« »
 
MUSA 1, MUSA 2, MUSA 3, MUSA 4, MUSA 5, MUSA 6, MUSIVUM.
[]« 1 musa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 554b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MUSA1
1. MUSA, Instrumentum musicum, a Musa dictum, nostris Cornemuse. Herodianus lib. 4 :
Πάσηστε μούσης ὄργανα πανταχοῦ διαϰείμενα ποιϰίλον ἧχον εἰργάζετο, Omnifaria Musica instrumenta.
Lib. 3. Miracul. S. Dionysii cap. 7 :
Cum quidam rusticus irrefragabiliter Musa caneret, etc.
Joan. Molinetus Valentianensis, au Chapellet des Dames :
Et d'instrument dont j'oy les records,
Plus resonans que Muse de berger.
Ejusmodi instrumento musico pro tuba in bellis ac præliis utuntur Hiberni, ut testatur Richard. Stanihurstus lib. 1. de Reb. Hibernicis, a quo ita describitur :
Utuntur etiam Hibernici, loco tubæ, lignea quadam fistula, callidissimo artificio fabricata : cui saccus ex corio compositus, et cingulis arctissime complicatus, adhærescit. Ex pellis latere dimanat fistula, per quam, quasi per tubum, fistulator, inflato collo, et buccis fluentibus, inflat. Tum pellicula aere farcta, turgescit : intumescentem rursus premit brachio. Hac impressione duo alia excavata ligna, brevius scilicet ac longius, sonum emittunt grandem et acutum. Adest item quarta fistula, distinctis locis perforata, quam buccinator ita articulorum volubilitate, qua claudendo, qua aperiendo foramina, moderatur : ut ex superioribus fistulis sonitum, seu grandem seu remissum, quemadmodum ei visum erit, facile eliciat. Totius tamen rei prora et puppis est, ut aer per ullam aliam folliculi particulam, præter fistularum introitus, pervadat. Nam si quis vel acu punctum in culeo rimaretur, actum esset de isto instrumento, quandoquidem follis subito flaccesseret. Hoc genus sistri apud Hibernos bellicæ virtutis cotem esse constat. Nam ut alii milites tubarum sono, ita isti hujus clangore ad pugnandum ardenter incenduntur.
Ejusmodi γλωσσίδας τῶν αὐλῶν invenerunt Lydi, ut est apud Scholiastem Pindari Olymp. od. 5.
P. Carpentier, 1766.
◊ Hinc Muser, eo instrumento canere. Mirac. MSS. B. M. V. lib. 3 :
Chaus qui Musent et qui flagolent, etc.
© École des chartes.
[]« 2 musa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 554b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MUSA2
2. MUSA, Confectio quædam, opiata. Gloss. MSS. ad Alexandr. Iatrosoph.
© École des chartes.
[]« 3 musa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 554b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MUSA3
3. MUSA, pro Musivo opere. Vide in Musivum.
© École des chartes.
[]« 4 musa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 554b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MUSA4
4. MUSA, seu μοῦσα, inter ministeria sacra apud Græcos inferioris ævi, de cujus vocis notione consulendi Meursius in Gloss. et Leo Allatius lib. de Recentiorum Græcor. templis pag. 149. et de Concordia utriusque Eccl. pag. 1604.
© École des chartes.
[]« 5 musa » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 554b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MUSA5
5. MUSA, Libri cujusdam titulus. Obituar. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5191. fol. 174. v°. :
Frater Ludovicus porterius prioris prioratus Barri-ducis, ordinis S. Benedicti, Tullensis diocesis, huic ecclesiæ librum, qui dicitur Musa magistri Hugonis de Orchiis, in duobus voluminibus, in choro ejusdem ecclesiæ cathenatis, erogavit.
© École des chartes.
[]« 6 musa » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 554b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MUSA6
6. MUSA. Polypt. Matiscon. fol. 12. v°. :
Curati et rectores earumdem (ecclesiarum parochialium) per se vel alium presbiterum assistere debent circumcirca altare majus B. Vincentii Matisconensis [] induti sacerdotalibus vestimentis, quando episcopus celebrat in pontificalibus, et ibidem stare ; quæ astantia seu statio, vulgo Musa nuncupatur.
© École des chartes.
[]« Musivum opus » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 557c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MUSIVUM
MUSIVUM Opus, dicitur illud quod tessellatum est lapillis variorum colorum, ψηφίδων λεπτῶν ἐπιθέσεσι, ut est apud Nicetam in Alexio Man. F. n. 6. qui μουσουργιϰαὶ ψηφίδες dicuntur in Synodica Orientalium ad Theophilum Imp. pag. 113. erantque ex vitro confectæ. Glossæ MSS. : Musivum, quod fit de vitro parietibus. Vetus Scheda apud Marlotum de Eccl. S. Nicasii cap. 3 :
Est quædam Ecclesia in suburbio Remensi posita miro columnarum ornatu, arcubus, auro et vitro lapillis interposito micantibus, etc.
Vita S. Laurentii Episcopi Sipontini cap. 2 :
Ex minutis vitreis lapidibus, etc.
Ejusmodi autem musivum videre est passim Romæ, CPoli, et in variis Christianorum templis in Italia, Gallia, etc. quod quidem a concinnitate et elegantia dictum vult Scaliger ad 5. Manilii, cum μοῦσαν, et εὔμουσον, et μουσιϰόν, in eam partem accipiant Græci. Quæ sententia longe probabilior ea quam profert Ant. Nebrissensis, qui Musaicum dictum putat, quod ejusmodi picturis ornarentur musæa. Spartianus in Pescennio Nigro :
De Musivo picta vidimus.
S. August. lib. 16. de Civit. cap. 8 :
Quæ in maritima platea Carthaginis Musivo picta sunt.
Paulinus Epist. 12 :
Camera Musivo illusa. Λιθένδυτα,
in Origin. CP. Idem Paulinus Epistola 67. in Epistolis Pontificum :
Ravennæ civitatis Musiva atque marmora, cæteraque exempla, tam in strato quamque in parietibus, etc.
Vetus Inscriptio Romæ in æde S. Stephani :
Opus quod Basilicæ B. Martyris Stephani defuit, a Joanne Episcopo marmoribus inchoatum, juvante Domino, Felix Papa addito Musivo splendore, Sanctæ Dei perfecit.
Alia ibidem :
Domino juvante Felix Episcopus Dei famulus forum Basilicæ beati Martyris Musivo et in marmoribus decoravit.
Occurrit passim [] apud Anastasium in Vitis PP. pag. 28. 32. 46. 47. etc. Gregor. Turon. lib. 1. Hist. cap. 30. Usuardum 15. Octob. in Vita S. Sabini Episcopi Canusini cap. 2. num. 6. etc. Adde Philandrum ad Vitruvium lib. 7. cap. 1. Consule Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. ævi col. 361. et seqq.
◊ A Græcis Byzantinis Musivariam artem in cæteras Europæ provincias transiisse scribit Manuel Chrysoloras in Epist. de Veteris et novæ Romæ comparatione pag. 122. quod Constantinopoli omnes pene ædes publicæ ac sacræ musivo exornatæ essent ; hincque Musivarii peti solerent, quod sane testatur Leo Ostiens. lib. 3. cap. 27. Edit. Brolii, hisce verbis :
Legatos præterea Constantinopolim ad conducendos Musæi et quadratarii operis peritos artifices mittit : ut alii absidam et arcum, atque vestibulum majoris Ecclesiæ Musivo componerent : alii Ecclesiæ totius pavimentum lapideum pulcra varietate consternerent. Quam vero periti ipsi artifices fuerint, ex opere ipsorum facile conjici potest : cum et in Musivo animatas fere effigies, et virentia quæque te plures aspicere, et in marmoribus omnigeni coloris flores pulcra varietate vernare videantur. Et quoniam hujusmodi artes quingentis jam fere annis obmiserat magistra Latinitas, eas hujus industria recuperare promeruit ætate nostra.
Quæ quidem licet prolixiora descripsimus, ut musivarios a quadratariis distingui, et musivariam parietes, quadratariam vero artem pavimenta spectasse, vel inde constet : proindeque error patescat Scaligeri ad Manilium, et aliorum, qui Musivum in pavimentis locant : tum etiam ut hoc loco illustretur Paulus Silentiarius in Descript. S. Sophiæ part. 2. vers. 230. tt seqq. ubi musivariam et quadratariam artem belle describit. Vocem ψῆφος promiscue Græci usurpant etiam pro pavimento tessellato. Gloss. Gr. Lat. : Ψηφοτέτης, tessellarius, tessellator. Ψηφολογία, tessellatus, pavimentum. Ψήφωσις, pavimentum.
Musivum Auratum, quod confectum est ex
minutis vitreis lapidibus auro fulvo supertectis
 : ut est in Vita S. Laurentii Episc. Sipontini. Anastasius in Leone IV. :
Absidamque ejus ex Musivo aureo superinducto colore glorifice decoravit.
In Gregorio IV. :
Absidamque ejusdem oratorii superaurato Musivo depinxit.
Vetus Inscriptio Romæ in æde S. Agnetis Martyris :
Aurea concisis surgit pictura metallis,
  Et complexa simul clauditur ipsa dies, etc.
Μωσίον χρυσοῦν, apud Anonymum de Locis sanctis pag. 81. Χρυσαυγαὶ ψηφίδες, apud Sophronium in Encomio SS. Cyri et Joannis. Nicephorus CP. in Breviario ann. 765 :
Τοῦ Σωθῆρος ϰαὶ τῶν ἁγίων οὔσας διὰ ψηφίδων χρυσῶν, ϰαὶ ϰηροχύτου ὕλης εἰϰονογραφίας ἀπέξυσε : Christi Domini ac sanctorum imagines opere tessellato atque ex cera factas erasit.
Nicetas in Manuele lib. 7. num. 3 :
Ἀνδρῶνες... ψηφίδων χρυσῶν ἐπιθέσεσι διαυγάζοντες.
Vide Nicol. Alemannum de Parietinis Lateranensib. pag. 38. MS. ubi de Palatiis :
Devers la ville sont torné,
Et sont d'or Musique aorné.
Musivarius, Musæi artifex, ut est apud Leonem Ostiens. lib. 3. cap. 27. Μουσιάτωρ, in Inscriptione a nobis allata ad Joinvillam Dissert. 27. Τὴν τοῦ μουσάρου (f. μουσείου) τέχνην ἐπιστάμενος, apud Eustach. in Vita S. Eutychii P. CP. [] num. 53. Senator. lib. 7. Epist. 5 :
Quidquid enim aut instructor parietum, aut sculptor marmorum,.... aut gypsoplastes, aut Musivarius ignorat, etc.
Ita Musivarii dicuntur in leg. 1. Cod. Justin. de Excus. artif. lib. 10. et apud Julium Firmicum lib. 3. ex emendatione Scaligeri :
Inauratores aut Musivarios,
pro in usu varios. Sed et idem forte musarius, qui ποιϰιλτὴς, variator, in Glossis vett. de qua voce Valesius ad Ammiani lib. 28.
Museum, ex μουσεῖον. Trebellius Pollio in Tetrico juniore :
Coronam civicam picturatam de Museo.
Vetus Inscriptio ann. 153. apud Jacob. Sponium in Itinerario :
Et hoc amplius pro sua liberalitate cameram superposuit, et opere Museo exornavit.
Alia Inscriptio Romæ, in Ecclesia S. Anastasii :
Marmora cui pretiosa dedit Museumque columnas,
Leo Ostiensis lib. 3. cap. 27 :
Legatos præterea Constantinopolim ad conducendos Musæi et quadratarii operis peritos artifices mittit, ut alii absidam, et arcum, atque vestibulum majoris Ecclesiæ musivo componerent, etc.
Hist. Trevirens. :
Qui Carolus multum marmor, et Museum plurimum de Treberis ad Palatium Aquis vexit. VII.
Synod. Act. 4 :
Ἅγιαι ϰαὶ σεϐάσμιαι εἰϰόνες, ϰαὶ ζωγραφίαι, ϰαὶ ὑλογραφίαι, ϰαὶ διὰ μουσείων.
Vide Gloss. med. Græcit. in Μουσεῖον. col. 963. et Ψηφίς, col. 1782.
Museiarius, qui Musivarius. Vetus Inscriptio Romæ :
T. Julius Aug. lib. Nicephor. Museiar. fecit sibi et libertis libertabusque eor.
Musium, perinde ex Græco Μουσεῖον, quomodo in vett. Codd. Spartiani legi observat Salmasius, pro musivum. Anastasius Bibl. in Hist. Eccl. :
Iconas ex Musio factas, etc.
Catalogus MS. Episcopor. Catanensium apud Rocchum Pyrrum :
Fecit exedram majoris Ecclesiæ pingere, et chorum et cathedram Episcopi in choro cum Musio.
Musiaria Ars, quam τὴν ἀπὸ τῶν ψηφίδων ἐν τοῖς τοίχοις τέχνην vocat Manuel Chrysoloras in Epist. ad Johan. Chrysolor. edita post Codini Origines CP. pag. 128. Leo Ost. lib. 3. cap. 29 :
Artifices destinat peritos in arte Musiaria et quadrataria.
Musa, Idem quod Musivum. Joan. Diaconus in Vita S. Gregorii M. lib. 4. cap. 40 :
Sicut in vetustissimis Musis, vel picturis, ostenditur.
Musatilis Ars. Inscriptio in templo maximo Messanæ, ad fornicem majorem, apud Gualterum in Antiq. Sicul. pag. 77 :
Antistes Guidoctus opus Musatilis artis hoc cœpere...... rgi ducibus regiumque.
Musidium, pro Musivum, in Chronico MS. Romualdi Archiepiscopi Salernitani ann. 1166 :
Capellam S. Petri quæ erat in Palatio mirabilis Musidii, fecit pictura depingi.
Musibii, edidit Murator. tom. 7. col. 207.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Mosibum, apud Mabillon. Musæi Ital. tom. 2. pag. 161 :
Ante imaginem beatæ Mariæ, quæ est de Mosibo.
Mosivum, in Notis Tyronis pag. 163. Inscriptio Epistolæ 67. Codicis Carolini :
In qua continetur de Mosivo atque marmore Palatii Ravenat. civitatis.
In ipsa Epistola :
Palatii Ravennatis Musiva marmora.
Mosaicum Opus, quod alii Musivum ; hanc enim vocem confictam contendit Scaliger ad Manilium, ut μουσαϊϰὸς dictum sit a μουσαῖος, ut ἀχαϊϰὸς, ab ἀρχαιὸς, licet aliter sentiat Salmasius, qui a [] μουσεῖος. Guillelmus de Baldensel in Hodœporico cap. 5 :
Ubi est locus præsepii artis ministerio, marmoribus et opere Mosaico pulcherrime decoratus.
Sanutus lib. 3. part. 3. cap. 21 :
Turrim conspiciunt variis stratam marmoribus, opere depictam Mosaico.
Joannes XXII. PP. lib. 9. Epist. :
Cum itaque, sicut accepimus, in facie majoris Ecclesiæ dicti Monasterii..... quoddam opus Mosaicum sit incœptum, etc.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Musaicum, in Appendice ad Agnellum, apud Murator. tom. 2. pag. 207 :
Qui jacet..... sub lapide marmoreo opere Musaico.
Mausoleum Opus, Eadem notione. Vita S. Laurentii Episcopi Sipontini n. 11 :
Et aliam (Basilicam) quam disposuit incipiens, præclara et admiranda speciositate diversis coloribus, minutisque vitreis lapidibus fulvo auro supertectis, opere Mausoleo,....... fabricare et consummare studuit.
Ubi perperam viri doctiss. ad Mausoleum Ægyptiacum vocem referunt. Sed legendum videtur museleo. Papias : Musivum, (Edit. musium) museleum, opus depictum. De Musivo porro legendus omnino Andreas Agathopœus, seu Felibianus lib. 3. de Architecturæ elementis cap. 11.
© École des chartes.