« »
 
[]« Catapanus » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 219c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CATAPANUS
CATAPANUS, Catepanus, Catipanus, idem quod Capitaneus, Præses, Præfectus provinciæ vel civitatis. Ita porro appellabantur qui in Italiam ab Impp. Byzantinis mittebantur, provincias ac urbes recturi. Leo Ost. lib. 2. cap. 68 :
Alius in Apuliam Catapanus, nomine Ducliano, ab Imperatore dirigitur.
Hugo Falcandus pag. 671 :
Strategoti, Camerarii, Catepani.
Guillelm. Apul. lib. 1. de Gest. Norm. :
Turnicii tandem rumor pervenit ad aures,
Qui Catapan fuerat Græcorum missus ab urbe,
Cui Constantinus nomen dedit editor urbis.
Paulo post :
Multa Græcorum cum gente Basilius ire
Jussus, in hunc audax anno movet arma sequenti :
Cui Catapan facto cognomen erat Bagianus,
Quod Catapan Græci, nos juxta dicimus omne :
Quisquis apud Danaos vice fungitur hujus honoris
Dispositor populi parat omne quod expedit illi,
Et juxta quod cuique dari decet, omne ministrat.
Infra :
Partibus Ausoniis Gallorum terror habetur,
Ex quo Normannos Catapan abscedere fecit.
Occurrit passim apud Lupum Protospatham, Anonymum Barensem, in Chronic. MS. Andr. Danduli ann. 1003. in Vita S. Vitalis Siculi, apud Ughellum in Italia sacra tom. 4. pag. 1167. tom. 7. pag. 1073. etc. His insignem addam locum ex Vita Lietberti Episcopi Cameracensis, cap. 41. tom. 9. Spicilegii Acheriani, qui criticam manum requirit :
Princeps illius insulæ (Cypri) quem Katapan, hoc est, secundum dominum vocant.
Ubi proclivi errore Ratapant irrepsit : quanquam cur hac voce, secundus dominus designari dicatur, non plane video, nisi pro ϰατὰ παντοϰράτορα, Catapan dictum auctor putaverit, hoc est, post Imperatorem, seu qui illius vices exequebatur.
◊ De vocis origine nugantur Guillelmus Apul. lib. 1. Glaber Rodulphus lib. 3. cap. 1. et Leo Ost. lib. 2. cap. 51. quorum sententias discussimus in Notis ad Alexiadem pag. 275. ubi ostendimus vocem hanc formasse Byzantinos ex ϰατεπάνω, quam quibusvis Capitaneis, seu cujuscunque ordinis viris primariis tribuere solent. Hodie Neapoli Catapanus vocatur publicus minister, annonæ, ponderibus, mensurisque præfectus. [] Charta Veneta ann. 1346. apud Sansovinum et Stringam in Venetia lib. 2. pag. 111 :
Mixier Marco Catapan.
Catipanus, apud Romualdum in Chron. MS. ann. 998. 1011. 1012. 1066. et in Hist. Dalmatica Joann. Lucii pag. 76. 78.
P. Carpentier, 1766.
◊ Catepon, qui justitiæ præfectus est, vel qui res domini curat. Charta Joan. comit. Catalaun. ann. 1232 :
Et asavoir ne je, ne Catepon, ne li autre mi sergent quiconques soient, ne poons ne ne devons demander, etc.
Acatapanus, in Charta Alfonsi Regis Aragon. et Sicil. ann. 1456. apud Bonfil. Constantium in Messana lib. 8. pag. 64.
Catapanatus, Officium Catapani. Anonymus Barensis in Chron. ann. 1029 :
Eustasius adduxit Catapanatum Christoforo.
Apud Theodor. Balsamon. in Synod. VII. can. 12. pag. 519. exstat Novella Manuelis Comneni, qua Monasteria eximuntur άπὸ τῆς ϰατεπανιϰῆς γύρας, id est, exactionibus, quæ in sumptus Capitaneorum provincias suas oberrantium solvebantur.
Catipania. Scribit Romualdus Salernitanus Archiepiscopus in Chronico MS. ann. 1013. Bugianum quemdam, qui Βοιωάννης Scylitzæ dicitur, a Græcorum Imperatore in Italiam missum cum Catipani dignitate, in Apulia plures urbes et oppida ædificasse ac constituisse, ipsamque regionem usque hodie Catipaniam ex suo nomine dictam, quæ eadem est, quam Itali ipsi Capitanatam, ex voce ipsis magis familiari, appellarunt, ut in Notis ad Alexiadem observavimus. Vide Murator. Antiq. Ital. tom. I. col. 336. C.
◊ At cum frequens apud Byzantinos atque adeo Italicos ævi medii Scriptores Catapanorum Italiæ mentio occurrat, haud absurdum forte videbitur, si ex Historicis Græcis ac Latinis eorum seriem ad majorem Historiæ lucem hocce loco inseramus. Notum autem expulsis Italiæ finibus Gothis, sub Justiniano demum missos Præfectos, seu στρατηγούς, qui provincias et urbes regerent, et populos in officio continerent, quos inter primus exstitit Belissarius, qui exactis Gothis Italiam aliquandiu gubernavit, ut et Narses Eunuchus et Patricius, qui in Italiam Longobardos evocavit, et alii, quos excepere postmodum Exarchi Ravennates, hosque Catapani, seu Præfecti Apuliæ et Calabriæ, postquam Longobardia, aliisque Italiæ aliquot provinciis Græci pulsi sunt. Horum primus mihi occurrit.
Stephanus cognomento Maxentius Cappadox, missus ad gubernandam Longobardiam a Basilio Macedone, cui ob res male gestas abrogatum imperium, (de quo idem Porphyrog. in eodem Basilio num. 71. Edit. Combefisii,) eique suffectus
Nicephorus cognomento Phocas, vir strenuus, ut est apud Scylitzem pag. 586. Vide stemma Phocarum in Familiis nostris Byzantinis.
Gregorius Bajulus Imperialis Græcorum ann. 875. apud Lupum Protosp. et Erchempertum cap. 38. et 41.
Casanus seu Cassanus Patricius, ann. 883. 884. apud Erchempert. cap. 56. 57. 60.
Joannicius Candidatus Stratigo Augustalis, Cassano suffectus ann. 884. apud Erchemp. cap. 60.
Tradezi Straticus, ann. 886. apud Lupum Protosp.
Theophylactus Stratigo, ann. 887. [] apud Erchempertum cap. 66. et Leonem Ost. lib. 1. cap. 50.
Constantinus Patricius, qui et Trapezi, seu ut Græcis dicitur ἐπὶ τῆς τραπέζης, Prefectus mensæ Augustali, ann. 887. 889. apud Lup. Protosp. Erchempert. cap. 76. 80. Leonem Gram. Zonaram, et Scylitzem pag. 595.
Symbaticius, Protospatharius etστρατηγός, i. Dux, Macedoniæ, Thraciæ, Cephaloniæ, atque Longobardiæ, Leoni Ost. lib. 1. cap. 52. idem qui Sabbaticius Straticos, seu Strategus, apud Protospat. ann. 891. Is Beneventum cepit, cujus dominium cum annis 3. mensibus 9. diebus 20. exegisset.
Georgius Patricius ei successor exstitit, inquit Chronicon S. Vincentii de Vulturno lib. 4. Is cum Benevento præfuisset 3. annis et mensibus 9. a Guidone Duce et Marchione una cum Græcis inde pulsus est, ut ait Leo Ost. lib. 1. cap. 52. Vide Fragmentum Hist. Longob. apud Camillum Peregr. pag. 144. 145. et Anonymum Salernitan. part. 4. § 1. 2. 3. 5.
Barsacius Patricius Georgio successit, ut est in Chronico S. Vincentii. Vide Fragm. Hist. Longob. pag. 146. et Ughellum tom. 8. pag. 68.
Cosmas Anthius Protopatricius, Basilicus, Protonotarius et Straticos Siciliæ et Longobardiæ, ann. 893. Vide Ughellum tom. 8. pag. 68.
Melissenus, qui Lupo Melisianus, Italiæ Strategus ann. 900.
Nicolaus Patricius, cui Picygli cognomen erat, ann. 915. apud Leonem Ost. lib. 1. cap. 55.
Ursileo, apud Lupum, ann. 921.
Michael, Schlavus, ann. 926. apud Lupum Protosp. et Anonymum Barens.
Imogalaptus ann. 940. apud Protospatham.
Platopodius ann. 947. apud Protospatham.
Melissenus, Lupo Malachianus, ann. 951.
Paschalius ann. 943. apud Anonym. Combefisianum in Lacapeno num. 46.
Marianus Patricius ann. 955. apud Protosp. qui Leoni Ost. lib. 2. cap. 2 :
Marianus Anthypatus Imperialis Patricius, et Stratigos i. Dux Calabriæ ac Longobardiæ.
Vide Anonym. Combefis. in Constant. Porphyrog. n. 30.
Nicephorus Magister ann. 966. apud Protospatham. Primus autem hac Magistri dignitate insignis, Strategi, seu Catapani Italiæ munus obiit. Auctor Vitæ Nili junioris :
Έϰράτει ποτὲ ἀμφοτέρων τῶν χωρῶν, Ἰταλίας τε ϰαὶ ϰαθ᾽ ήμᾶς Καλαϐρίας Νιϰηφόρος ὁ Μάγιστρος, πρῶτος ϰαὶ μόνος τῶ μεγὶστῳ ἀξιώματι τούτῳ παρὰ τῶν εὐσεϐῶν Βασιλέων ἐπὶ ταῖς ῥηθείσαις χώραις ἀποσταλεὶς, etc.
Passarus Protosphata ann. 973. Lupo Protosp.
Zacharias ann. 975. Lupo.
Calocyrus Delphinas Patricius ann. 982. et 983. apud Protosp. Illius etiam meminit Zonaras pag. 176. Genus forte ducebat a Calocyro, de quo Scylitzes in Leone Imp. pag. 598.
Romanus Patricius ann. 985. apud Protospatham.
Sergius Protosphata, ann. 987. apud Protosphatam et Anonymum Barensem, qui hoc anno occisum a Barensibus aiunt.
NicolausΚριτής, ann. 987. apud Protosp. Idem forte qui Calabriti cognominatur apud Anonymum Barensem, qui Adralistum interfecit. []
Joannes Patricius, qui et Ammiropolus, ann. 989. apud Protosp. et Anonym. Barensem, qui Leonem Icannato, et Nicolaum Critim, et Porphyrium interfecit.
Tubali ann. 990. a quo interfectus Petrus exubitus, apud Protosp. et Anonymum Barensem.
Macrotheodorus Excubitus occisus a Maraldo ann. 997. apud Protosp. et Anonymum Barensem.
Gregorius Trachanioti Catapanus ann. 989. 1000. apud Protosp. et Barens. Græcis Τραχανειώτης, de qua familia alibi egimus.
Melus Barensis, Catapanus ann. 998. apud Romualdum Salernit. in Chronico MS.
Xiphias, vel XipheaCatapanus, apud Anonym. Barens. ann. 1006. 1007. quo anno obiit Bari. Istius forte filius Xiphias alter, qui sub exitum Imperii Bulgaroctoni defecit, ut est apud Zonaram.
Curcuas Patricius ann. 1008. 1010. quo et obiit, ut est apud Protospat. et Anonymum Barensem. Vide Stemma Joannis Zimiscis Imper. in Familiis nostris Byzantinis.
Basilius Mesardonites ann. 1010. 1012. apud Protosp. qui ann. 1017. obiisse annotat.
Andronicus Turnices Catapanus, ann. 1017. apud Protosp. et Anonymum Barens. Turnicius Guillelmo Apul. lib. 1. pag. 2.
Basilius Bugianus Catapanus anno. 1018. 1019. et 1024. apud Protosp. et Barens. et Romualdum ann. 1012. 1013. qui Bajano Catapanus Leoni Ost. lib. 2. cap. 39. 51. Bagianus, Guillelmo Apul. lib. 1. pag. 3. Scylitzæ Βοιωάννης.
Abalantius Patricius, ann. 1018. apud Protosp.
SafariusΚριτής ann. 1024. apud Protospath.
Leo Potus ann. 1027. apud Protospath. Vide Stemma Argyrorum in Familiis nostris Bysantinis.
Michael Protospatarius Criti tu Bilu et Ypodromu, descendit ann. 1032. et adduxit Anatoliki epi tu ykiacon Catepanum. Ita Anonymus Barensis et Protospath. apud quos ita reddi debent istæ dignitates, quæ utrique adscribuntur, ϰριτής τοῦ Βήλου ϰαὶ Ἱπποδρόμου, et ἐπι τῶν οἰϰείαϰῶν.
Constantinus Protospata qui Opo vocatur, Catapanus ann. 1033. apud Protosp. et Barens. Ille forte cujus amore captam Zoem Augustam scribit Scylitzes pag. 753.
Leo Opus ann. 1037. de quo idem Scylitzes pag. 470.
Nicephorus, qui et DokinoCatapanus ann. 1039. apud Protosp. et Barensem.
Michael qui et Dokiano, Catapanus ann. 1041. apud Protosp. et Barens. Ducliano Leoni Ost. lib. 2. cap. 68. Dochianus, Guillelmo Apul. lib. 1. pag. 5. 7. v. Vide Stemma Comnenorum.
Exagusto Catapanus, filius Bugiano Catapanus, ann. 1042. apud Anonymum Barensem. Vide Guill. Apul. pag. 7. v. 8. v.
Georgius Maniaces a Michaele Imp. in Apuliam missus anno 1042. ubi et purpuram induit. Anonym. Barens.
Pardus Patricius cum Tubaki Protospata descendit ann. 1043. quo Imperatorem se appellari voluit. Anonym. Baren.
Constantinus Theodorocanus Proedrus, vir clarus et genere nobilissimus, inquit Scylitzes, in Italiam contra Maniacem, [] qui tyrannidem invaserat, missus ann. 1043. eidem præfuit, ut est apud Protosp. et Anonym. Barensem. Is postmodum contra Nicephorum Bryennium, qui purpuram perinde induerat, missus, ab eo fusus et captus est. Rem narrat idem Scylitzes, qui et Georgii Theodorocani Cycladum Præfecti præterea meminit pag. 721.
Eustachius Palatinus Catapanus ann. 1045. 1046. apud Protosp. et Barensem.
Joannes, qui et Raphael, Catapanus ann. 1046. 1047.
Argyrus, Magister, Vestes et Dux Italiæ ann. 1051. apud Protosp. Vide Stemma Argyrorum Barensium.
Alexius cogn. Charon. Vide Nicephorum Bryennium lib. 1. cap. 2.
Trombus Catapanus ann. 1058. apud Protosp.
Marules Catapanus ann. 1061.
Sirianus Catapanus ann. 1062. apud Anonymum Barensem.
Apochara Catapanus ann. 1064. apud Anonymum Barensem.
Curiacus Catapanus ann. 1066. apud Romualdum Salernitanum.
Mabrix, qui et Mabrica, Anonymo Barensi anno 1066. Vide Notas ad Annam pag. 283.
Stephanus Patrianus ann. 1071. apud Anonym. Barens. qua ferme tempestate exacti Apulia et Calabria a Normannis Græci. Adde Octav. Bertrannum in Descript. Regni Neapol. pag. 65. et seqq.
© École des chartes.