CENTENARIUS, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« Centenarius » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 263b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CENTENARIUS

CENTENARIUS. Gloss. Gr. Lat. : Ἑϰατόνταρχος, Centenarius, Centurio. Centenarii, teste Vegetio lib. 2. cap. 8. et 13. dicti sunt, quos antiqui

Centuriones

vocabant, centum videlicet militibus præfecti. Vide Centena 2. et Centenarium 1.

Centenarii, Ducenarii, Sexagenarii, Qui dicantur in Cod. Th. pluribus disquirit Jacob. Gotofredus ad leg. 1. de Exactionibus.

Centenarii, Qui Centenis præerant, judices minores qui per Centenas jus dicebant, et Comiti suberant, Centgraff Germanis. Schilterus Centgraff intelligit de minori judice, qui per Decanias tantum, non per Centenas jus dicebat. Vide Centa. Walafrid. Strabo lib. de Reb. Eccl. cap. 31 :

Centenarii, qui et Centenariones, vel Vicarii qui per pagos statuti sunt, Presbyteris plebium, qui baptismales Ecclesias tenent, et minoribus Presbyteris præsunt, conferri queunt.

Præceptum Pippini Regis Aquitaniæ ex Tabulario Monasterii S. Florentii :

Nullus Judex publicus, nec Vicarius, aut Centenarius, etc.

Privilegium Ludovici Imp. tom. 2. Maceriarum Insulæ Barbaræ pag. 45 :

Ludovicus Dei providentia Imp. Aug. Episcopis, Abbatibus, Ducibus, Comitibus, Vicedominis, Centenariis, Teloneariis, etc.

Vide Desiderium Cadurcensem Epist. 16. et Babolenum in Vita S. Germani Abbatis et Martyris num. 11. Centenæ Arbonensis præsidem in chartis traditionum nunc Tribunum, nunc Centenarium, nunc Vicecomitem vocari, scribit Arxius ad Vitam S. Galli ap. Pertz. Histor. tom. 2. pag. 12. not. 3. Tunginum eundem esse, quem Centenarium, contendit Savinius Hist. Jur. Rom. med. temp. tom. 1. § 81. sed nescio an recte, cum in cap. 48. Leg. Sal. emend. ubi Tunginus vel Centenarius initio dicuntur, in fine sit ante Theoda vel Tunginum. Conf. Grimm. Ant. Jur. Germ. pag. 757.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cintenarii, in Præcepto Pippini Regis, cujus locus supra refertur in Agenti. Chart. ann. 835. subscribit Centinarius, in Alsat. Dipl. num. 94. tom. 1. pag. 76.

◊ Judicis autem officio functos Centenarios docent Lex Salica tit. 46. § 1. Decretum Childeb. cap. 9. Lex Aleman. tit. 36. § 3. Lex Langob. lib. 2. tit. 42. § 3. tit. 52. § 3. § 22. Ludov. P. 41. Carol. M. 36. Lothar. I. 60. et 61. Capitula Caroli M. lib. 4. cap. 62. 63. 64. Concilium Cabilonense II. cap. 21. etc. Hinc

Centenarii Legem scientes

, in Capit. 1. Caroli Mag. ann. 802. cap. 13. Vide Eichhornii Histor. Jur. German. § 164. not. B. Capitul. V. Bal. ann. 819. Pertz. pag. 218. ann. 817. cap. 19. 20. 21. Non tamen de omnibus causis, sed de minoribus tantum judicabant. Gloss. vetus : Centenarii, de re minima scilicet, Minores judices, ministri Comitum. Capitul. 3. ann. 812. cap. 4. et lib. 3. cap. 79 :

Ut nullus homo in placito Centenarii, neque ad mortem, neque ad libertatem suam amittendam, aut ad res reddendas vel mancipia judicentur : sed ista in præsentia Comitis vel Missorum nostrorum judicentur.

Lex Langob. lib. 2. tit. 52. § 10. Carol. M. cap. 37. :

Omnis controversia coram Centenariis diffiniri potest, excepta redhibitione rerum immobilium et mancipiorum, quæ non potest diffiniri nisi coram Comite.

Eadem habentur in Capitul. Caroli M. lib. 4. cap. 26. Capitul.

1. ann. 810. cap. 2. Appendix 2. ad lib. 4. Capitul. Caroli M. cap. 28 :

Ut ante Vicarium et Centenarium de proprietate et libertate judicium non terminetur aut acquiratur : nisi semper in præsentia Missorum Imperialium, aut in præsentia Comitum.

Capitul. 2. ann. 810. cap. 15 :

De rebus et mancipiis, ut ante Vicarios et Centenarios non conquirantur.

◊ Centenariis præerant Comites ipsi, qui in eorum vitam et mores inquirebant. Lex Langob. lib. 2. tit. 54. § 22. Lothar. I. cap. 60. :

Volumus ut Comites nostri licentiam habeant inquisitionem facere de Vicariis et Centenariis, qui magis per cupiditatem, quam propter justitiam faciendam sæpissime placita tenent, et inde populos nimis affligunt.

◊ Interdum cum iis in rebus majoris momenti adjudicabant, ut est in Capitul. Caroli M. lib. 2. cap. 28. Capitul. Missor. ann. 825. cap. 4. Denique ipsis omnino præerant. Capitula Carlomanni tit. 2. cap. 9. ap. Vernis Palat. ann. 884. :

Comes præcipiat suo Vicecomiti, suisque Centenariis, ac reliquis ministris reipublicæ.

Si bellum ingrueret, Centenarii munus erat Centenam suam, seu Centenæ suæ milites in aciem educere, ut est in Legibus Wisigoth. lib. 9. tit. 2. § 3. Eorum etiam præsertim cura erat, ut districtus latronibus, aut prædatoribus purgarent, ex Capitulis Caroli C. tit. 11. pag. 111. 1. Edit. Convent. ap. Valentianas ann. 853. Pertz. pag. 624. Denique in publicis actis nomen Centenarii, perinde ac Comitis, consignatum quandoque legimus. Charta Alamannica Goldastina 70 :

Regnante D. Hludowico..... sub Pabone Comite, et sub Hunoldo Centenario, Indictione 5.

Vide Concilium Arelatense ann. 813. can. 23. et Leges Edwardi Confess. cap. 32. præterea Rhenanum lib. 2. Rerum Germ. pag. 88. et Loccenium lib. 2. Antiquit. Sueco-Gothicar. cap. 3. De Centenariis apud Anglosaxones, qui centum friborgis præerant, Savinium in Histor. Jur. Rom. med. temp. § 83. not. g.