ sanctæ.
Charta Phil. Pulc. ann. 1292. pro locatione præposit. Ambian. ex Reg. donor. Car. Pulc. et Phil. VI. in Cam. Comput. Paris. fol. 142. r°. :
Omne jus nobis competens..... in Focagiis lignorum per terram et aquam.
Libert. Salveter. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 695. art. 5 :
Liberi ab omnibus imposicionibus, subsidiis, taliis ac aliis Foccagiis, tam regiis quam aliis quibuscumque.
Charta ann. 1208. ex Chartul. 23. Corb. :
Jou ai vendu et escangié.... toutes les justices que jou avoie à Corbye, les cambaiges, les estallages, les issues des vins, les Fouées, etc.
Chartul. ejusd. monast. sign. Ezechiel ad ann. 1421. fol. 103. r°. :
Livra monsieur de Corbie à Colart le Fevre, dit du Coquet, le cauchié, Fouée et issue de la ville de Corbie, aveuc le cauchié et Fouée de le rue des prés.
Charta Margar. comit. ann. 1274. ex Chartul. 1. Fland. ch. 263. in Cam. Comput. Insul. :
No Feuage par tiere et par ewe, nos mairies, nos changes, etc.
Alia ann. 1311. in Reg. 46. Chartoph. reg. ch. 168 :
Les rentes que le roy avoit à Puchay..... un pain à Noel, Feugages de ses pors, se il les a,.... un boissel d'aveine et demi boissel de bernage, dix oefs, un pain à Noel, le Feugage, etc.
Vide Focata.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Focagium de Lectis, in Privilegiis Studentibus Gratianopolitanis ann. 1339. concessis illud dicebatur, quod exsolvi debebat pro lectis Dalphino subministrandis, dum veniebat Gratianopolim. Hist. Dalphin. tom. 2. pag. 412. col. 2. sub finem in laudatis Privilegiis :
Item statuimus et ordinamus, quod cum cives dictæ civitatis mutuent gratis dictis Scolaribus per terminum certum lectos, durante dicto termino non possint nec debeant dicti cives per Nos et Officiales nostros compelli ad tradendum Focagium de lectis pro adventu nostro et consortis nostræ, nisi tantum pro camera nostra, vel ipsius nostræ consortis, si ibidem nos contingat adesse.