VILLENAGIUM, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

VILLENAGIUM, Conditio villani. Glanvilla lib. 5. cap. 1 :

Placitum est quandoque inter aliquos, quando quis trahit alium a libertate in Villenagium ; vel quando aliquis, in Villenagio positus, petit libertatem. Cum quis autem petit alium in Villenagio positum tanquam nativum suum, habebit breve de nativis Vicecomiti directum, etc.

Cap. 5 :

Pluribus autem modis potest in libertatem aliquis in Villenagio positus deduci, etc.

Adde Regiam Majestatem lib. 2. cap. 11. 12.

P. Carpentier, 1766.

◊ Villenage, in Charta domini et abbatis Britolii :

Et si li dis religieux mettoient les mazures qui sont franques, en Villenage, etc.

Villenagium, præterea definitur Villanum servitium, id est, illud, quod Villani præstant. Hinc tenere in Villenagium est tenere sub onere villani servitii quod mox exponitur. Charta ann. 1253. ex Tabul. Sangerm. :

Item Henricus fide præstita in manu nostra corporali quod dictam domum ipse et ejus heredes et illi qui causam habebunt, ab ipso in Villenagium tenebunt. Quam terram tenebat a Monachis in Vilenagio,

in Charta ann. 1232. ex Tabul. B. M. de Bono-nuntio Aurelian. Facere Vilenagium, in Placit. 9. Johan. reg. Angl. Norf. rot. 9. in Abbrev. Placit. pag. 57 :

Willelmus dicit quod non potest contradicere, quin cartæ factæ fuissent, (quod libere tenet et tenere debet Radulfus), sed dicit quod ipse Radulfus, numquam usus est cartis, quia semper fecit Vilenagium et consuetudines, ita quod ipse Willelmus vendidit quandam sororem suam (Radulfi) pro 4. sol. et inde producit sectam, etc.

Villenagium, Circuitus manerii vel feudi, cui villani adscribuntur. Chartul. SS. Trinitat. Cadom. fol. 61 :

Si dederit filiam suam extra Vilanagium dabit 3. sol. Abbatissæ.

Statuta S. Ludovici :

Si tes vilains achete un Fief, qui tient de toi franchement, et il lieve et couche en ton Vilenage.

Villenagium denique est Tenementum villani, vel quod villano concessum est ad excolendum, sub onere præstationis, census, et operarum ; ita ut qui ejusmodi tenementum possidet, hisce servitutibus obnoxius sit, sive villanus sive liber. Nam liberi possunt etiam tenere villenagia, nec

ei, qui liber est, Villenagium vel servitium quidquam detrahit libertatis

, ait Bracton. lib. 1. cap. 6. § 1. cap. 8. § 1. Littleton. sect. 172.

Britton. pag. 165. et alii. Placit. ann. 29. Edward. I. reg. Angl. Ebor. rot. 30. in Abbrev. Placit. pag. 243 :

Compertum est quod prædictus Martinus, avus prædicti Johannis, adventicius fuit et sic liberæ conditionis quoad prædictum Willelmum, et eciam prædicti Robertus et Johannes, qui ipsum succiderunt de sanguine, licet servam terram tenuerunt ; nec ejusmodi terra ipsos sic liberos de sanguine existentes villanos facere potest, etc.

Quod adeo certum est, ut rex Navarræ domum Parisiis ea conditione obtinuerit. Charta ann. 1263. in Reg. parvo S. Germ. Prat. fol. 29. r° :

H. Dei gratia rex Navarræ, etc. Notum facimus quod quandam domum, sitam Parisius... in fundo et dominio religiosorum virorum abbatis et conventus S. Germani de pratis, quam a magistro Symone de Verzellis clerico emimus, cum ipsius domus pertinentiis et appenditiis, volumus quod, tam nos quam successores nostri, in eadem domo et pertinentiis ipsius teneamus non in manu mortua, sed ad usus et consuetudines et onera, cum aliis domibus seu virgultis aut locis ibidem a nobis seu nostro nomine emptis.

Charta vero sic inscribitur :

Hæc littera est quod rex Navarræ tenet in Vilenagium domum suam.

Vide mox : Villenagium a manu mortua, etc.

<cit>Bellomaner. cap. 14 :

Nous appellons Villenage, heritage qui est tenu de Seigneur à cens, ou à rentes, ou à champart ; car de chelle qui est tenu en fief, l'on ne doit rendre nule redevance.

</cit>

<cit>Fleta lib. 5. cap. 5. § 18 :

Villenagium est, quod traditur villanis ad excolendum, et terra precarie dimissa, quæ tempestive, et pro voluntate domini poterit revocari.

</cit>

<cit> Bracton. lib. 1. cap. 11. § 1.

ait servos, sive nativos appellari, qui tenent Villenagia, et per villana servitia et incerta, qui.... villanas faciunt consuetudines, et quidquid eis præceptum fuerit.

</cit>

Charta Edw. III. Regis Angl. :

Cum wardis, releviis, et escaetis, nativis et coterellis suis et eorum catallis et sequelis et tenementis, quæ quondam quidam nativi et coterelli de ipso tenuerunt in Villenagio.

Charta Philippi Aug. Regis Franc. ann. 1185. in Hist. Vastinensi pag. 707 :

Omnes feodi servientium cadent et venient ad censum in Villenagium ea ratione, quod qui domum in feodo habuerat, eam ab Ecclesia Ferrerarium tenebit ad censum 5. solid. donec aliam in terra habeat, unde 5. sol. reddat. Si autem in terra Ecclesiæ domum jam habet, vel deinceps habuerit, quæ non sit in feodo, de ea 5. solidos reddet, sicut et alii. Domum vero suam de feodo, cum alio feodo suo, ad censum 12. denar. in Villenagio tenebit.

Tabularium Campaniæ ann. 1279 :

Quos nos tenemus in Villenagium, id est, ad censum quidquid habemus ad Triamb. sicut alii, etc.

Charta Abbatis Grassensis in Occitania in Regesto Carcassonensi fol. 34 :

Abbas vero et Conventus, qui supra sumus nominati, habebimus in castris et villis propriis nostris Villenagia et burgencias, quæ propter hæresim et faidimentum cadent in commissum, si a nobis teneantur quicunque dicta Villenagia, seu Burgencias, vel partem ex eis tenuerint. Si sit Miles, Burgensis, vel alius, habebimus mobilia, quæ erunt in villenagio et burgis nostris et castris, et villis propriis nostris, si propter hæresim vel faidimentum ceciderint in commissum.

Charta Abbatis Fiscamnensis in Tab. Fisc. fol. 37 :

Concessit Roberto.... dimidium Villenagium apud Escrutevillam tenendum de Ecclesia Fiscanensi, faciendo omne jus vel servitium, quod debetur de dimidio villenagio. M.

Pastorale Eccl. Parisiensis lib. 1. cap. 15. ann. 1263 :

Quam domum ipse Presbyter promisit bona fide, quod ipse tenebit in Villenagium, et ipse solvet ratione dictæ domus talliam, costumas, redhibitiones et alia onera.

Adde lib. 5. ch. 25. 26. 27. 30. 31. 32. ubi de villenagiis agitur. Tabularium Fossatense fol. 34. Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 148. 493. 554. tom. 2. pag. 138. 139. Historiam Academiæ Parisiensis tom. 3. pag. 498. etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vilanagium, Villanagium, Eadem notione. Inquisitio ann. 1181. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 135 :

Terræ quas tenet Alanus Brientii et Vilanagia sunt de dominico Archiepiscopi.

Polyptychus Fiscamn. ann. 1235 :

Robertus Viton tenet unum Villanagium, et reddit.... servitia omnia.

Ibidem :

Philippus filius Ricardi tenet duas partes unius Vilanagii.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vileinagium, Pariintellectu. Charta Petri Meld. Episc. ann. 1239. ex Chartul. Campan. fol. 188. v° col. 1 :

Notum facimus quod magister H. de Lusarchiis Archidiaconus Meld. in nostra præsentia constitutus recognovit se tenere in Vileinagium, scilicet ad censum, quidquid habet apud Triam Bardoli.

Villenagiorum aliud purum, aliud privilegiatum. Villenagium purum est, quod sic tenetur, quod ille, qui tenet in villenagio, sive liber, sive servus, faciet de villenagio, quidquid ei præceptum fuerit, nec scire debeat sero, quid facere debeat in crastino, et semper tenebitur ad incerta. Talliari autem potest ad voluntatem domini ad plus vel minus, etc.

Villenagium Privilegiatum est illud, quod tenetur a Rege, idque dicitur soccagium villanum. Eorum autem privilegium est, quod a gleba amoveri non debent, quam diu velint, et possint facere servitium debitum, et hujusmodi Sockmanni dicuntur Glebæ adscriptitii. Villana autem faciunt servitia, sed determinata. Nec compelli possunt contra voluntatem suam ad tenenda hujusmodi tenementa, et ideo dicuntur Liberi. Dare autem non possunt tenementa sua, nec ex causa donationis ad alios transferre, non magis quam Villani puri, et unde, si transferri debeant, restituunt ea domino, vel ballivo, et si ipsi ea tradunt aliis in villenagium tenenda. Ita Bracton. lib. 4. tract. 1. cap. 38. § 1. Vide eumdem lib. 1. cap. 6. § 1. cap. 8. § 2. lib. 2. cap. 6. § 2. Plura de Villenagiis habentur apud Littletonem sect. 172. et sequentibus, Brittonem cap. 66. et in Consuetudine Marchensi art. 147. et seqq.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Villenagium a manu mortua distinguitur in Charta ann. 1219. ex Tabul. Sangerm. :

Recognoscimus quod nos dictam domum et ejus pertinentias ex sufferentia et speciali gratia dicti abbatis non in manu mortua, sed in Vilenagium, sicut antecessores, habemus.

Et quidem ea ætate usus invaluit ut viri Ecclesiastici et Nobiles terras ab aliis tenerent in villenagium. Charta ann. 1229. ex Tabul. S. Clodoaldi :

Odo presbyter vicarius S. Victoris in ecclesia S. Clodoaldi recognovit se tenere in Villenagium dimidium arpentum vineæ sitæ, ut asserit, in censiva Canonicorum S. Clodoaldi ad septem pictavinas censuales.

Arrestum Magn. Dier. Campaniæ ann. 1286. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 155 :

Pronuntiatum fuit, quod si in feodum teneatur, hominem de dicta terra habebit ; si autem in Villenagio, tenentem obtinebit.

Sed

Villenagium iis aliisque similibus in locis idem sonat quod Feudo-firma. Vide in Feudum, et supra : Villenagium, Tenementum.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Neque aliam ob causam, ut opinor, Villenagium opponitur proprio seu dominio, in Charta ann. 1205. apud Madox in Formul. Anglic. pag. 26 :

Si vero collatæ fuerint eis post tempus memoratum aliquæ terræ in manerio de Hembiria, sive de dominio, sive de Villanagio Episcopi, de omnibus illis terris integre decimas garbarum ecclesiæ de Hembiria persolvent.

Et in Charta ann. 1291. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 43. col. 2 :

Absque eo quod dictus dom. Archiepiscopus et capitulum (Viennensis Ecclesiæ) jura sua tam in feudis, jurisdictione quam proprietate et territoriis, seu Villenagio et jure spirituali, etc.

Vide mox Vilnagium.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vilnagium, ut Villenagium. Charta ann. 1193. apud Kennett. in Antiquit. Ambrosd. pag. 151 :

Dedimus totam terram nostram de Votesdun et de Westcote cum omnibus pertinentiis suis, scilicet dominium nostrum cum Vilnagio.

Vilania et Villania, Idem quod Villenagium. Tabularium S. Amantii Inculismensis :

Accepit Guillelmus Gastolius de Abbate Joscelino Vilaniam deu Vilar de la Croz Bochart, cum hominio.

Tabular. Dalonensis Abbatiæ fol. 148 :

Damus in perpetuam eleemosynam Vilaniam supradicti loci.

Observantiæ Regni Aragon. lib. 6. de Munitionib. :

De consuetudine licet Infantionibus regni sic proprium recipere, et non dare pro aliqua Villania, et per consequens exactionibus regalibus cum peteriis non teneantur contribuere, etc.

Charta ann. 1152. inter Probat. tom. 2. novæ Hist. Occitan. col. 541 :

Militias meas neque Vilanias quas castello prænominato habeo vobis non authorizo.

Tabul. Piperac. :

Jordanus de la Rocha dedit G. abbati Villaniam clausati post turrem.

Charta ann. 1290. ex Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 185 :

Je Robert du Tybout.... de la volenté Aelis ma mere en tems de sa veuveté ai donné.... trois acres de terre et une vergine à campart et à Vileine que j'avois.

P. Carpentier, 1766.

Villenagium, Census ipse, qui nomine villenagii debetur. Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 123. Chartoph. reg. ch. 181 :

Icellui Roussel ot paroles à icellui Domas de achater le Vilenage d'une sienne terre, dont ledit Chaucial fit le marchié.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villania, Servitium, maxime cui prædium alioqui liberum, obnoxium est. Charta ann. 1128. ex Tabul. S. Eparchii :

Dedit ipse Hugo Abbas Heliæ Ramnulfi et Gerardo Ramnulfi nepotibus meis ut habeant Villaniam istius allodii ab Abbate S. Eparchii, ita ut reddant omnibus annis in cena Domini ad mandatum pauperum oblias, 11. solidos de terra et de bosce.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villenatio, Eodem intellectu. Charta apud Madox Formul. Anglic. pag. 419 :

Cum toto claimo servitutis et Villenationis quod ego vel hæredes mei in eis habuimus.... Ita tamen quod nec ego Aundrina, nec hæredes mei.... aliquid clamii servitutis vel Villenationis in memoratis Agnete et Symone.... de cætero vindicare nec exigere poterimus.

Vilanaticum, Per vilanaticum tenere, in Judicato Consulum Placentinorum ann. 1153. apud Petrum Mariam Campum in Hist. Eccl. Placentin.