« »
 
[]« Mappula » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 255c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MAPPULA
MAPPULA, Parvula mappa, qua nasum tergimus, sudarium, Gallis Mouchoir. Kero Monachus :
Mappula, Duvahila,
id est, togilla ; nostris, Touaille. Alcuinus de Officiis Eccles. cap. 39 :
Mappula, quæ in sinistra parte gestatur, qua pituitam oculorum detergimus, dicitur et manipulus.
Occurrit hac notione in Regulis S. Benedicti cap. 55. et S. Fructuosi cap. 4. apud Ardonem in Vita S. Benedicti Abbatis Anianensis n. 35. Victorem PP. lib. 3. Dial. in Chronico Farfensis Monast. pag. 661. etc.
◊ Apud S. Gregorium lib. 2. Dial. cap. 19. Mappulas ἐγχείρια Zacharias vertit. Est vero ἐγχείριον apud Germanum Patr. CP. in Theoria Eccl. τὸ ἐπὶ τὴς ζώνης τὸ ἀπομάξαι τὰς χεῖρας λεντίον,
linteum de zona pendens ad tergendas manus
.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Mappula, Mantile. Charta Almeradi Reiensis Episc. tom. 1. Gall. Christ. [] inter Instrum. pag. 82 :
Accepi ab eis pretium libras iv. denariorum novemque modios frumenti ac vini, Mappulam valde bonam ac scyphos ad aquam in manibus fundendam adeo optimos.
Ubi perperam editum :
Novemque modios frumenti, ac vini Mappulam valde bonam,
ac si esset certa vini mensura.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Mappula, interdum idem quod Mappa. Constitutio Ansegisi Abb. in Chron. Fontanell. tom. 3. Spicil. Acher. pag. 245 :
De Gera camsiles iii. ad Mappulas faciendas longitudines ulnarum xiii. latitudinem trium.
Mappula, aliud videtur apud Isidorum in Regula cap. 13 :
Monachi in Monasteriis palliis semper utantur,.... sane si quis pallium non habet, humeris Mappulam superponat.
Erat, ni fallor, vestis genus, qua utebantur in itinere monachi. Vita S. Benedicti Anian. num. 49. sæc. 4. Bened. part. 1. pag. 211 :
Ex quibus (schedulis) adsuetus aliquoties serenissimus Imperator Mapulam manicasque ejus palpans reperiebat, repertasque legebat.
Mappulas fuisse propria Clericorum Romanorum ornamenta, adeo ut aliis non nisi ex privilegio uti fas esset, scribit Gregorius M. in processionibus scilicet publicis cum ipso summo Pontifice, lib. 2. Ind. 11. Epist. 54. ad Joannem Ravennatem Episcopum :
Illud autem, quod pro utendis a Clero vestro Mappulis scripsistis, a nostris est Clericis fortiter obviatum, dicentibus nulli hoc unquam alii cuilibet Ecclesiæ concessum fuisse,... sed nos servantes honorem fraternitatis tuæ, licet contra voluntatem antedicti Cleri nostri, tamen primis Diaconibus vestris, quos nobis quidem testificati sunt etiam ante eis usos fuisse, in obsequio duntaxat tuo Mappulis uti permittimus ; alio autem tempore, vel alias personas hoc agere vehementissime prohibemus.
Epistola vero sequens, quæ est Joannis Ravennatis Episcopi, satis indicat in processionibus iis potissimum Clericos usos, quæ vel cum summo Pontifice, vel in ejus obsequium aut ejus Apocrisiarii fiebant :
Quia quoties ad Episcopatus ordinationem, seu Responsi, Sacerdotes vel Levitæ Ravennatis Ecclesiæ Romam venerunt, omnes in oculis decessorum vestrorum cum Mappulis sine aliqua reprehensione procedebant : quare etiam eo tempore, quo istic a prædecessore vestro peccator ordinatus sum, cuncti Presbyteri et Diaconi mei in obsequium Domini Papæ mecum procedentes usi sunt.
Agnellus in eodem Johanne apud Murator. tom. 2. pag. 127 :
Sanctissimus tamen Pontifex concessit, ut Ravennatis Episcopi diaconi Mappulis uterentur, quando cum Episcopo procedebant, et ejus obsequii gratia, non alias.
Clericos autem Mappulatos et Planetatos, cum summo Pontifice ad stationes processisse testatur Joannes Diacon. lib. 2. Vitæ S. Gregorii M. cap. 43 :
Cumque magi ex planetatorum Mappulatorumque processionibus magnum Pontificem cognovissent, etc.
Verum hisce locis mappas non esse manipulos, sed candida equorum strata conjicit Laurentius Lantmeterus lib. 1. de Veste Clericor. cap. 18. quod sane firmare videtur Anastasius in Constantino PP. :
Pontifex autem et ejus primates cum scllaribus Imperialibus, sellis, et frenis inauratis, simul et Mappulis ingressi sunt civitatem
(CP.) Vide quæ supra annotamus de Mappulis, seu umbraculis summi Pontificis.
P. Carpentier, 1766.
◊ Quodnam fuerit clericis Romanis ornamenti genus indicat Cerem. Rom. [] MS. fol. 48 :
Promoti clerici seculares statim, ut diximus, utuntur rocheto et capello, ab extra panno nigro, ab intus serico viridi cooperto, cum cordulis et Mapulis viridibus.
Ibid. fol. 51 :
Pileum ab extra nigro panno, ab intus serico cum cordulis et Mappulis cœlestis coloris.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Neque id Clericis qui cum Romano Pontifice procederent proprium fuit, ut in processionibus equos vestirent candidis stratis ; hunc quippe morem a Militibus accepisse videntur, qui ejusmodi ornamentis in solemnioribus pompis, puta in tornamentis, uti consueverant. MS. :
Et sont bien covert lor cheval
De covertures de cendal,
Li uns est tresqu'a terre blans,
Li autres plus vermeil que sang.
Mappella, id est, parva mappa. Durandus lib. 3. Ration. cap. 6. num. 3.
Mappula, apud Scriptores Ecclesiasticos est sudarium, quod in sinistro brachio Sacerdos defert, quod interdum Manipulus et Phano dicitur. Alcuinus loco citato :
Mappula, quæ in sinistra parte gestatur..... dicitur et manipulus.
Honorius Augustod. lib. 1. cap. 208 :
Ad extremum Sacerdos fanonem in sinistrum brachium ponit, qui et Mappula et sudarium vocatur, per quod olim sudor et narium sordes extergebantur.
Ordo Romanus :
Subdiaconus regionarius porrigit ei (Papæ) Mappulam.
Infra :
Subdiaconis vero sibi congruæ vestes (præbendæ) quæ apud quosdam Subdiaconales nominantur, et Mappulæ in sinistra manu ferendæ.
S. Wilhelmi Constitut. Hirsaug. lib. 1. cap. 19 :
Pro signo fanonis vel Mappulæ, manicam sinistram sub brachio comprehensam parum deorsum trahe.
Vide præterea Stephanum Eduens. lib. de Sacramento altaris cap. 10. Rabanum lib. 1. de Institut. Cleric. cap. 18. Missam ab Illyrico editam et Menardum ad librum Sacrament. Gregorii pag. 282. Glossar. med. Græcit. voc. ϓΎπογονάτιον col. 1643. et Ἐγχειρίδιον col. 348.
© École des chartes.