« »
 
[]« 3 manuale » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 237a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MANUALE3
3. MANUALE, ἐγχειρίδιον, Libellus qui manu facile gestari potest, aut qui semper in promptu est, et ad manum habetur, Joanni de Janua. Glossæ Isidori : Manuale, liber ad gerendum aptus, qui Enchiridion dicitur. Agobardus in Epist. ad Ebbonem Remensem Episc. :
Jubeas demum talia quæ viderentur congrua, proprio inserere Manuali.
Supra Enchiridii voce usus est. Mox sub finem Epistolæ :
Tale fieri jussistis opus quod paulisper manu gestetur, non quod in armario vel in scrinio reservetur.
Liudgerus in Vita S. Gregorii Traject. n. 20 :
Librum S. Augustini tradidit, quem Enchiridion, id est, Manuale ipse nuncupavit.
Idem Augustin. lib. Retract. cap. 63 :
Cum a me postulasset, ut aliquod opusculum haberet meum de suis manibus non recessurum : quod genus Græci Enchiridion vocant.
Idem in Enchir. ad Laur. cap. 5 :
Tu autem Enchiridion a nobis postulas, id est, quod manibus possit adstringi, non quod armaria possit onerare.
Cathwlphus in Epistola ad Carolum M. Regem Franc. :
Post fidem Dei, et amorem et timorem, ut sæpius habeas Enchiridion, quod est librum Manualem, legem Dei tui scriptam in manibus tuis, ut legas illam omnibus diebus vitæ tuæ.
Adelbertus Abb. Heidem. præfat. Relat. etc. :
Quædam ex plurimis collegi, et in quoddam minutum opusculum, et, ut ita dicam, in quoddam Manuale redegi.
Manuale psalterium, in Vita B. Mariani Abb. Ratisp. n. 9. Editus est Ingolstadii ann. 1583 :
Liber orationum, quem Karolus[] piissimus Rex Hludovici Cæsaris filius colligere atque sibi Manuelem scribere jussit.
Ubi nemo non videt scribendum manualem. Libellus, et liber Manualis, in Epistola Taionis Episcopi Cæsaraug. ad Quiricum Barcinonensem Antistitem, et in Vita B. Mathildis Reginæ n. 1. Alcuinus in Præf. ad Libr. de Virtutibus :
Ut habeas jugiter inter manus Manuales paternæ ammonitionis sententias, in quibus teipsum considerare debuisses, atque ad æternæ beatitudinis excitare studium.
Isidorus in Prologo in libr. Geneseos :
Veterum Ecclesiasticorum sententias congregantes, veluti ex diversis pratis flores collectos ad manum fecimus, etc.
Manualium, ἐγχειρίδιον, in Glossis Gr. Lat.
Manualis, vel Manuale, Liber in quo continetur
ordo servitii, Extremæ Unctionis, Catechismi, Baptismi, et hujusmodi
, in Statutis synodalibus Odonis Episcopi Parisiensis, in Concilio Budensi ann. 1279. cap. 42. et in Synodo Bajocensi ann. 1300. c. 25. et apud Lindwodum ad Provinciale Cantuariensis Ecclesiæ lib. 3. tit. 27. pag. 361. Annal. Benedict. ad ann. 898. tom. 3. pag. 303 :
Libros ecclesiasticos, scilicet psalterium, comitem, antiphonarium, Manuale orationum, passionum, sermonum, ordinum, precum et horarum.
Statuta Eccles. Nannet. apud Marten. tom. 4. Anecd. col-934 :
Librum qui dicitur Manuale habeant singuli presbyteri parochiales, ubi continetur ordo servitii mortuorum, baptismatis, catechismi, extremæ-unctionis.
Manualis meminit præterea Gillebertus Lunicensis Episcopus de Usu Ecclesiastico.
© École des chartes.