« »
 
[]« Boia » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 689b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/BOIA
BOIA, Compes, aut torques vinctorum. Festus : Boiæ, genus vinculorum, tam ferreæ quam ligneæ dicuntur. Gloss. Isid. : Boiæ, Torques damnatorum ; ad quas videre potes Janssonii Collectanea. Gloss. Lat. Gr. : Κλοιός, Boia, Eculeum. Gloss. Anglo-Sax. Ælfrici : Nervi, Boia, fotcopsa, vel sveorscacul, id est, compes, vel numella. German. olim Bog, Boge, Annulus quivis, German. infer Boje. Adel. Plautus in Asinaria :
Carceres, numellas, pedicas, Boias, tortoresque acerrimos.
S. Hieron. lib. 5. in Hierem. cap. 27. in hæc verba,
Fac tibi vincula et catenas, addit, sive ϰλοιούς, qui Hebraice appellantur mototh, et sermone vulgari Boias vocant.
Diploma Caroli M. ann. 797. apud Torrigium de Sacr. Cryp. Vatic. pag. 504 :
Et Boiam de collo Alexandri V. Papæ, et de capillis ejus quantum pugillo capere potest.
Occurrit passim hac notione, apud Scriptores recentioris ævi, Isidor. lib. 5. Orig. cap. 27. Prudentium, Metellum in Quirinalib. pag. 105. 107. Orderic. lib. 6. pag. 630. in Actis S. Quirini Mart. n. 7. 8. S. Babylæ Mart. n. 10. 12. in Actis ejusdem Sancti posteriorib. n. 6. in Vita S. Eparchii Abb. Inculism. cap. 15. in Passion. S. Lupercii Mart. apud Bosquetum pag. 164. in Hist. Translat. S. Honorinæ n. 5. in lib. Miracul. S. Wlfranni n. 24. in Chronico Senoniensi lib. 2. cap. 23. in Chron. Casinensi lib. 4. cap. 58. in Gestis Guillelmi Ducis Norman. pag. 182. apud Arnoldum Lubec. lib. 2. cap. 26. Sugerium lib. de Administr. sua pag. 348. tom. 2. Monastici Anglic. pag. 890. in Martyrol. Notkeri et Usuardi 3. Kl. April. Anastasium in S. Theodoro, etc. Vide præterea Fullerum lib. 5. Miscellan. sacr. cap. 8. Salmasium de Modo usurarum pag. 812. et seqq. et quæ observavimus in Dissertat. 9. ad Joinvillam, ubi Boias, nostris Buies dictas ostendimus, easque descripsimus. De iis etiam le Roman de Rou MS. :
Fu trouvé mort en la gaole
Grimont, si en fit grant parole,
Si come il est enchaanez,
O les Buies fut enterrez.
Alibi :
Au derrain le prist Rou, et en Buies le mist.
Rursum :
En aneaus et en Buies les fist enchaainer :
MS. :
Lambert les fait en Buies enserrer.
Le Roman de la prise de Hierusalem par Titus MS. :
Dedens un puis parfont, hoscur et non voiant,
Firent un sege faire destros par dedevant,
Pilate i avalerent, qui forment vout plorant,
Au deus pertuis li botent les dous piez maintenant,
Une Buis li ferment, et el col un chargant,
Tost adés li seront tot contreval pendant,
Desus firent un huis merveillos et tenans,
A bonne sereure et à verroil courant.
Infra :
Fu Pilate deux ans dedans le puis parfont,
Li maus et li geimers le destraint et confont,
[]
Droit à chief de deux ans l'en ont trait contremont ;
Trestot avoit perdu le visage et le front,
Des piez est si baillis des Buis ou il sont,
Qu'il n'estent desore por tot l'avoir del mont.
Ad bojas etiam referenda quæ habet Gotselinus de Miracul. S. Augustini Cantuar. cap. 16 :
In arctissimum cippum omni compede durius constrinxere. Addunt ferreas manicas manibus, et collaria ferrea in cervicibus, ita ut per medium maceriæ lapidei cubiculi transducta vincula obdurantur.
Et mox :
Juvenem... atrocibus tormentis aggrediuntur. Stringuntur suræ, et ossa arctiori ligno incussis sudibus coacto, etc.
Quæ quidem illustrant quæ de Berniculis dixit Joinvilla. Bove dicuntur Jo. Villaneo lib. 6. cap. 37. Buovo, Matt. Villaneo lib. 6. cap. 97. Vide Wenceslaum Bohemiæ regem in carcere depictum apud Petrum Lambecium lib. 2. Comment. de Bibl. Cæsar. pag. 752.
Boga, Eadem notione. Passio S. Thyemonis Archiepiscopi Juvanensis :
Capitur, trahitur, nec repugnavit, sed indignos pedes ferrea Boga religatus subigitur.
Udalricus lib. 3. Consuetud. Cluniac. cap. 3. de Correctione Fratrum :
Et cum fuerit comprehensus, faciunt quod visum fuerit, mittentes eum in carcerem, vel Bogas. Carcer est talis in quem cum scala descenditur, nec ostenditur ostium, nec fenestram habet. De Bogis quoque sunt quædam leviores, quædam graviores, ita ut inclusus nec in dormitorium ascendere possit, et tunc alias in custodia dormit.
Editor monet boiias etiam legi. Bogia habet Papias. Mammotrectus 2. Reg. cap. 3 :
Catena, Boga qua pedes tenentur ligati.
Baga. Isonis Magistri Glossæ : Boia et Baga unum sunt. Bacæ, plural. sunt catenæ. Alibi : Baga ferrum dicitur, quo captiva sæpe mancipia strictis collis et manibus aguntur.
Bodia. Anonymus de Miraculis S. Fidis cap. 14 :
Dimissis cæteris illum unum jubet compedibus constringi, quos rustica lingua Bodias vocat, quorum clavi, martello duriter obtusi, ut inextricabilis illa fieret connexio, ultro franguntur, ipsis etiam frustratim compedibus conquassatis.
Inboiare, Κλοῖον περιτίθεσθαι in Closs. Græc. Lat. MS. Editum habet, Κλοιὸν περιτίθημι, Imboia, sed legendum Imboio. Imboiatus, apud Anastasium in Theodoro PP. pag. 48.
Porro videntur inde Itali vocem boia pro carnifice, seu tortore, accepisse, quasi is fuerit qui in boias reos mittit ac conjicit. Scio aliter viris doctis videri de hujus vocis origine.