![[]](http://media.enc.sorbonne.fr/ducange/jpg/R/076b.jpg)
« Referendarii » (par C. , 1678), dans , et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 7, col. 076b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/REFERENDARIIREFERENDARII, Qui supplicum preces ad Principem recitant, et mandata Principis judicibus
insinuant, in Novella 113. 124. in leg. 2. Cod. de Off. ejus, qui vic. alic. judic. (1,
50.) Glossæ Nomicæ MSS. :
Ῥαιφερενδάριος, ὁ τἀς ἀποϰρίσεις ϰομίζων.Vide Procopium lib. 2. de Bello Persico cap. 23. Eustrathium in Vita S. Eutychii P. CP. n. 23. Alemannum ad ejusdem Procopii Anecd. Meursium in Gloss. Græcob. Glossar. med. Græcit. col. 1291. etc. Commentator Notitiæ Imperii in cap. 97 :
Qui scrinium dispositionum tractabant, Referendarii vocabantur.Hi supplicum desideria aut judicum consultationes Principi insinuabant, et responsa data consulentibus mittebant, quæ Mandata dicebantur. Hi pauci erant initio : postmodum a Justiniano octodecim ; postea ad octo redacti. Principum responsa, quæ super litibus emanabant, Dispositiones vocabantur ; expositio vero, quam Principi faciebant Referendarii, Relatio appellabatur. Referendariis præfectus erat Comes. Referendarii Spectabiles vocabantur.
![[]](http://media.enc.sorbonne.fr/ducange/jpg/R/076c.jpg)
P. , 1766.
◊ Tract. MS. de
Nominibus judicum ad calcem Ordin. Rom. auctore Cencio ex Cod. reg. 4188 :
Referendarius, ipse debet renunciare omnem scriptionem ad imperatorem.Vide Relatio.
Referendarius, apud Francos primæ stirpis Reges, dictus ille, cui commissa erat annuli regii
cura, quique regia diplomata subscribebat. Aimoinus
lib. 4. cap. 41. ubi de S. Audoeno :
Filiusque præcellentissimi viri Antharii, qui Referendarius ideo est dictus, quod ad eum universæ publicæ deferrentur conscriptiones : ipseque eas annulo Regis, sive ab eo sigillo sibi commisso, muniret seu firmaret.Aigradus Monachus in Vita S. Ansberti Archiepiscopi Rotomagensis cap. 1 :
Robertus namque vir clarissimus, qui eo tempore summus palatii erat Referendarius.Ubi alii Codd. habent :
Gerulus fuerat annuli Regis Chlotarii.Vita alia ejusdem S. Ansberti :
Cœpit esse aulicus scriba doctus, conditorque regalium privilegiorum, et gerulus annuli regalis, quo eadem signabantur privilegia.Vita S. Agili Abbatis cap. 13 :
Venerabilis Audoenus, cognomento Dado, præfato Regi præ cunctis aulicis amabilis, atque Referendarius constitutus, gestans ejus annulum, quo signabantur publice totius regni potiora signa, vel edicta.Vita S. Boniti Episc. Claromont. cap. 1 :
Non multo post annulo ex manu Regis accepto, Referendarii officium adeptus.Gregorius Turon. lib. 5. Hist. cap. 3 :
Siggo quoque Referendarius, qui annulum Regis Sigeberti tenuerat.Idem lib. 10. cap. 19. et ex eo Flodoardus lib. 2. Hist. Remens. cap. 2 :
Requisitusque Otho, qui tunc Referendarius fuerat, cujus ibi subscriptio meditata tenebatur, adfuit, negat se subscripsisse.Ex his porro qui Referendarii munus obieruntin aula Regum Franciæ, cum hac nomenclatura, isti mihi potissimum occurrerunt.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Iis
inserere visum est alios, qui hac quidem Referendarii nomenclatura minime donantur,
sed quos inter Referendarios recenset Duchesnius in sua Cancellariorum Historia, quod in
antiquis Instrumentis annulum regium gestasse legantur, aut saltem regia diplomata
subscripsisse. Qui regium annulum gestasse legitur in authentico scripto, Referendarius
certo fuit ; qui vero regia dumtaxat diplomata subscripsisse, Regi obtulisse, aut
recognovisse dicitur, non continuo censendus est summi Referendarii munus obtinuisse ; hæc
enim, si jubebantur, præstabant inferiores Cancellarii seu Notarii. Addita vox
jussus inferioris ordinis signum est.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Aurelianus sub Chlodoveo I. de quo tamen haud immerito dubitat Duchesnius.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Anachalus obtulit Diploma anno 16. ejusdem Regis, apud Duchesnium.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Gelebertus anno 17. ejusdem Clodovei Testamentum, seu Diploma, scripsit et
subscripsit.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Ansebaldus, qui sub Theodeberto I. scriptoribus testamentorum regalium præerat,
![[]](http://media.enc.sorbonne.fr/ducange/jpg/R/077a.jpg)
atque eadem testamenta, hoc est diplomata, de annulo regali
firmabat, teste Fausto monacho in Vita S. Mauri.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
S.
Aredius sub eodem Theodeberto Cancellarii sortitus officium
legitur in ejus Vita sæc. 1. Benedict. pag. 349.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Antidius, Cancellarius sub eodem Rege.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Brolamo, Cancellarius ann. 12. Childeberti.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Mamertus, sub eodem Childeberto, Diploma recognovit.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Adocrinus ejusdem Childeberti Diploma obtulisse, scripsisse et subscripsisse dicitur
an. 15. ejusdem Regis.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Valentinianus, Notarius et Amanuensis anno 48. ejusdem Regis, in Charta fundationis
Abbatiæ S. Germani Paris.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
S.
Desideratus cognomento Theodulphus, Archiep. Bituric. Chlotarii
I. sigillum gessit.Baudinus, Referendarius Chlotarii Regis, apud eumdem Gregor. Turon. lib. 19. cap.
ult.
Charigisilus, Referendarius Chlotarii Regis, apud eumdem Gregorium Turon. lib. 1. de
Miracul. S. Mart. cap. 25.
Flavius, Referendarius Guntranni Regis, postmodum Episcopus Cabilonensis, apud
eumd. Greg. Turon. lib. 5. cap. 46.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Asclepiodotus ejusdem Guntranni Referendarius apud Duchesnium.Licerius, Regis Guntranni Referendarius, Archiepiscopus Arelat. apud eumdem
Gregorium Turon. lib. 8. cap. 39.
Boso, ReferendariusRegis Sigeberti, apud Fortunatum lib.
7. Poëm. 22.
Siggo, Referendariusejusdem Sigeberti Regis, apud
Gregorium Turon. lib. 5. Hist. cap. 3. et lib. 3. de Mirac. S. Martini cap. 17.
Theutarius, Referendarius Sigeberti Regis, apud eumdem Gregor. Turon. lib. 9. cap. 33.
Charimeres, postmodum Episcopus Virdunensis, Referendarius Childeberti filii
Sigeberti, apud eumdem Gregorium Turon. lib. 9. cap. 23. et lib. de Glor. Confess. cap.
95. Fortunat. in Vita S. Medardi cap. 22. Caramerus, in Gestis Episc. Virdun. cap. 7.
Gallomagnus, Childeberti Regis Referendarius, apud eumdem Gregor. Turon. lib. 9. cap.
38. Fortunatum lib. 7. Poëm. 6.
Otho, Referendarius Childeberti Regis Austras. apud eumdem Greg. Turon. lib. 10.
cap. 19.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Amalsindo Custos sigilli Theodorici Regis Aurelianensis ann. 606.Marcus, Referendarius Chilperici Regis, apud eumdem Gregorium Turon. lib. 5. Hist.
cap. 29. Aimoin. lib. 3. Hist. cap. 22.
Faramundus, Referendarius ejusdem Chilperici, apud eumdem Fortunat. lib. 9. Poëm. 12.
S. Audoenus, seu
Dado, postea Rotomag. Archiep. Referendarius Dagoberti I. in Gestis
ejusdem Dagoberti cap. 36. 39. 43. apud Aimoinum lib. 4. cap. 41. jam laudato, Matth.
Westmonaster. ann. 937. Mabillon. Diplom. pag. 465.
ann. 632. Idem Referendarii munere etiam functus est sub Chlodoveo Dagoberti Regis
filio, uti probatur apud Du chesnium.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Alios
alii recensent ejusdem Dagoberti Referendarios, Godefridum, Landricum, Ursinum, Henricum, Chrodebertum, Chadouinumseu Adoindum ; sed
![[]](http://media.enc.sorbonne.fr/ducange/jpg/R/077b.jpg)
post
Labbeum contendit Duchesnius eos dumtaxat Notarios fuisse summo Referendario inferiores.
Horum ratio est, non fuisse plures eodem tempore summos Referendarios. Verum, ut cæteros
taceam, an verisimile est, Chadouinum, seu Adoindum Referendarium, quem ut
strenuum Ducem, jam a temporibus Regis Theodorici multis præliis probatumprædicant Fredegarius in Chronico cap. 78. et Auctor Gestorum Dagoberti cap. 36. quemque idem Dagobertus, ut iidem Scriptores testantur, decem Ducibus totique suo exercitui in Vasconiam directo præfecit, an, inquam, verisimile est tam egregium Militem inferioris Notarii munus obiisse, ac non potius veri Referendarii ? Malim ergo credere plures tunc temporis aliquando fuisse Referendarios æquales, ut sub secunda Regum nostrorum stirpe interdum plures fuere Cancellarii, ut colligere est ex Catalogo Cancellariorum a nobis supra descripto. Sed et præter illos Dagoberti Referendarios vel Cancellarios rursum.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
B.
Maurontus in aula ejusdem Regis militasse dicitur, et ut nobilis Regiæ bullæ, vel Sigilli Bajulusdeclaratur in Chronico Centul. apud Acher. tom. 4. Spicil. pag. 428.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Burgundofarus ejusdem Regis Diploma optolit tom. 1. Annal. Bened. pag. 685.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Geroardus, a quibusdam fuisse creditur Chlodovei II. Referendarius, quod Landrici Episcopi
Paris. Chartam immunitatis Monasterii San-Dionysiani obtulisse legatur et
subscripsisse : quod munus erat Referendarii.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Beroaldus ejusdem Regis Diploma ann. 653. obtulisse legitur apud Mabillon. lib. 6.
Diplom. pag. 467.S. Bonitus, postmodum
Episcopus Arvernensis, Sigeberti II.
Regis Referendarius, in illius Vita tom. 1. Hist. Francorum pag. 684.
Robertus summus Palatii Referendarius sub ann. 670. mallem 660. certo tum regnante
Chlotario III. in Vita S. Ansberti Episc. Rotomag. cap. 1.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
S.
Ansbertus, Gerulus annuli Regalis sub eodem Chlotario, in
illius Vita num. 7.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Leocadius Cancellarius sub Childerico II. apud Duchesnium.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Thetbaldus, apud Duchesnium, vel Gerbaldusobtulit ut habet Laguille in Probat. Hist. Alsatiæ pag. 14. sub Theodorico
I. Rege Franc.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Einardus, ad cujus vicem Gairebaldus recognovit, sub eodem Theodorico, apud
Duchesnium.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Droctoaldus jussus optulit, sub eod. Theodorico ann. 678. lib. 6. Diplom. Mabill. pag. 469.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Aglibertus recognovit sub eodem Theodorico, apud Mabillonium lib. 5. Diplom. tabella 20. et lib. 6. pag.
470. in Placito ann. 678.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Audimbertus recognovit, in altero ejus Regis Placito ann. 680. ibidem.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Singulfus recognovit, sub eodem Theodorico ann. 688. ibidem pag. 471.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Wlfolaecus jussus obtol. et subsc. Præceptum ejusdem Theodoriciann. 680. ibidem pag. 471. et aliud
Childeberti ann. 694. rursum jussus obtulit ibidem pag. 447.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Mamertus, sub Childeberto II. apud Duchesnium.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Turandus, Cancellarius Tageberti seu Dagoberti II. Regis Austrasiæ an. ab Incarn. D. DCLXII. ..... an. XXXII. regni sui. In quibus notis manifestus
![[]](http://media.enc.sorbonne.fr/ducange/jpg/R/077c.jpg)
error est. Vide Laguille Histor. Alsat. lib. 7. pag. 76.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Cunibertus Archicancellarius, in Charta Dagoberti Regis Austrasiæ ann. 691. quam se vidisse testatur Duchesnius
pag. 35. sed in hac quoque nota mendum est, nullus enim tum regnabat Dagobertus.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Agnilus recognovit duo Placita Chlodovei III. ann. 692. apud Mabillon. lib. 6. Diplom. pag. 473. et
474.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Apthadus recognovit aliud Placitum ejusd. Regis eod. ann. ibid. pag. 474.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Walderamnus recognovit Placitum ejusd. Regis ann. 693. ibid. pag. 476.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Sygminus recognovit Placitum Childeberti Regis ann. 694. ibid. pag. 677.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Nordebertus optulit Præceptum ejusdem Regis ann. 695. ibid. pag. 478.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Chaldebercthus, ad cujus vicem Aigobercthus jussus recognovitPræceptum ejusd. Regis ann. 697. ibid. pag. 480.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Reffa recognovit Placitum ejusd. Regis ann. 703. ibid. pag. 480.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Blatcharius jussus subscripsit Præceptum ann. 706. ibid. pag. 481. et Placitum recognovit ann. 709. ibidem
pag. 482.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Actalius jussus recognovit Placitum ejusdem Regis ann. 710. ibidem pag. 489. et jussus optolit
Præcepta Chilperici ann. 716. ibid. pag. 485. et 486.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Angibaldus ad cujus vice Dagobertus recognovit Placitum ejusd. Regis ann. 710. ibid. pag.
484.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Fredebertus scripsit Chartam ann. 1. Regis Chilperici II. apud Duchesnium.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Raganfredus obtulit Diploma ejusdem Chilperici, apud Duchesnium et Mabillon. Diplom. pag. 385.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Ado jussus obtulit Præceptum ejusdem Regis ann. 717. apud Mabillon. pag. 486. pro quo perperam
legitur Adonissus obtulitapud Duchesnium.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Chrodebertus recognovit Placitum ejusd. Regis ann. 716. apud Mabillon. pag. 485.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Ermedramnus recognovit et subscripsit aliud Placitum ejusd. ann. ibidem.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Raldramnus Archicancellarius, sub Theodorico II. sexto anno Caroli Martelli apud Duchesnium.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Grimaldus, sub eodem Theodorico, apud eumdem Duchesnium.Chrodegangus Abbas, Caroli M. Referendarius, apud Hugon. Flaviniac. pag. 106. Caroli Martelli. Vide Pauli Gesta Episc.
Metens. apud Pertz. Scriptor. tom. 2. pag. 267.
P. , 1766.
Gensericus Referendarius, subscribit diploma Hugonis Capeti inter Instr. tom. 7. Gall. Christ. col. 220.Stephanus, Referendarius Regis, sub Philippo I. apud Guibert. lib. 3. de Vita sua
cap. 12.
◊ Editum est vetus Placitum sub Chlodoveo III. a viro
doctissimo Jo. Mabillonio tom. 4. SS. Ord. S. Benedicti pag. 619. et lib. 6. de Re Diplom. pag. 475.
apud Brequin. nov. edit. num.
431.
cui interfuisse dicuntur Episcopi, viri inlustres, Optimates, Comites, Grafiones, Domestici, Referendarii, scilicet
Wlfolaicus, Aiglas, Chrodeberchtus et Waldramnus, deinde Senescalci, et Comites Palatii. Unde aliam ac diversam plane fuisse eruitur Referendariorum dignitatem, a Custode annuli regii, cujus cura plures spectare non potuit.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Solebat
unus esse cæteris præpositus, cui cura erat annuli regalis. Inferiores erant instar
Notariorum, qui Carlovingis
![[]](http://media.enc.sorbonne.fr/ducange/jpg/R/078a.jpg)
et Capetianis imperantibus, summis Cancellariis subdebantur. Vide Marculfum
lib. 1. Form. cap. 25. et ibi Bignonium, necnon Mabillonium lib. 2. de Re Diplom. cap. 11.
et suo loco Cancellarius.les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Suos
etiam Referendarios habuerunt Reginæ Francorum ; Ursicinus quippe
Referendarius Ultrogothæ et Bobolenus Fredegundis laudantur a Gregorio Turon. lib.
5. cap. 43. et lib. 8. cap. 32.◊ Referendarii dignitas obtinuit etiam apud Reges
Anglo-Saxonicos. Charta ann. 605 :
Ego Augemondus Referendarius approbavi,apud Spelman. Vide Phillips. de Jure Anglos. not. 249. Apud Guibertum lib. 3. de Vita sua cap. 4. Gualdricus Episcopus Laudunensis dicitur fuisse Referendarius Regis Angliæ.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Eadem
Referendarii, qui scribenda diplomata Notario dictabat, dignitas nota fuit Principibus
Beneventanis, ut observat Mabillonius laudato cap. 11. ex Italia sacra tom. 8. col. 589.
608. 609. 610. etc. Charta Aistulfi
Longobard. Regis ann. 756. in Chronic. Farfens. apud Murat. Script. tom. 2. part. 2.
pag. 440. scripta dicitur ex dicto domni regis per Theopertum illius Referendarium. Vide eumdem Murator. Antiq. tom. 1. col. 118. E. Anianum, qui Breviarium legis Romanæ Wisigothicum edidit, Alarici Regis Referendarium fuisse vult Gothofred. in Prolegom. Cod. Theodos. cap. 5. § 8.
Referendarius, in Ecclesia CP. Dignitas, de qua sic Anastasius ad VIII. Synod. act. 8 :
Patriarcha CP. Referendarium quempiam semper habet, qui ejus Imperatori omnem denuntiat voluntatem : qui aditum in palatio semper habet ad referendum Imperatori, quæcumque sunt Patriarchæ ac Ecclesiæ necessaria, per quem etiam Imperator, quod placet, Patriarchæ transmittit.Vide Glossar. med. Græcit. col. 1291.
P. , 1766.
Referendarii appellati præterea, qui a præposito Parisiensi delegabantur ad examinandas
rationes, quæ ad executiones testamentorum pertinebant, ut de iis ad eum referrent. Lit.
ann. 1407. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 312 : Pour oïr les comptes du fait d'icelles executions et testamens d'iceulx deffuncts, vous aiez accoustumé de donner et de fait donnez et députez commissaires aucuns des examinateurs de nostre chastellet, pardevant lesquelz ès redditions d'iceulx comptes et autrement, surviennent pluseurs débas et altercations, desquelles et desquelz, pour ce que ilz ne sont que Referendaires, ilz n'osent congnoistre, mais renvoyent tous iceux débas pardevant vous, etc.
