COMMENDA 3, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

3. COMMENDA. Dare in Commendam, vel Commendare, Prædia, ac beneficia Ecclesiastica vel Monastica sæcularibus vel aliis fiduciario jure concedere. Gloss. Græc. Lat. : Παραϰαταθήϰη, Commendatio. Παραϰατατίθημι, Demando, Commendo. Παρατίθημι τὸ φυλαϰτησόμενον, Commendo, depono. Luithprandus lib. 4. cap. 3 :

Commendavit illi, seu, quod verius est, in escam dedit Ecclesias.

Tabularium Abbatiæ Conchensis in Ruthenis Ch. 13 :

Vetamus autem, ut nullus homo aut femina in ipsum jamdictum alodem guardam nec Commandam neque nullam tultam non habeant, nisi solus Dominus, et beatissima virgo Fides, et Monachi Conchacensis Monasterii.

Ch. 29 :

Et illum meum alodem, quæ habeo in Sentres, et tota Commanda, et boscos, et pratos, etc.

Ch. 250 :

Illam terram de Condadense, quæ est sancti Salvatoris et sanctæ Fide de Conchas, mittimus in Commanda Bernardo de Naiago, et filio suo Umberto, etc.

Radulphus de Diceto ann. 1176 :

Ecclesiam Carnotensium indulgentia Domini Papæ tempore longo Commendatam obtinuit.

Vita Benedicti XII. PP.

Revocavit omnes Commendas factas per prædecessores suos de Ecclesiis Cathedralibus et Abbatiis, quibuscumque personis ; Cardinalibus et Patriarchis duntaxat exceptis

. Chronicon Senoniense cap. 20 :

Omnes obedientias fere ita sibi retinuit, ut nullus Monachorum statum Monasterii... scire posset ; unde in aliis locis quæcumque habebat, Commendabat.

Atque ita vox Commenda accipi debet tom. 13. Spicilegii Acheriani pag. 355. Vide Ingulphum pag. 871.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

In Commandum Mittere, Eodem significatu. Chartularium Matisconense fol. 150 :

Gislebertus Monetarius in Commandum misit vineam sitam in Fontanillas Canonicis S. Vincentii, eo tenore ut si eam vendere necesse habuerit, nulli liceat eam vendere nisi dictis Canonicis.

P. Carpentier, 1766.

Habere per Commendam, Ea ratione possidere. Charta ann. 1162. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 588. :

Et illud (castrum,) debemus habere et tenere a te et Rogerio filio tuo, et ab omni vestra posteritate per Commendam.

Vide infra Commendatio 1.

◊ Commendarum auctorem fuisse aiunt Leonem IV. PP. sed qui eum ab hoc abusu eximere conantur, eas revera excogitasse propter irruptionem et invasionem Saracenorum, et deprædationem Siciliæ, et maximæ partis Italiæ, in gratiam Episcoporum et Clericorum, qui suis Ecclesiis pulsi erant : factumque postea ut abusus iste longius serpserit et propagatus fuerit.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ De hoc abusu vehementiori stylo multa scripsit Auctor libelli cui titulus : L'Abbé Commendataire. Insimulari non potest Gregorius Magn. Sanctissimus Pontifex, qui Ecclesias propriis Præsulibus orbatas plerumque commendavit Episcopis vicinis, aut exsulibus concessit administrandas, dum eis legitimum propriumque provideret pastorem exsulesque propriis redderet Ecclesiis. Sed longe alia fuit ratio commendarum, secundæ stirpis Regibus in Francia imperantibus. Tum non solum Episcopis plures Ecclesiæ, sed laicis etiam potentioribus commendabantur Monasteria a suis Commendatariis plerumque exspolienda. Cessavit ille abusus, huicque novæ successerunt Commendæ, non ad spiritalem Ecclesiæ, sed ad temporalem Commendatariorum utilitatem excogitatæ. Juxta Leonis X. Papæ cum Francisco I. pactionem Rex Franc. designat Commendatarios, quibus Abbatias vel Prioratus conferat Romanus Pontifex, hac in re pro auctoritate sua Commendatarios solvens antiquis canonibus, qui hujuscemodi commendas non patiebantur. Verum notior res est, quam ut in illa exponenda diutius immoremur. Vide Commendatarius.

Commendari dicebantur prædia, vel feuda, quæ ad vitam et ad tempus utenda alicui concedebantur. Pactus Legis Salicæ tit. 72 :

Si quis alteri avitam terram suam Commendaverit, et ei noluerit reddere, etc.

Will. Malmesbur. lib. 2. de Gest. Reg. Angl. cap. 7 :

Provincia quæ vocatur Cumberland, Regi Scotorum sub fidelitate jurisjurandi Commendata est.

Vide Henricum Huntindon. lib. 5. pag. 355. Hugonem de Cleeriis, etc. Guillelm. de Podio-Laurentii cap. 40 :

Comes Tolosanus dictam terram... Comiti Fuxensi tenendam tradidit ex Commenda, reddendam ei quandocumque requireret sine mora, et eam in vita sua tenuit usque modo.

Adde cap. 45. Charta ann.

1218. in Regesto Carcassonensi fol. 9.

Noverint, etc. quod nos Amalricus Dei Providentia Dux Narbon. Comes Tholos. et D. Montisfortis tradimus in Commenda dilecto et fideli nostro Stephano Ferriol castrum de Monteastruc, salvo in omnibus jure nostro, et ipse sub sacramento nobis facto ab ipso, nobis promisit quod in castrum illum non receptabit Pontium Manerii vel aliquem alium de inimicis nostris, etc. Et ego Steph. Ferriol recognosco me recepisse castrum de Monteastruc de Commenda dicti D. mei Amalrici, ...... salvo in omnibus jure suo, et promisisse ei sub sacramento homagii a me sibi facti, quod in dicto castro, etc.

Alia Charta Bernardi de Mercorio mens. Januar. ann. 1226 :

Not. fac. etc. quod D. Ludovicus Rex Franc. etc. mihi concessit castrum suum Gredonense cum omnibus pertinentiis ejus et cum omnibus illis quæ pertinent ad Vicecomitatum Gredonensem tenenda de eod. Dom. Rege per totam vitam meam et post decessum meum hæc omnia ad ipsum.... revertentur.

Diplomatis titulus ita concipitur,

De recognitione D. Bernardi de Mercoria de Commenda Castri et Vicecomitatus de Greiza ad vitam suam a Dom. Rege sibi tradita.

Ejusmodi Commendarum aliæ habentur formulæ ac diplomata in eodem Regesto fol. 38. et in Regesto Viennensi fol. 59. Instrum. anni circiter 1297. tom. 2. novæ Gall. Christ. col. 453 :

Quo facto Episcopus reddidit ei dictas claves, dicendo : Commendo vobis istas claves et custodiam reparii hujus de Torcio, quousque nos vel successores nostri huc venientes, eas a vobis requiramus ; qui Dominus eas hoc modo recepit.

Instrumentum anni 1394. quo Maria Regina et Comitissa Provinciæ mittit F. d'Arcussia in fiduciariam possessionem locorum Auzet, Salignac, etc. e Camera Comput. Provinc. Regest. Armorum fol. 70 :

Tradimus et assignamus ac damus, concedimus et donamus, ac pro se ac suis transferimus in eumdem in tenesonem et Commandam ;

id est, lege fiduciariæ possessionis et non definitivæ seu absolutæ : quare in altero Instrumento anni 1490. quo Carolus VIII. ejusdem Arcussiæ successores in absolutam mittit illorum locorum possessionem, eadem loca dicuntur Terres laissées en tenue et Commende. Willelmus Guiart. in Philippo Augusto :

Si ravoit en sa Commandie
La Duchée de Normandie.

◊ Ut plurimum autem commendabatur feudum a vassallo, cum in longinquam aliquam expeditionem, aut peregrinationem, non continuo reversurus, pergebat : ut esset qui eo absente et militiam, et alia feudalia servitia Domino exhiberet, ne in commissum eorum defectu feudum caderet. Bifariam vero commendabatur feudum a vassallo : interdum enim Domino ipsi, quandoque extraneo. Prioris Commendationis meminit Tabularium Monasterii Longi-Pontis in diœcesi Paris. :

Dom. Guido Trossellus, postquam terram suam in manu Dom. Ludovici Commendavit, eum subnixe rogavit, ut Ecclesiam sanctæ Mariæ de Longoponte ejusque habitatores custodiret, et omnes consuetudines et res quas ubique habebat, sicut in diebus suis, et decessorum suorum tenuerat, liberas et immunes esse concederet. Cujus precibus cum omni humilitate Dominus Ludovicus libentissime annuit, etc.

Charta Ottonis Ducis Meraniæ et Comitis Burgundiæ ann. 1225. in Tabulario Campaniæ Tuano

fol. 313 :

Nos non possumus Commendare Comitatum Burgundiæ alicui, neque ponere extra manum nostram, nisi in manum Comitis Campaniæ.

◊ Prioris istius Commendationis rationem pluribus exponunt Assisiæ Hierosolymitanæ MSS. cap. 182 :

Qui se veaut partir dou païs, ou en oucune autre maniere laisser son Fié, il le doit commander au Seignor : car la Commande est plus seure chose ; et mains y a de peril que l'extraier, par tel raison que se home commande son Fié, par l'assise et l'usage du Roiaume de Hierusalem, il le peut ravoir après un an et jour, toutes les fois que il le requerra sans autre amende que le Seignor y peut avoir, se il ne li comandoit au point que il fu semons d'aucunes des semonces, que aprés son dites, par que on pert son Fié toute plevine qui en deffaut, et se le Seignor l'a en sa main par la comande, et aucun autre se veaut mettre, le Seignor le li doit garentier, que autre ne s'y met. Et qui commande son Fié au Seignor ou à son baill, par l'assise et l'usage doudit Royaume, le Seignor, ou le baill à qui lon le comande, le doit recevoir, ou dire que il ne veaut le Fié recevoir, se Court ne l'esgarde que recevoir le doie, et dire aucune raison pourquoi. Car il est plus seure chose au Seignor de recevoir le par esgart de Court, ou par connoissance, que autrement, etc.

◊ Non poterat tamen vassallus feudum suum domino Commendare, cum ab eo ad aliquod servitium erat submonitus : quia commendatio ista dolo facta præsumebatur. Infra :

Ne il ne le peut comander par raison, puis que il est semons de service, tant com celle semonce dure.

Quod cap. 255. et 256. pluribus exponitur. Ratio autem quare vassallus commendatum domino feudum ab eo repetere non poterat, nisi post annum exactum, ea erat, ut nullum domino ejusmodi commendatio damnum afferret, et ut dum feudi reditibus fruitur, suis sumptibus, si aliqua necessitas urgeret, quempiam qui feudum deserviret, præficeret : unde si dominum intra anni curriculum contingeret decedere, licebat hæredi reliquo anni tempore feudum commendatum tenere : ut e contra, si vassallus intra annum fato fungeretur, illius hæres feudum, nisi exacto anno repetere non poterat. Denique licet ad plures annos feudum posset commendari, ea tamen commendatio vassalli vitam non excedebat.

◊ Atque hinc percipimus, cur Guillelmo Episc. Parisiensi, in Terram Sanctam profecto, anno 1102. Ecclesiæ Regalia in manu Regia remanserint, cum quoad spiritualia vicarios constituisset, uti docemur ex Tabulario Maurigniacensi ch. 90. in qua hæc habentur :

Hanc rem confirmaverunt Stephanus Archidiaconus, Fulco Decanus, Rainaldus Archidiaconus, in quorum manu Guillermus Episcopus dimisit curam et providentiam Episcopalium rerum.

Et sub finem :

Tempore quo hæc firmata sunt, erat in Hierusalem Guillermus Parisiorum Episcopus, et Episcopatus erat in manu Philippi Regis, qui benigno animo hæc omnia concessit, et regali auctoritate firmavit, etc.

◊ Jure denique Aragonum licebat vassallo feudum ad tempus Domino commendare, quo durante, ab omni servitio liber erat, licebatque ei non aliis modo sed et Regi guerram facere : super qua re audiendus Eximinus Salanova Justitia Aragonum :

Per quem forum habes qualiter potest infancio se expedire a domino Rege, dimittendo beneficia Regi, si quæ tenet ab eo, et Commendando uxorem, filios, et bona sua fidei Regis, quam expeditionem et Comandam debet Rex recipere, et custodire fideliter, sicut dominus naturalis ; qua expeditione facta, potest cum alio, vet aliis, guerram Regi facere : salvo quod non potest ignem in terram Regis apponere : et si ad campale bellum cum aliquibus venerit contra Regem, debet transire in adjutorium Regis cum equo et armis.

Vide Foros Aragon. lib. 6. tit. de Conditione Infantionatus, et tit. seq. Præterea lib. 7. tit. de Omnibus locis, etc.