VILLICUS, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

VILLICUS. Gloss. Lat. MS. Reg. : Villicus, Actor, Exactor villæ pensionum, Insularius. Papias ex Isidoro lib. 9. cap. 4 : Villicus, Dispensator vel Gubernator Proprie villæ est Gubernator, unde a villa nomen habet. Villicus, Gouverneur de ville, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Gloss. S. Benedicti cap. de Agric. : Villicus, οἰϰονόμος. Gloss. Gr. Lat. : Οἰϰονόμος ἐπὶ τῆς ϰώμης, Villicus. S. Hieronymus Ep. 151. Quæst. 6 :

Villicus proprie villæ gubernator est, unde et a villa Villicus nomen accepit : οἰϰονόμος autem tam pecuniæ quam frugum et omnium, quæ dominus possidet, dispensator est ; unde et οἰϰονομιϰός, Xenophontis pulcherrimus liber est, qui non gubernationem villæ, sed dispensationem universæ domus, Tullio interprete, significat.

Riculfus Suessionensis Episcopus ann. 889. cap. 15 :

Villici, id est, provisores villarum.

Vilicus Aquæ Claudiæ, in vet. Inscript. apud Reines. pag. 565. quem consule. Passim Scriptores Latini veteres, et ex recentioribus Rudolfus Presbyter in Vita Rabani Mauri, Wil. Malmesbur. lib. 1. de Gest. Anglor. cap. 2. præterea Lex Wisigothor. lib. 6. tit. 1. § 1. lib. 9. tit. 1. § 8. 9. lib. 11. tit. 1. § 2. Capitula Caroli Magni lib. 6. cap. 120. 122. etc.

◊ Sed posterioribus seculis pro eo accipitur, qui vulgo Major villæ dicitur, seu is sit ad tempus, ut sunt Majores Scabini in civitatibus ; sive id muneris habeant in prædiis rusticis ratione feudi. Charta Abbatis de Christa in Tabular. Campan. Bibl. Regiæ fol. 365 :

Institutio autem et destitutio Villici, id est, majoris et omnium servientium villæ.... erit in dispositione præfati dom. Regis.

Lambertus Ardensis :

Ab Antiquo Comitis Walteri tempore, quemdam Villicum, vel Præpositum, quem antiquiora tempora Vassum suum appellant, in terra Ghisnensi habebant, qui de omnibus decimis et possessiunculis, quas in eadem terra possidebant, eis, ut Villicus, sufficienter respondebat, etc.

Charta Adalberonis Episcopi Metensis ann. 1065 :

Cæterum testati sunt Abbatis vel Villici mei esse arbitrii, ut legitime et libere quicquid libuerit, sine Advocato possent placitare de terris, de domibus, etc.

Joannes de Beka ann. 1322 :

Ex parte sua Ballivum sive Villicum deputavit.

Idem in Hereberto Episcopo :

Nam antea Pontifices, aut per seipsos, aut per villicos eadem dominia judicaverunt. Villicus et Scabini Leodienses,

apud Joannem Hocsemium cap. 10.

Villicus et Scabini de Vilvordia,

in Charta ann. 1232. apud Miræum in Donat. Belgic. lib. 1. cap. 99. Charta ann. 1140. apud eumd. tom. 1. pag. 688. col. 1 :

Nullus Villicus, qui vulgariter Major vocatur, etc.

Adde pag. 197. 227. et Litteras ann. 1248. tom. 5. Ordinat. Reg. Franc. pag. 600. etc. Atque hac notione passim accipitur, in Orig. Murensis Monasterii pag. 36. in Chronico S. Trudonis lib. 5. pag. 395. apud Ægidium Monach. Aureæ vallis cap. 26. Innocentium III. lib. 33. Epist. 55. et in Chartis variis apud Meurissium in Hist. Episcopor. Metensium pag. 437. 473. Hieron. Vignerium in Stemmate Alsatico pag. 110. 112. 118. 121. 122. Petrum Chiffletium in Beatrice Cabilon. pag. 134. 156. 159. 171. Chapeavillum in Hist. Leodiensi tom. 2. pag. 54. 305. Miræum in Cod. Donat. piar. pag. 310. Duchesnium in Historia Luxemburgensi pagin. 28. etc. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Schuldheiss, col. 1657. et Schuldheiss-amt, col. seq.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Villici conditio apud Ecclesiasticos

eadem fuisse videtur quæ Præpositi apud Laicos. Charta ann. 1206. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 433 :

Licet Præposito justitiam exercere in homines Ducis, sine Villico ; et Villico similiter in homines Episcopi, sine Præposito.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicanus, ut Villicus, in Sententia Navarri Episc. Conser. ann. 1208. apud Marten. tom. 7. Ampl. Collect. col. 96 :

De terris rusticorum et Villicanorum, quos sine consensu abbatis in pignus accipiunt, vel emunt, decornimus quod de cetero non fiat.

Villici Ministeriales. Charta Conradi Imp. ann. 1145 :

Villicos ministeriales et Scabinos ponere vel deponere poterit Præpositus Marsnensis sine Advocato. De reditibus S. Remigii per Villicum et Scabinos placitabit Præpositus sine Advocato.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Subvillicus, Qui sub Majore, seu Villico cæteris villæ incolis præest, apud Stephanot. tom. 5. Fragm. MSS.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villica, Uxor villici, vel quæ tale officium exercet. Joh. de Janua.

Villicales Curtes, quæ subsunt Villicis. Charta Eberhardi Bambergensis Episcopi, in Chronico Reichersperg. ann. 1154 :

Tres videlicet curtes Villicales cum adjacentibus molendinis, etc.

et in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 373.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicanæ Curtes, Eadem notione, in eadem Metropoli tom. 3. pag. 494.

Villicare. Glossæ Lat. MSS. Regiæ : Villicat, villam agit, vel colligit. Villicare, Gouverner ville, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Villicari, coli, in Gloss. Gasp. Barthii apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 343. ex Hist. Palæst. Fulcherii Carnot. Epist. Nicephori Patriarchæ CP. apud Baron. ann. 811. n. 81 :

Ego autem non eorum, qui possunt Villicare et regere hæc, sed dispositione et regimine indigentium particeps sum, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicatus, Districtus villæ. Charta Johannis Abbat. Corbeiensis ex Tabul. ejusd. Monast. :

Pro quadam terra..... quam ei dederat Comes Flandriæ Philippus in Parrochia et Villicatu Usciæ, quam terram cum nemore dicebamus nostri juris esse.

Vide mox Villicatio.

Villicatura, Munus Villici. Lambertus Ardensis :

Ghisnensis Comes factus Sifridus, Villicaturam sive Præposituram villico et suis reliquit hæredibus, a quibus denuo Ardensibus usque in hodiernum diem Villicatura sive Præpositura successit dominis.

Diploma Lotharii Imper. ann. 1136. apud Marten. tom. 2. Ampl. Collect. col. 97 :

Præsenti privilegio inviolabiliter sancimus, ne jure hereditario villici vel judices fiant, sed utrumque ministerium, id est, Villicaturæ et juweriæ, in potestate abbatis et gratia consistat.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicatus, Eodem significatu, officium et munus Villici, seu Majoris villæ. Charta Roberti Abbat. Corbeiens. ex Tabul. ejusd. Monast. :

Nosque Villicatum et in feodum concessimus, apposita determinatione infra scripta. Igitur de Villicatu concessimus ei unam masuram cum curtillo, et duo rupticia, porro duos sextarios vini de venditionibus, de banis duos sextarios, de mortua manu duos sextarios, duos denarios de donatione terræ, qui dicuntur de wantibus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicatio, Eadem notione. Charta ann. 1140. apud Miræum tom. 1. pag. 688 :

Quod ministeriales sui curtium suarum ministeria, id est judiciarias potestates et Villicationes per feudum et hereditario jure vellent obtinere.

Occurrit rursum ibid. pag. 742. col. 1.

Villicatio, Prædium rusticum, cujus

administratio Villico committebatur. Charta Conradi II. Imp. apud Browerum lib. 3. Antiquit. Fuldens. cap. 17 :

Cui primum in mandatis dedimus, ut omnes Villicationes a Laicis reciperet, et per Præpositos suos, viros honestos et religiosos officia dispensando disponeret.

Alia Marcwardi Abbatis Fuld. ibidem cap. 18 :

Nec mirum, nam Laici habebant inter se divisas Villicationes, et, quod volebant, retinebant. Hac inquam occasione maxima distractio primum facta est huic Ecclesiæ. Nam quicunque Laicorum aliquanto tempore habebat inter manus Villicationem hujus Abbatiæ, optimos exinde sibi excepit mansos, eosque pro beneficiali jure in suos hæreditavit filios, ita ut aliqua Villicatio plures amitteret hubas, quam retineret ; et Villicatio, quæ debebat servire in monasterio ad 14. dies, vix 7. serviret fratribus, et quæ 7. vix tres dies, vel prorsus nihil serviret fratribus.

Infra :

Villicationes meas Laicis interdixi, quas statim cum fratribus meis et quibusdam rusticis, sicut mihi ratum et consultum videbatur, disposui.

Alia Conradi Imp. ann. 1114. apud Miræum lib. 2. Donat. Belgic. cap. 4 :

Adjicimus quoque, ut sicut ex sententia Principum coram nobis judicatum est, nullus Villicationem in possessionibus ad eundem locum pertinentibus hæreditario jure teneat vel repetat ; sed Abbas, qui pro tempore fuerit, idoneum et fidelem Villicum de familia monasterii constituat.

Vide Traditiones Fuldenses lib. 3. tradit. 40.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicatio, ut infra Villicaria, idem quod Viaria seu Vicaria, vulgo Voirie. Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 199 :

Per omnes enim novem circumjacentes parrochias, hoc est quantumcumque extenditur Lupicini Villicatio, quæ etiam vulgari vocabulo Viatura dicitur.

Tabul. S. Vincentii Cenoman. :

Concessit.... terram de Paleis quam dedit Robertus filius Frogerii cum Villicatione et cum decima.

P. Carpentier, 1766.

◊ Homag. præstitum Aymer. vicecom. Narbon. ann. 1273. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 59 :

Tu Guillelmus Raymundi de Burgo...... a nobis tenes hodie Villicationem sive vicariam dominationis vicecomitalis burgi Narbonæ..... Tenetis pro ipsa vicaria usaticum anguillarum, etc.

Vide in Villicus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicatio, Parochiæ districtus. Charta ann. 1203. ex Tabul. Latiniac. :

Notum facimus quod cum abbas et monachi S. Petri Latigniacensis haberent medietatem in quodam operatorio sito in Villicatione S. Petri et quod adhærebat Ecclesiæ S. Furcei, etc.

Villicationes, Præstationes, quæ fiunt Villicis a Tenentibus. Charta Gaufredi Vicecomitis Bituricensis ann. 1012. pro monasterio S. Ambrosii Bituricensi :

Relinquo quoque omnes consuetudines, videlicet Villicationem, stabulationem, et ita liberum reddo eundem burgum, etc.

Notitia ann. 1190. ex Tabulario Eccl. S. Laudi Andegav. fol. 79 :

Cum... molendinis, piscationibus, sanguine, Villicatione, etc.

Tabularium S. Martini de Campis :

Dedit S. Martino de Campis.... Villicationem et capturam, et omnem consuetudinem justam et injustam, quam habebant in terra de Tullo, etc.

Tabul. S. Vincentii Cenoman. fol. 103 :

Tenetur idem Hugo et ejus hæres successive omnes tallias prædicti arpenni dominis feodi omnino reddere, et monachi debent de cetero unum denarium de Villicatione tantummodo reddere annuatim.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicatus, Pari intellectu. Testam. Roberti Vicedom. Carnot. ex Tabul.

B. M. de Josaphat :

Leprosis de Belloloco in meis Villicatibus Carnoti xx. sol. annuatim constitutos ad faciendam eis pitanciam.

Villicaria, Idem quod Viaria, seu Vicaria, vulgo Voirie. Regestum Castri Lidi :

Ad Texuam habet Comes Villicariam, sanguinem, raptum, furtum, incendium.

Occurrit ibi non semel. Charta ann. 1227. in eodem Regesto fol. 13 :

Et hæc teneat de me cum omni Villicaria et cum justitia ad servitium equorum et armorum ad meas expensas, nec pro rebus prædictis aliud mihi teneatur impendere. Ego autem ipsius augmentum facere cupiens, ipsi pro servitio suo honore scilicet et amore, augmentavi et concessi eidem Fulquero et suis hæredibus in homagium prædictam totam Senescaliam et Villicariam de Mota Achart, etc.

Charta Fulconis Regis Hierosol. et Comitis Andegav. pro Canonicis S. Laudi :

Quia.... Gaufridus Comes pater meus eisdem Canonicis dederat terram de Butta Meduanæ, cum aquis et Villicaria, et omnibus consuetudinibus terræ, etc.

Charta ann. 1265. ex Tabul. S. Albini Andegav. :

Concedimus monachis S. Albini... omnem Villicariam et omnem jurisdictionem et districtum quos habebamus in parochia de cella Guirchiensi.

Vide Major, Viarius, Vicarius.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicaria, Exactio quam Villicus faciebat intra limites Villicariæ suæ. Chartul. Vincentii Cenoman. fol. 51 :

Itaque villa de Soudai remansit monachis cum præfatis duobus mansionariis quita et libera.... ab omni exactione, scilicet fenatoribus, Villicaria et omni gravamine, in perpetuum possidenda.

Ibidem :

Ipse autem Galterus Villicariam habet in mansionariis extra cimiterium.

Charta ann. 1269. ex Tabul. S. Albini Andegav. :

Vendidit et concessit...... omnes fructus quos habere poterat..... in pressoragiis, meseria..... vaeria sive vaeriis, dominiis, et Villicariis universis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Villicolæ, Habitatores villarum, rustici. Hist. Episc. Rom. MS. apud Stephanot. tom. 7. Fragm. pag. 204 :

Per urbes, vicos et villas Villicolæ incedebant se flagellis et loris cædentes, etc.