« »
 
[]« Cugus » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 645c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CUGUS
CUGUS, Gallis Cocu, vel Coucou, Cornard, Occitanis Couyoul, nostris olim Couz. Lexicon Lat. Gall. :
Niminvir, Couz, c'est de qui sa femme fait avouterie.
Usatici Barcinonenses MSS. cap. 67 :
Si quis... appellaverit aliquem Cugus, propter bannum emendet ad Principem 20. unciis auri.
Usatica Regni Majoric. ann. 1248 :
Si quis dixerit alicui Cugus, vel Renegat, et statim ibi aliquod damnum acceperit, non teneatur respondere alicui domino, vel ejus locum tenenti.
Johannes de Condato MS :
Ce fu li Kuqus de pute aire.
Occitanis Cougot, idem valet ac Cagot, Cafart, iners, piger : cujusmodi sunt viri, quorum uxores mœchantur, iis tacentibus, quos ideo Argas vocabant Longobardi. Vide in Arga, et in Cucurbita 2.
P. Carpentier, 1766.
Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Cogul, Prov. Cucutus, a voce Cuculus, cucus. Lit. remiss. ann. 1412. in Reg. 166. Chartoph. reg. ch. 365 :
Cogul, qui vault autant à dire, selon le langaige du pais, comme coulz ou couppault ; et est l'une des greigneurs injures que l'en puist dire à homme marié audit pais de par de-là.
Vide supra Copaudus.
Has vero voces nostri unde usurparint, non plane constat, et si plurimi in eam concedant sententiam, ut ita dictos censeant adulterarum conjuges, a cuculis avibus, quæ in aliarum avium nidis ova edunt. Nam Cucus, pro Cucu-lus inferior ætas dixit, uti in Glossario Arabico-Lat. restituit Meursius, pro Tucus. Cucus, quem Spani Cuculum vocant, a voce propria nominatus. Vetus Poeta MS. e Bibl. Coislin. :
Quand du Cucu oient Ie cri,
Ne sorent quel oisel ce fu,
Mais que tostens disoit Cucu.
Suidas :
Κόϰϰυξ, εἶδος ὀρνέου, ὃ παἐ ἡμῖν ϰοῦϰϰος.
At nostri olim non Cocu, sed Coux dicebant ; ita ut Cocu, vox sit Coux repetita, [] tametsi istius etymon haud planum sit. Le Songecreux fol. 51 :
Plusieurs l'aiment pour sa beauté,
Et par amour complait à tous,
Garder donc ne peult feauté,
A son mary, mais le fait Coux, etc.
Apud Philippum Bellomanerium quæstio proponitur de eo, qui alium interfecerat, quod sibi exprobrasset d'avoir geu ô se feme, et l'avoir fait Cos. Le Roman de la Roze :
Suis-je mis à la Confrairie
Saint Arnoul le Seigneur des Coux.
Vide quæ de vocis etymo conjectarunt viri doctissimi Ægidius Menagius, et Octav. Ferrarius in voce Becca.
Cucussus, Cucutiatus, Idem quod Cugus. Petrus Rex Aragon. in Constitutionibus Catalan. MSS :
Statuimus, quod si quis uxorem, quæ nondum 15. annum explevit, defloratam exiens de terra nostra per 7. annos reliquerit, si postea forte eam accusaverit, id est, Cucussum fecerit, non teneatur, nec pœnam aliquam patiatur.
Infra :
Et hac ipsa ratione ipse accusatus, id est, Cucuciatus fuerit, etc.
Cucucia, Cugucia, Adulterium, vel raptus virginum, aut viduarum : proprie Placitum, quod in Gallia Raptus dicitur. Usatici Barcinonenses MSS. cap. 99 :
De rebus et possessionibus Cucuciorum, si maritis nolentibus erit facta Cucucia, ipsi et eorum seniores æqua portione habeant partem totam adulterantium conjugum. Si vero, quod absit, maritis volentibus, et præcipientibus sive assentientibus fuerit facta ipsa Cucucia, illorum talium jus et justitiam habeant integriter illorum Seniores.
Alibi :
Cum vero ambo simul fuerint, et eam (uxorem) maritus sæpe et sæpius aggravaverit et molestaverit, vel male inductam secum habuerit, et hac ratione ipse accusatus Cucutiatus fuerit, nullo modo ipsa increpetur, aut in aliquo puniatur.
Charta Raimundi Comitis Paliarensis ann. 1055. edita a Stephan. Baluzio :
Valentiam filiam vestram in conjugio accipio, et vobis manifeste convenio, ut eam semper cum honore teneam, sicut homo debet tenere suam legitimam uxorem, et nunquam eam dimittam, dum vixero, nisi propter Cucuciam, quam ipsa mihi faciat, et ipsa Cucucia mihi sit probata a me legaliter, et manifeste convicta, et non sit facta per meum assensum, nec per meum consilium, nec per meum stabilimentum.
Lenocinium, in Glossis antiquis MSS. dicitur esse uxoris meretricatio mariti consensu. Vide Licentia mala. Charta Hugonis de Belpin Militis, qua Gaucerando de Pinos vendit villam de Pi in Ceritania ann. 1238 :
Et ostem, et cavalcatas, et sequis, et Cucucias, et exorquias, et homicidia, et intestationes, et arsinas, etc.
Alia Rogerii Comitis Fuxensis 13. Kl. Madii 1250 :
Enfranquimus omnes et singulos homines et feminas de valle de Meranges et eorum proles in perpetuum de exorquia, intestia, arsena, et Cucugia, .... et de questis... justitiis, monetaticis, exceptis exercitibus et cavalcatis, etc.
Alia ann. 1304 :
Item pronuntiamus, quod Vicarius Ceritaniæ det tertiam partem de his, quæ habebunt ratione justitiarum, exorquiarum, Cogociarum et arsinarum ab hominibus Ceritaniæ, etc.
Charta ann. 1153. Marcæ Hisp. col. 1318 :
Scilicet Cogocias, homicidia, adulteria, furta, etc.
Alia anni 1068. col. 1144 :
Cum baucias, Cugucias et exerquias et homicidiis, et omnia placita quæ pertinent ad seniorem majorem.
Alia anni 1141. ibidem col. 1288 :
Incendia atque homicidia, ruptiones [] (f. raptiones) atque Cucucias et omnia placita, etc.
Alia vetus Charta Hispanica MS. :
Ego Minimill D. de Plano de Curtis accipio per te Oliba Comitem meum Seniorem ad fevum... meum alod de Placurt... et ego Oliba Comes... et sic totum dono et firmo et laudo, videlicet homicidias, Cugucias, firmancias et justitias, quæ ibi esse possunt, etc. Facta est scriptura 5. Kl. Aug. an. 22. regnante Leutario filio Lodenarii.
In alia Charta, Cugucia videtur reddi per raptum virginum et viduarum. Michael Carbonellus in Chron. Hisp. fol. 97 :
Especialment los enfranqui quels vene los usos e costums mals : ço es intesties, exorquies, Cucucies, e arsies ; hon encara lo bovatge, rebotvage, e herbage a tots aquells, qui volgueren e comprar ne pogueren.
Vide tom. 8. Spicilegii Acheriani pag. 268. 270.