ARCHICANCELLARIUS, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« Archicancellarius » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 363b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCHICANCELLARIUS

ARCHICANCELLARIUS, Qui cæteris aulæ vel Palatii Cancellariis seu Notariis præerat ; Summus Cancellarius dictus Hincmaro de Ordine Palatii cap. 16. qui, ut ait,

A secretis olim appellabatur, erantque illi subjecti prudentes et intelligentes ac fideles viri, qui præcepta regia absque immoderata cupiditatis venalitate scriberent, et secreta illius fideliter custodirent

. Charta Lotharii Imperat. ann. 844. in Tabulario Ecclesiæ Viennensis fol. 3 :

Agilmarus venerabilis sanctæ Viennensis Ecclesiæ vocatus Archiepiscopus, et sacri Palatii nostri Archicancellarius.

Hic porro Archicancellarii titulus sub 1. et 2. Regum nostrorum stirpe, et Imperatoribus Germanicis maxime obtinuit, ut colligere licet ex Chronico S. Vincentii de Vulturno pag. 675. 676. 677. Chron. Farfensi pag. 858. Ratperto de Casib. S. Galli cap. 10. et ex veteribus Tabulis apud Scobingerum in Notis ad Vadianum pag. 145. Miræum in Notitia Eccles. Belgii cap. 20. 59. Doubletum pag. 811. Labbeum in Cancellariis Franciæ non uno loco, ubi et summi Cancellarii interdum indigitantur.

◊ Posterioribus vero sæculis apud Germanos Archicancellarii dignitas in tres divisa est partes ab Imperatoribus, quod ejusmodi officii munia nimium oneris haberent, ob idque Trevirensi Archiepiscopo Gallia universa attributa, seu potius ea Galliæ pars, quæ Regni Arelatensis nomine censebatur, Moguntino Germania, Coloniensi denique Italia : ita ut suam quisque Provinciam, prout Imperator sedes mutasset, negotiis gerundis, diplomatis annulo signandis, atque omnium questibus audiendis, et minuendis denique controversiis, administraret, quod ab Ottonis Magni ævo repetit Browerus lib. 16. Annal. Trevir. Vide Vitam Balduini Lutzenburg. Archiepiscop. Trevir. lib. 3. cap. 9.

◊ Ac primum quod ad Trevirensem attinet, sat constat, eam obtinuisse dignitatem, dum Lotharingiæ regnum florebat, quod probat idem Browerus lib. 9. pag. 529. 542. 1. edit. indeque Regni Arelatensis, postquam in Imperatorum dominium transiit, Archicancellarii titulum sibi arrogasse, quem primus, ut observat idem Scriptor, sumsit Boemundus Archiepiscopus, qui obiit ann. 1199.

Archicancellarius Regni Burgundiæ, Dignitas, qua præfulget Archiepiscopus Viennensis, quam Fridericus I. Imper. confirmavit in favorem Stephani Archiepiscopi, Diplomate ann. 1157. quod habetur in Vienna Joannis a Bosco et Levrii cap. 42. hisce verbis :

Tibi vero Stephano dilectissimo nostro venerabili Archiepiscopo dignitatem, ab antecessoribus nostris collatam, indivisam conservantes, recognoscimus : videlicet ut in Regno Burgundiæ sacri palatii nostri Archicancellarius, et summus Notariorum nostrorum semper existas, etc.

Totidem habentur in alio Diplomate Friderici II. Imperatoris pro Humberto Archiepiscopo ann. 1214. quod descripserunt idem Joannes a Bosco et Sammarthani in Gallia Christiana. Extat aliud Diploma Lotharii Imp. ann. 842. apud Chiffletium in Historia Tornutiensi pag. 269. in quo Agilmarum Archiepiscopum Viennensem Archicancellarium Palatii appellat. Ragamfredus Archiepiscopus Viennensis in Charta Ludovici Imperatoris in Tabulario Ecclesiæ Viennensis, dicitur

sacri Palatii Notariorum summus

, et in subscriptione, Archicancellarius. Prostant tandem Diplomata aliquot in eodem Tabulario Ecclesiæ Viennensis, Hugonis et Lotharii Regum Italiæ et Burgundiæ ab aliis quam ab Archiepiscopis Viennensibus subscripta ; ac primum quidem anni 945. sic clauditur :

Gisebrandus Episcopus et Cancellarius ad vicem Bosonis Episcopi et Archicancellarii recognovi.

Alterum anni 937 :

Petrus Cancellarius ad vicem Gerlanni Abbatis et Archicancellarii recognovi.

Alia Guonradi Regis ann. 25 :

Einricus ad vicem Keroldi Episcopi recognovi.

Alia ejusdem Regis ann. 972 :

Datum est Viennæ præceptum istud publice per manum primi Cancellarii Eidoardi in sacro Palatio jussu Regis.

Alia denique Chonradi Regis ann. 992. in Tabulario Monasterii S. Andreæ Viennensis :

Ego itaque Kerarchis, indignus Sacerdos præscripti Regis ac Reginæ humillimus Capellanus, jussus ad vicem Haimonis Valentinensis Episcopi Archicancellarii scripsi atque suscripsi.

Archicancellarius Imperatricis, seu Augustæ, Dignitas, qua in Germania Abbas Fuldensis, ante quadringentos annos emicuit, ut auctor est Christophorus Browerus lib. 1. Antiq. Fuldens. cap. 15. hunc enim titulum cum prærogativa sedis, Berthous Abbas, Lothario Imperatore, seu a majoribus olim acceptum, sibi adscripsit : quem præterea Carolus IV in Diplom. ann. 1358. quod recitat Goldastus tom. 1. Constitut. Imperial. pag. 344. Henrico Abbati et successoribus indulsit ; illud adjiciens, ut quoties Imperatricem vel Reginam Romanam coronari, aut in veste Imperiali, seu Regia, sedere vel stare contigerit, Abbatem tunc id habiturum muneris, ut illius coronam, cum, more vel ordine poscente, a capite ipsius deponi debuerit, deponat ac teneat, rursumque capiti imponat. Vide Olenschlager. in Aurea Bulla pag. 371.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Archicancellarii, haud raro dicti Archicapellani, uti videre potes in hac voce post vocem Capellanus.

P. Carpentier, 1766.

◊ Sed et suos Archicancellarios habuere summi Pontifices, inter quos Leo IX. hac in re Germaniæ imperatores primus est imitatus, ut notat Gattula ad Privil. ejusdem Papæ pro eccl. Salernitana tom. 1. Hist. Cassin. pag. 117. col. 2 :

Data per manus Federici diaconi S. Romanæ ecclesiæ cancellarii et bibliothecarii, vice domni Herimanni Archicancellarii atque Coloniæ archiepiscopi.

Mirum mihi, ut et Gattulæ, videtur, quod Archicancellarium papalem agat Coloniensis archiepiscopus, cui ex officio competebat archicancellariæ imperialis in Italia dignitas. An ut propius ad imperatores accederet pontifex, ipsummet, qui imperialis erat archicancellarius, suum instituerat ? Cæterum in solo Leone hujus rei exempla occurrere monet Mabillonius in Annal. Bened. ad ann. 1051.