NAVIS 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 navis » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 579c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/NAVIS1

1. NAVIS, Pars ædis sacræ in qua plebs consistit. Ordericus Vitalis lib. 11 :

Navem quoque Basilicæ... auxit.

Et lib. 12 :

Ingens Basilicæ Navis quæ nuper edita fuerat, corruit.

Leo Ostiensis lib. 3. cap. 27 :

Fenestras omnes et Navis et Tituli plumbo ac vitro compactis.... inclusit.

Adde cap. 32. etc. Sugerius lib. de Administr. sua cap. 29 :

Media Ecclesiæ testudo, quam dicunt Navim.

Chronicon Moriniacense lib. 2 :

Exterius etiam tabernaculum, quod Ecclesiæ Navis a populo vocatur, consummationis perfectionem acceperat.

Consuetudines Floriacensis Monasterii :

Atque in Navi ad stationem sedes antea Conventui præparant.

Willelm. Abbas in Chron. Andernensi :

Eum pro vitæ merito in Navi Ecclesiæ.... tumulari præcepit.

Bernald. Baldus ad Vitruvium scribit, quod Itali dicunt naves, seu navatas templorum, a ναός Græca emanasse. Salmasius vero ad Solinum, hanc partem templi ita dictam putat, quod camera ejus veluti navium carina sit : ex Sallustio, ubi de mapalium Africanorum cameris :

Oblonga incurvis lateribus tecta, quasi Navium carinæ sunt.

Certe navim in ædibus sacris, pro camera usurpasse videtur Anastasius in Leone III. PP. pag. 121 :

Sarta vero tecta Basilicæ B. Petri Apostoli, id est, Navem majorem, sed et aliam Navem super altare cum quadriporticu, simul et fontem, etc.

Ibid. pag. 128 :

Simulque et in Nave, quæ est super altare, sarta tecta omnia noviter restauravit.

Et in Benedicto III. pag. 206 :

Sed et ipsius præcipuæ sarta tecta Ecclesiæ B. Petri Apostoli nutritoris sui, id est, Navem majorem, et aliam Navem quæ super corpus ejus est... luciflue renovavit.

Ex quibus confici videtur longiori ædium sacrarum parti, Navis nomenclaturam postmodum inditam, tum quod in ea major sit concameratio, tum etiam quod ex sua longitudine navis carinam referat. Non desunt tamen qui ex Græca ναός vocis etymon hauriunt, quo nomine apud recentiores Græcos ea pars templi donatur, seu quod pars amplior sit ναοῦ, ædis sacræ : seu vox ipsa ναῦς hac notione a ναύς, navis ortum habeat. Vide Glossar. med. Græcit. voce Ναός col. 985.

NAVIRE 2. NAVIS © École des chartes.

« 2 navis » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 580a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/NAVIS2

2. NAVIS. Testamentum Philip. Episc. Bellovacensis ann. 1217 :

Do, lego Ecclesiæ B. Petri Belvacensis.... calicem unum aureum, et navem argenteam, et Missale, etc.

Ubi Navis, forte sumitur pro Navicula, in qua thus asservatur, de quo vase supra agimus. Nam et Navis, dicitur in Concilio Mertonensi ann. 1300. cap. 4 :

Turibulum cum Navi et ture.

Leges Palatinæ Jacobi II. Regis Majoric. in Actis SS. Junii tom. 3. pag. lxxii :

Duo thuribula cum suis Navibus ad tenendum thus deputatis.

Adde Præceptum Philipp. Pulcri ann. 1311. tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 481. Potest præterea sumi pro eo quod in aulis Principum Nef vocant, abaci scilicet argentei specie, in navis formam confecti, in quo vasa ad potum reponuntur in ipsa interdum mensa. Charta ann. 1338. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 363 :

Navem magnam pro mensa Dominæ Dalphinæ de vitro, unam duodenam saleriarum vitri, etc.

:

Tressaut la table, s'est à Garin saillis,

Que la Nef d'or lui vost des poins tolir,

Li vins espant sor le peliçon gris.

Alibi :

Devant Gerin tint Mauvoisin la Nef,

Toute fu plene de vin et de claré.

Chronicon MS. Bertrandi Guesclini :

Hanaps, couppes et Nez de fin or reluisant.

P. Carpentier, 1766.

◊ Inventar. ann. 1389. tom. 3. Cod. Ital. diplom. col. 366 :

Navis una deaurata cum rotis quatuor et fochis et banneriis et aliis operagiis.

Codicil. Oliver. de Clicio ann. 1406. tom. 2. Probat. Hist. Brit. col. 782 :

Item ordinavit quod Navis sua, nuncupata Riquerou, reddatur nobili viro Oliverio de Castello filiolo suo.

Lit. remiss. ann. 1393. in Reg. 145. Chartoph. reg. ch. 428. bis :

Rogier Percepot, sommellier de nos napes,.... en venant querre la Nef et les tranchouirs d'argent, que l'en met à table devant nous, etc.

Navis Auri. Glaber Rodulphus lib. 3. cap. 2. extremo :

At Henricus (Imp.) cernens amici (Roberti Regis Fr.) liberalitatem, suscepit ex illis tantum librum Evangelii,... uxor vero illius pares auri tantum Naves accepit, cætera autem egrediens in gratia dimisit. Sequenti igitur die iterum Rex Robertus cum Episcopis ad Imperatoris tentoria transiens, qui eum satis sublime suscipiens, expletoque simul prandio, centum libras ei ex auro puro obtulit ; Rex quoque pares tantum Naves auri ex illo sumpsit ; firmatoque uterque pacto amicitiæ, rediere ad propria.

« 3 navis » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 580a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/NAVIS3

3. NAVIS. Apicius lib. 6. cap. 9 :

Pullum aperies a Navi, et in quadrato ornas, etc.

Ubi Gabriel Humelbergius : hoc est

a parte posteriore ventris, qui ut navis cavus, et figuræ ejus non dissimilis est.

« 4 navis » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 580b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/NAVIS4

4. NAVIS, Jus piscandi cum nave. Charta ann. 1138. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 486 :

Vendimus... tibi R. Trencavello... totam leddam, totamque Navem, quæ habemus de temetipso Trencavello in stagno et in salinis.

Alia Barthol. episc. Laudun. ann. 1142. tom. 2. Monum. sacr. antiq. pag. 23 :

Qui et ipse pro sua suorumque salute pratum et piscationem duarum Navium in Ausona concessit supradictæ Ecclesiæ.