« »
 
[]« Pyxis » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 6, col. 580a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/PYXIS
PYXIS, in qua reponuntur hostiæ consecratæ ad Viaticum : Πυξίον, Pachymeri lib. 7. cap. 15. 28. Leo IV. PP. de Cura Pastorali :
Super altare nihil ponatur, nisi capsæ cum reliquiis sanctorum,... aut Pyxis cum corpore Domini ad Viaticum pro infirmis.
Vide Capitula Hincmari de Reb. Magistri et Decani cap. 8. Quippe suspensa imminebat altari. Hugo Flaviniac. pag. 166 :
Pyxidem 1. de onychino, in qua servaretur Corpus dominicum dependens super altare.
Gervasius Dorobern. in Descript. Ecclesiæ Cantuariensis :
Suscepit a Monacho quodam Pyxidem cum Eucharistia, quæ desuper majus altare pendere solebat.
Rogerus Hovedenus pag. 486 :
Cecidit etiam super altare Pyxis, cui corpus Christi inerat, abrupto vinculo.
Id pluribus docuimus [] in Descriptione ædis Sophianæ num. 63. Pœnitentiale MS. Thuanum :
Omnis Presbyter habeat Pyxidem, aut vas tanto Sacramento dignum, ubi Corpus Dominicum diligenter recondatur ad Viaticum recedentibus a sæculo, quæ sacra oblatio intincta debet esse in sanguine Christi, ut veraciter possit Presbyter dicere infirmo, Corpus et sanguis Domini nostri Jesu Christi proficiat tibi ad salutem animæ et corporis.
Eckehardus Junior de Casib. S. Galli cap. 2 :
Pyxide Communionis aperta fletu perfusos communicavit.
Conradus in Chronico Moguntino :
Pyxis argentea ad hostias deputata.
Chron. Casin. lib. 3. cap. ult. :
Pyxis aurea cum smaltis pro corpore Domini.
Pyxides autem, in quibus sacra Eucharistia infirmis defertur, ex ebore, seu eburneæ esse jubentur, propter casum, in Statutis Synodalibus Odonis Episc. Paris. cap. 5. num. 5. et cap. ult. num. 35. Adde Synodum Eboracensem ann. 1195. cap. 1. Wigorniensem ann. 1240. cap. 1. et Exoniensem ann. 1287. cap. 4. 12. Glossar. med. Græcit. col. 1274.
Pyxides Reliquiariæ. Leo Ost. lib. 3. cap. 30 :
In æris Pyxidulis reliquiæ sanctorum... reconditæ sunt.
Pyxis, Thesaurus, fiscus publicus, locus, ubi asservantur pecuniæ publicæ : vulgo la Boëte. Charta Ricardi Regis Angl. apud Sammarthanos in Archiep. Turon. :
Concedimus etiam... domui de la Haia alios duos solidos in puram et perpetuam eleemosynam in Pyxide Andegavensi percipiendos.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Pyxis Capituli, In qua suffragia colliguntur : et quam ad eos qui capitulo non interfuerunt defert nuncius. Charta Caroli IV. Imper. ann. 1377. apud Miræum tom. 2. pag. 1245 :
Canonicorum familiares et servitores, tam baillivum, procuratorem, furnarium, lathomum, nuncium Pixidem capituli deferentem, carpentatorem... sub nostra imperiali protectione suscipimus.
Pyxis Lombardorum, Præstatio quæ ab iis pro mercibus et facultate exercendi sua commercia Regi exsolvebatur. Tabular. Memorialium Cameræ Comput. Paris. signatum C. fol. 190 :
Die 4. Novemb. 1357. ad burellum præsentibus Antonio Guete et Joanne Ballet Thesaur. Franciscus Malisardi de Luca commorans Parisiis tradidit unum denarium[] Dei de primo dicto ad incheriam consuetam supra firmam Pyxidis Lombardorum et pertinentiarum suarum pro duobus annis, etc.
Vide Longobardi.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Pyxis Nautica, Gall. Boussole. Hanc initio sæculi quarti decimi, circa ann. 1320. primum adinvenisse Flavium Gioia, civem Amalphitanum, tradit Henr. Brencmannus Dissert. 1. de Repub. Amalphit. num. 22. Huic concinit Angelus de Nuce in Notis ad Chron. Casin. lib. 1. cap. 50 :
Quorum (Amalphitanorum) gloriam illustravit ante annos fere 300. Flavius civis vel conterraneus (aliis Joannes Goia, sed perperam) mirabili illo unaque imprimis utili invento nauticæ Pyxidis, qua tot sulcantur maria, veteribus nec navigata, nec nota.
Amalphitanis hoc inventum adjudicant Scriptores aliquot, maxime Isaac. Vossius, qui var. Observat. cap. 14. usum magnetis a Seribus repetit. Sed Francis nostris id acceptum referri debere haud male colligitur ex Poëmate Guioti Pruviniensis circa ann. 1200. exarato, ubi pixidis nauticæ mentio fit sub nomine Marinette, quod marinis usibus potissimum esset destinata :
Icelle estoile ne se muet,
Un art font qui mentir ne puet
Par vertu de la Marinette,
Une pierre laide et noirette,
Où li fer volontiers se joint.
Vide Glossar. med. Græcit. voce Θαλασσοδόμητρον, col. 484.
P. Carpentier, 1766.
◊ Hanc in Biblia Guioti ab hoc versu, Un art, describi certum est : utrum autem legendum sit cum Falceto Marinette vel Mariniere ; an cum nupero Ordin. milit. Editore Maniere, vix ac ne vix quidem hærendum mihi videtur, nec cuivis videbitur, qui verba ipsa paulo attentius perpenderit. Prioris nomenclaturæ aperta ratio est, quod scilicet marinis usibus potissimum destinetur ; vocis vero Maniere nulla hic significatio : quid enim sibi vult par la vertu de la maniere, id est, manœuvre ? Ut autem versus numerum habeas, lege ut supra : Par vertu de la Marinette, et tunc ejusdem consonantiam habebis cum voce Noirette : si legendum est Mariniere, substituendum erit Bruniere, quod eodem redit.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Pyxis, Machinæ bellicæ jaculatoriæ species. Vide Pixis.
© École des chartes.