CASULA 3, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

3. CASULA, Vestis Sacerdotalis, quæ et Planeta. Rhabanus lib. de Ordine Antiphonarii cap. 21. et ex eo Ugutio et Joannes de Janua : Casula dicitur vulgo Planeta Presbyteri, quia instar parvæ casæ totum tegit, et signat caritatem. Alcuinus lib. de Offic. :

Casula, quæ super omnia vestimenta ponitur, etc.

Idem Rhabanus :

Hæc supremum omnium indumentorum est, et cætera omnia interius per suum munimen tegit et servat.

Rupertus lib. 1. de Sacrament. cap. 50. de casula :

Hæc super dextrum brachium levatur, replicaturque in sinistrum.

Stephanus Eduensis lib. de Sacrament. altar. cap. 10 :

Casula undique integra unitatem fidei designat.

Similia habent Rupertus lib. 1. de Divin. offic. cap. 22. Honorius Augustod. lib. 1. cap. 207. Hugo a S. Victore in Speculo Eccles. cap. 6. et lib. 1. de Sacrament. cap. 56. Innocentius III. lib. 1. de Myster. Missæ cap. 58. Durandus lib. 3. Ration. cap. 7. etc. Synodus Liptinensis can. 7 :

Presbyteri vel Diaconi non sagis laïcorum more, sed Casulis utantur ritu servorum Dei :

id est, Monachorum. Non agitur hic de veste Sacerdotali, seu planeta, sed de Casula seu Cuculla monachali, de qua paulo superius. Casula planeta, in Vita S. Ansegisi, inter Acta SS. Benedict. sæc. 4. part. 1. pag. 633. et 634. Riculfus Episc. Suessionensis in Constitut. cap. 7 :

Casulam sericam, cum qua Missa celebratur.

Testamentum Riculfi Episc. Helenensis ann. 915 :

Casulas Episcopales optimas tres, unam dioprasiam et aliam de Orodonas.

Jacobus Cardinalis de Coronat. Bonifacii VIII. PP. lib. 2. cap. 1 :

Casulæque capax a forfice forma
Post longas habitura plicas, contracta ministris,

Casuum S. Galli Contin. II. ap. Pertz. Script. vol. 2. pag. 150 :

Casulas etiam optimas illas ipse fieri instituit, unam in qua ascensio Domini auro intexta est, et alteram, quæ diversas figuras desuper, in medio, et in margine simili modo præfert intextas.

Vide Notit. Stat. S. Leonardi ann. 1215. ap. Schœpflin. in Alsat. Diplom. num. 401. Panus sericus pro Casula facienda, in Chart. ann. 1319 ;

pro sericis staminibus.... 150. flor. de quibus pannis Casulæ fieri debeant

, in alia Chart. 1367. ap. Guden. in Cod. Diplom. tom. 3. pag. 177. et 482. Casulam preciosam, in Chart. ann. 1083. ap. Kluit. Histor. Comit. Holland. tom. II. P. 1. num. 19. pag. 119. Hist. Episcoporum Autissiodor. cap. 49 :

Casula coloris ætherii, phrygio palmum habente, superhumeralis et Rationalis effigiem ad modum Pallii Archiepiscopalis honorabiliter prætendebat.

Ubi observare licet formam veterum casularum, quibus Pallii Archiepiscopalis figura adtexta erat, quomodo etiam complures habentur in majorum Ecclesiarum secretariis, in quibus circa collum limbus alterius coloris, ante et retro pendulus affixus conspicitur, ubi hodie retro tantum in crucis figuram adtexitur : qui tamen mos postremus non omnino nuperus ex iis quæ habet Joannes Gersenius lib. 4. de Imitatione Christi cap. 5. num. 3. ubi de Sacerdote :

Habet ante se et retro Dominicæ Crucis signum ad memorandam jugiter Christi passionem. Ante se Crucem in Casula portat, ut Christi vestigia diligenter inspiciat, et sequi ferventer studeat. Post se Cruce signatus est, ut adversa quælibet illata ab aliis clementer pro Deo toleret.

Casula generaliter pertinet ad omnes Clericos, ut ait Amalarius lib. 2. de Eccles. offic. cap. 19. Diaconis tribuitur in Concilio Liptinensi can. 7 :

Presbyteri vel Diaconi non sagis, Laïcorum more, sed Casulis utantur ritu servorum Dei.

De casula Diaconi, vide Honorium Augustodun. lib. 1. cap. 231.

P. Carpentier, 1766.

◊ Eodem nomine appellatur vestis, qua diaconus et subdiaconus utuntur in sacra liturgia diebus jejunii, cujus usus, dispositiove describitur in Missali ann. circ. 400. ex monast. S. Joan. in valle :

Dominica Septuagesimæ... Ad magnam missam hebdomadarius, diaconus et subdiaconus Casulis nigris induuntur usque Isti sunt dies, quia tunc rubicundis induuntur... Ad evangelium exuitur diaconus Casula, et plicat eam ex transverso super scapulas suas, ita quod medium Casulæ ponitur super summitatem sinistræ scapulæ, descendendo ex utraque parte de sub ascella dextra, ubi ligatur honeste, et sic remaneat usque post missam.

Vide supra Brandretum.

Cassula, apud Petrum Abbatem Cellensem lib. 6. Epistola 12.

Casubula, Idem quod Casula, unde vox formata, Gall. Chasuble, Vestis sacerdotalis. Neque enim amplector sententiam Jacobi Bourgoing lib. de Origine et usu vulgarium vocum pag. 40. qui quasi Capifibulam dictam putat. Faustus Monachus in Vita S. Severini Abbatis Agaunensis n. 6 :

Exuens Casubulam suam corpori Regis induit eam.

Vita S. Popponis Abbatis n. 58 :

In celebratione Missarum Casubulam, qua induebatur, lacrymis humectabat.

Num. 61. Casucula habetur, ubi forte restituendum Casubula. Casucula in chart. ann. 1367. ap. Guden. in Cod. Diplom. tom. 3. pag. 477. Hist. Translationis S. Wandregisili inter Acta SS. Bened. sæc. 5. pag. 206 :

Hæc vero sunt, quæ de S. Ansberti habemus reliquiis, tunicam ejus et partem ipsius Casubulæ.

Charta Heccardi Comitis Augustodun. apud Perardum :

Casuvula vermicula

, pro Casubula.

Casibula. Testamentum Willelmi Longuespée, Comitis Sarisberiensis ann. 1255. tom. 2. Monastici Anglic. :

Item ego assignavi... magnam capellam... scilicet Cassibulam de rubeo samito, et unam capam chori de rubeo samito, etc.

Casubla, occurrit in Notis Tyronis pag. 18. et apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 1523. in Testamento Beatricis de Alboreya Vicecomitissæ Narbonæ.

L. Favre, 1883–1887.

◊ Occurrit eadem forma in thesauro Eccl. (Claromont. ann. 980, mus. arch. dép. p. 40 :

Casublas Optimas V, cotidianas II. Una Marcessit.

)

◊ Cum vero Scriptorum plerique Casulam dictam a casa scribunt, quod totum hominem ut casa tegat, respexerunt ad veterum Casularum formam, quæ totum revera Sacerdotem a collo ad pedes ambibat, atque adeo brachia ipsa et manus tegebat : ita ut si iis ad sacra facienda, aut ad alios usus vellent uti, necessum haberent casulam ad utrumque latus erigere, aut fibula cohibere, quod observare est ex loco laudato Ruperti. Petrus Comestor in Histor. Scholast. Exod. cap. 63. de vestibus Pontificum veteris legis scribens :

Modice stringebatur, et usque ad tibias dependebat ad decorem, dum Sacerdos nihil operabatur. Cum autem sacrificabat, ne impediret, pendentes summitates super levum humerum reflectebat ; unde et forte Diaconus quandoque Casulam plicatam eidem humero superponit.

Quo spectant ista ex Bernardo Monacho in Consuetud. Cluniac. MSS. cap. 74. de Sacerdote sacra facturo :

Sicque Casulam induit, quam etiam socius studiose inter brachia plicat, et amictum desuper aptat.

Atque inde casularum hodiernarum nata est forma, quod ultro quivis fatebitur, qui S. Gregorii Magni PP. imaginem ex musivo expressam, quæ habetur post ejus vitam a Joanne Diacono exaratam, et Episcopi alterius in Ecclesiæ S. Germani Pratensis porticu, et similes, quæ visuntur Romæ in veteribus Ecclesiis, attentius expenderit et consideraverit.