CORONA, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« Corona clericalis » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 572c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CORONA

CORONA Clericalis, Tonsura Cleri corum, et eorum qui sacris Ordinibus initiati sunt in modum coronæ, παπαλήτρα Græcis recentioribus, cujus auctorem S. Petrum Apostolum fuisse scribit Gregorius Turon. lib. 1. de Miraculis cap. 28. et quam instar Coronæ spineæ Domini nostri effictam docet Beda lib. 5. Hist. cap. 22. Vide Dominum Coustant tom. 1. Epist. Rom. Pontific. in Aniceto Papa, etc. Stephan. Eddius in Vita S. Wilfridi Episcopi Eborac. cap. 6 :

Etenim servus Dei Wilfridus desiderio concupiscens tonsuræ Petri Apostoli formulam, in modum Coronæ spineæ caput Christo cingentis a sancto Dalfino Archiepiscopo libenter suscepit.

Idem cap. 44 :

Ad verumque Pascha et ad tonsuram in modum coronæ, quæ antea posteriori capitis abrasa vertice, secundum Apostolicæ Sedis rationem totam Ultraumbrensium gentem permutando converterent.

Ubi coronam Scotorum primævam indigitat. Vide Jacob. Waræum in Antiq. Hibernic. cap. 21.

◊ Ita autem Clericorum erant olim coronæ, ut superior omnis capitis pars nudaretur, circulus in infima capillitii parte coronam formaret, ut colligitur ex Gregorio Turon. in Vitis Patrum cap. 17. Joanne Diacon. in Vita Gregor. Mag. PP. lib. 4. cap. 48. Concilio Albiensi sub Zoeno Avenionensi Episcop. Legato S. A. cap. 15. etc. Coronæ apertæ appellantur in Concilio Vercellensi ann. 1050. cap. 7. Patentes, apud Ailredum Abb. Rievall. apud Selden. ad Eadmer. pag. 161. in Concilio Londiniensi ann. 1102. et in Vita S. Gisleberti de Sempringham pag. 672. Patulæ, in Conc. Rotomagensi ann. 1189. can. 5. liber Ordinis sancti Victoris Parisiensis MS. cap. 62 :

Iste est ordo tonsuræ : Comam desubtus in rotundum attondeant, usque ad summum auricularum, fronte libera apparente, et collo prorsus detecto : Corona desuper lata et similiter rotunda formetur, scilicet ut ambitus capillorum inter medium caput cingens latum modicus et æqualiter rotundus appareat.

At posterioribus sæculis coronulam sub frontem detulisse Clericos, auctor est Ethelvredus lib. 4. cap. 9 :

Advenit et populus pariter sine nomine turmæ,
Quin etiam ferro sincipite rasi Corona, etc.

Guillelmus de Podio-Laurentii in Præfat. ad Chronic. :

Clerici quoque si prodirent in publicum, Coronas modicas prope frontem pilis occipitis occultabant.

Atque id observare est in veteribus Tabellis. Vide Concil. Toletan. IV. can. 41. Quid autem in Clericis denotet corona, pluribus docent, Isidorus lib. 2. de Offic. Eccles. cap. 2. Æneas Parisiensis loco laudato, Joannes Abrincensis Episc. de Offic. Eccles. pag. 2. 3. Hugo Archiep. Rotomag. lib. 3. de Hæretic. cap. 2, Hucbaldus Monachus Elnonensis in Vlta S. Rictrudis cap. 15. Joannes de Janua in verbo Clericus, Durandus in Rationali lib. 2. cap. 1. Francisc. Turrianus lib. 5. pro Epist. Pontific. cap. 19. Haeftenus lib. 5. tract. 9. disq. 4. et alii. Vide Baron. ann. 58. n. 127. et seqq. et Menardum ad Concord. regular. et in Sacramentar. Gregor. Magn. Haeftenum. lib. 5. Disquisit. Monast. tract. 9. disq. 1. etc.

P. Carpentier, 1766.

◊ Nostri Couronne, eodem sensu, dixerunt. Lib. rub. fol. parvo domus publ. Abbavil. ad ann. 1354. fol. 69. r°. :

Ledis Adams cognut qu'il n'estoit point clers, ne n'avoit oncques eu Couronne d'Eveske.

Unde Lettre de Couronne, quæ ab episcopo alicui datur in testimonium clericaturæ, in Lit. ann. 1400. ex Reg. 155. Chartoph. reg. ch. 255 :

En faisant apparoir au suppliant de une Lettre de couronne ou tonsure.

Aliæ ann. 1474. in Reg. 204. ch. 92 :

Jehan de Berry dist au suppliant qu'il avoit emblé une robe à Gyen et la lettre de Couronne de son maistre.

P. Carpentier, 1766.

Corona Adulterina, quam deferunt, qui statum clerici mentiuntur, quorum pœna sic decernitur in Constit. Jacobi II. reg. Aragon. ann. 1312 :

Sic decernimus puniendos (eos qui statum clerici mentiuntur) videlicet, ut in quantum Corona adulterina protendatur, corium cum rasorio a capite abscindatur.

Coronas Facere, Dare, id est, Tonsuras, primas nempe, Donner la Tonsure. Liber S. Petri Carnotensis, qui Apothecarius inscribitur :

Die Lunæ D. Episcopus in dicta Ecclesia fecit Coronas multas, et tonsuravit.

Joannes Episc. Signiensis in Vita S. Berardi Episcopi Marsorum :

Hujus viri constantiam cernens, Corona, et cæteris Ecclesiasticis ordinibus, certis temporibus rite datis... Acolythum ordinavit.

Benedictio Coronæ, Prima tonsura. Concilium Pictavense ann. 1109. can. 1 :

Ut nullus præter Episcopum Clericis Coronas benedicere præsumat, exceptis Abbativus, qui illis tantummodo Coronas faciant, quos sub Regula B. Benedicti militaturos susceperint.

Exstat in Tabulario S. Bertini Bulla Alexandri IV. PP. qua Abbati ejusdem Monasterii et successoribus facultatem concedit benedicendi pallas altaris, corporalia quoque, ac alia indumenta sacerdotalia, dandique benedictionem primæ tonsuræ, seu Coronæ. Statuta Ord. Præmonstr. Dist. 1. cap. 15 :

Nullus vestiatur, antequam tonsuram habeat Clericalem, nisi in illis Ecclesiis, ubi Abbates habent a Domino Papa indulgentiam specialem suis Monachis faciendi Coronas.

Benedictionis vero coronæ Monachorum, quæ ad Abbates pertinet, mentio est in Usibus antiquis Ordinis Cisterciensis cap. 102. 110. 111. in Statut. Ordinis Præmonstr. dist. 1. cap. 15. dist. 2. cap. 1. et apud Bernardum Monachum in Consuet. Cluniacensib. MSS. cap. 16. 61. de qua etiam

Vita B. Bernardi Abbatis Tironensis cap. 59 :

Ad extrema veniens, quod hactenus celaverat, innotuit, benedictionem Coronæ, quam necdum acceperat, cum viatico accepit, et obiit.

Coronas Benedictas habere dicuntur Clerici in Concilio Rotomagensi ann. 1072. can. 11 :

Qui Coronas benedictas habuerunt, et reliquerunt, usque ad dignam satisfactionem excommunicentur.

Id est, qui clericatum dimiserunt.

Coronam Capitis Amittere, Clericatura excidere, in Reg. S. Fructuosi cap. 16.

Corona, Clericus, Coronatus, tonsuratus. Magister Robertus de Flamesbura, in Pœnitentiali MS. laudato a Jacobo Petito in Notis ad Pœnitentiale Theodori pag. 155 :

Instituuntur autem ministri Ecclesiæ non a quolibet, sed ab Episcopo suo vel Sacerdote, ut ordo Psalmistæ, sive ille qui dicitur Corona apud nos, a Lombardis Clerico,

id est, Clericio, nisi ita legendum sit. Vide in hac voce.

Mala-Corona. Sic appellati olim quidam Clerici, qui Clericatus charactere abutebantur. Willelmus Gemeticensis lib. 7. cap. 10 :

Rodulfus autem frater ejus cognomento Clericus, quia copiose literatus erat ; et Mala-corona quia militaribus exercitiis inserviens, Clericatus gravitatem male servabat.

Ordericus Vitalis lib. 3. de eodem Rodulfo pag. 464 :

Clericus cognominatus est, quia peritia literarum... apprime imbutus est. Hic et Mala-corona vocabatur, eo quod in juventute sua militaribus exercitiis et levitatibus detinebatur.

Adde pag. 477. Arnoldo Patriarchæ Hierosolymitano id nominis etiam, eamd. forte ob causam, adscribit Willelmus Tyrius lib. 12. cap. 6.

Corona, Dignitas Clericalis, Sacerdotalis, Episcopalis, Pontificalis : quia corona est insigne præcipuum Clericatus et Sacerdotii. S. August. Ep. 147. ad Proculianum :

Per Coronam nostram nos adjurant vestri, per Coronam vestram vos adjurant nostri.

Lex unica Cod. Theod. de Episc. ordin. Novel. Valentin. III. 2, 17. c. 1. pr. Cum igitur Sedis Apostolicæ Primatum S. Petri meritum, qui Princeps et Episcopalis Coronæ, et Romanæ dignitas civitatis, etc.

◊ Hac etiam voce, ut illustri honoris titulo, compellabantur Summi Pontifices et Episcopi. Ennodius lib. 4. Epist. 22. ad Symmachum PP. :

Erigat parvulos implorata Coronæ vestræ miseratio.

Tarraconenses Episcopi Epistol. 2. ad Hilarium PP. :

Provinciali literario sermone debita Coronæ vestræ obsequia deferentes.

Anastasius in S. Cornelio PP. :

Cornelius respondit, Ego de Corona Domini (Cypriani Episcopi) literas accepi non contra rempublicam.

Marculfus lib. 1. form. 26. quæ inscribitur, Indiculus commonitorius ad Episcopum :

Præsentem indiculum ad Coronam beatitudinis vestræ direximus.

Epistolæ Francicæ ex Edit. Freheri Epist. 17 :

Non tamen credit Coronæ vestræ magnitudo sufficere, etc.

Epist. 24 :

Humilitati meæ Corona vestri Apostolatus veniam dare dignaretur.

Adde Epist. 30. 44. Ita passim utuntur S. Hieronymus Epist. 81. Paschasinus Lilybit. in Epist. ad Leon. Florianus in Epist. ad Nicetium, Quodvultdeus Diac. in Epist. ad sanctum Augustinum tom. 6. Oper. ejusdem August. Sidonius lib. 6. Epist. 4. Paulinus in Ep. 18. 45. Braulio Cæsaraugust. in Epist. ad Isidorum Hispalens. Andreas Episcopus Prevalitanus in Relat. post Ep. 39. Hormisdæ PP. Fortunatus in Epist. præfixa libris

de Vita S. Martini, et lib. 5. in Epist. ad Martinum Gallic. Episcopum, Beda in Præfat. ad Vitam S. Cuthberti Episc. n. 2. S. Bernardus Ep. 205. ad Episc. Roffens. Petrus Cluniac. Abbas Epist. ad S. Bernardum inter hujus Opera tom. 1. col. 211. Edit. 1690 :

Non multum temporis est, ex quo scribens ad vos Coronam vestram debita veneratione salutavi, et non respondistis mihi verbum.

etc.

◊ Eadem notione Græci Patres Στέφανον usurparunt, Ἀλλὰ ϰαὶ νῦν αἰτοῦμεν τὸν ὑμέτερον Στέφανον, εἰ ϰαὶ, etc.

Coronati, Clerici, Tonsura, seu corona Clericali donati, (Hispanis Clerigos de Corona quibus opponuntur Clerigos de Orden sacro) in leg. 38. Cod. Theod. de Episcop. et Cleric. (16, 2.) Asserus de Rebus gestis Ælfredi pag. 14 :

Injustum mihi videbatur illa tam sancta loca, in quibus nutritus, et doctus et Coronatus fueram, atque ad ultimum ordinatus, pro aliquo terreno honore et potestate relinquere.

Eckeardus Junior de Casib. S. Galli cap. 6 :

Vidi egomet ipse Conrado Imperatore Ingilenheim Pascha agente S. Galli Monacho Scholas Moguntiæ curante, officium, ut solitum est, in medio chori crebro Coronati inspectu agere.

Ordericus Vitalis lib. 4. pag. 523 :

Sicut tyronibus suæ a Principibus erogabantur stipendia militiæ, sic quibusdam coronatis pro famulatu suo dabantur a Laicis Episcopatus et Abbatiæ, Ecclesiarum præposituræ, etc.

Ita lib. 12. et 13. pag. 867. 904. MS. :

Nul ne doit estre Chapeleins,
Se cil n'est Couronné au mains.

Infra :

Si je puis un rasoir trouver,
Je vous voudroi ja Couronner.

MS. :

Jehan fu clers et Coronnez.

Apud Petrum Cellensem lib. 7. Epist. 16 :

Postulat ut de manu vestra primitias Clericatus, id est, Coronam accipiat.

Coronati, appellati etiam gentilium Sacerdotes. Innocentius PP. in Epist. ad Episcopos in Synodo Tolosana constitutos :

Neque de curialibus aliquos ad Ecclesiasticum ordinem venire posse, qui post baptismum Coronati fuerint, vel Sacerdotium, quod dicitur, sustinuerint, et editiones publicas celebrant.

Firmicus lib. 3. Matth. cap. 4 :

Alios per totam viam suam faciet Coronatos.

Cap. 7 :

Faciet etiam Coronari infulis et coronis. Et

cap. 14 :

Erunt autem aut Coronati, aut Sacerdotibus præpositi, aut sacrorum bajuli simulacrorum.

Vide Carolum Paschalium lib. 4. de Coron. Cap. 13. 19.

Corona Imperialis, seu Imperatorum Occidentis, sic describitur ab Honorio Augustod. in Gemma animæ lib. 1. cap. 224 :

Corona Imperatoris est circulus orbis. Portat ergo Augustus Coronam, quia declarat se regere mundi Monarchiam... Arcus super Coronam curvatur, eo quod Oceanus mundum dividere narratur.

Et in Ceremoniali Romano lib. 1. sect. 5. cap. ult. :

Differt forma Coronæ Imperialis ab aliis : nam ea sub se tiaram quamdam habet in modum fere Episcopalis mitræ, humiliorem tamen, magis apertam, et minus acutam : estque ejus apertura a fronte, non ab aure, et semicirculum alium habet per ipsam aperturam aureum, in cujus summitate crux parvula eminet.

Porro corona aurea illa est qua Romæ a Summo Pontifice donatur, tanquam Imperator, quippe triplici corona coronatur Imperator Germanicus,

argentea, ferrea, et aurea : argentea, tanquam Germaniæ Rex Aquisgrani : Modoetiæ ferrea, ut Rex Longobardiæ : demum aurea Romæ, ut Imperator. Albericus in Indice, verbo Corona :

Imperator triplicem Coronam, recipit, primam argenteam pro Alemannia, ferream in Modoetia Comitatus Mediolani, et auream in diversis locis.

Tradit Otto Frisingensis Fridericum I. coronis quinque aureis fuisse decoratum : primam de Regno Francorum apud Aquisgranum, secundam Ratisponæ de Regno Germaniæ, tertiam Papiæ de Regno Lombardico, quartam Romæ pro Romano Imperio ab Hadriano IV. quintam vero Modoeciæ pro Regno Italico suscepisse. Ita legimus in Annalibus Francor. Fuldensibus ann. 869. Carolum Calvum Regem, comperta Hludovici fratris sui infirmitate, Regnum Hlotarii invasisse, et in urbe Metensi diadema capiti suo ab illius civitatis Episcopo imponi, et se Imperatorem et Augustum, quasi duo Regna possessurum, appellari præcepisse. Vide Hieronym. Balbum lib. de Coronatione cap. 3.

P. Carpentier, 1766.

◊ Poggii Braccolinii Hist. lib. 7. col. 380. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. :

Carolus Magnus apud Latinos, ob ejus in sacrosanctam Romanam ecclesiam et Pontifices merita, adeptus imperium, primus et a Romanis dictus est imperator, et a Leone pontifice coronatus ; atque hinc nova coronandi a pontificibus imperatoris consuetudo est exorta. Qua vero corona Carolus, et qui ab eo manarunt, usi fuerint incertum. Duo autem, quos ipsi coronari vidimus, Sigismundus ac Federicus, auream Coronam margaritis gemmisque distinctam, semicyclo supra caput in crucem reflexo, per Eugenium ac Nicolaum pontifices apud Divi Petri basilicam capiti impositam, ad Lateranensium sacras ædes euntes redeuntesque ingenti pompa apparatuque veste sacerdotali gessere.

Corona Argentea illa est qua Imperatores adornantur, cum Aquisgrani inaugurantur, Regesque Alemanniæ renuntiantur. Beka de Coronatione Willelmi Regis :

Rex Bohemiæ Regis Pincerna de consensu Coloniensis Archiepiscopi Coronam argenteam capiti suo superimpressit.

Similia habent de Adolpho Ferretus lib. 2. Hist. sui temporis, de Henrico VII. idem Ferretus et Georgius Merula lib. 7. Vicecomit. antiquit. de Carolo IV. Marius Æquicola in Commentar. Italic. rerum Mantuanar. Ex quo errare auctorem Vitæ Clementis VI. PP. colligitur, qui tradit Archiepiscopum Coloniensem in oppido suo Bunnensi supra Rhenum Adolphum coronasse corona ferrea quod Aquisgranum tunc Bavari partes sectaretur.

Corona Ferrea Modoeciæ, quæ Radevico Modoicum, Gunthero lib. 8. Modionum, (nisi restituendum sit Modoicum, quod puto) Italis Monza dicitur, donatur Imperator, postquam argenteam Aquisgrani excepit, tanquam Longobardici Regni et Italiæ Rex. Landulfus de S. Paulo in Chronico Mediolanensi cap. 39.

Anselmus (Archiepiscopus Mediolanensis) in Castellis habitans, intellexit quod Clerus et populus Mediolanensis nobilem Principem Conradum cum Ecclesiastica pompa et civili triumpho conveniente Regi naturali suscepit. Cum autem Clerus et populus..... idem Anselmus a Leuco descendit ad Modoetiam, qui est primus locus Coronæ Regis, ibique pernoctavit, etc.

Infra :

De cætero ipse, quasi consentiente communi omnium gentium voto, in Ecclesia S. Michaelis, quæ est Modoetiæ, benedixit, et unxit, et Coronam electo Conrado in festo S. Petri posuit, altero Episcopo astante Regi coronando.

Deinde :

Eandem quoque solennitatem Coronationis in Ecclesia S. Ambrosii... celebravit.

Radevicus de Friderico I :

Princeps Romanus a Mediolano castra movens apud Modoicum sedem Regni Itali Coronatur.

Guntherus :

Tunc demum victa Fridericus ab urbe recessit,
Modoinumque petens, prisco dignatus honore
Illustrare locum, sacro diademate crines
Induit, et dextra gestavit sceptra potenti.

P. Carpentier, 1766.

◊ Annal. Victor. Mss. ad ann. 1342 :

Karolum (comitem Lucemburgi) sic electum (in imperatorem loco Ludovici Bavariæ ducis a Papa depositi) archiepiscopus Coloniensis in opido suo Velimensi supra regnum coronavit Corona ferrea, pro eo quod locus Aquisgrani et villa de Frankefort, ubi consueverat fieri tam electio quam coronatio regum Romanorum, tunc Bavario favebant et adhærebant.

Qui plura hac de re voluerit, ea erudite disquisita reperiet in Dissert. illust. Fontanini de Corona ferrea, Lipsiæ edita ann. 1719. et in Comment. Murator. tom. 2. Anecd. ejusd. pag. 267. Couronnation, pro Couronnement, solemnis regum inauguratio, apud Froissart. vol. 3. cap. 28 :

Devant la Couronnation du roy de Portugal qui fut couronné a Connimbres, etc.

◊ Interdum tamen alios Imperatores non Modoeciæ, sed Mediolani in Ambrosiana Basilica Corona Ferrea coronatos legimus, ut Henricum VII. apud Albertinum Mussatum lib. 1. Histor. Rubr. 12. Levoldum Northovium in Chron. Markano ann. 1310. in Historia Cortusiorum lib. 1. cap. 12. apud Continuatorem Nangii ann. 1310. Ughellum tom. 4. pag. 1109. 1110. et Corium in Hist. Mediolan. part. 2. qui observat Henricum Modoecensibus concessisse diploma, quo eorum juribus cautum decrevit. Idem de Ludovico Bavaro scribunt Albertus Argentin. pag. 124. et Continuator Nangii ann. 1327. De Carolo IV. testantur illius Tabulæ, quas descripsit Auctor Bohemiæ sacræ pag. 59. et Marius Æquicola in Comment. rer. Mantuan. præterea Albertus Argentin. pag. 163. Ita Fridericus III. Romæ corona ferrea donatus est a Nicolao PP. ob pestem quæ Modoetiæ grassabatur. Ceremoniale Romanum lib. 1. sect. 4 :

Et Corona Regni Longobardici sive Italici, quam superiores Imperatores Modoeciæ suscipere consueverunt, cum Fridericus pestis timore illuc accedere non potuisset, Pontificis manibus coronatus est in Basilica Petri apud altare majus, quæ Corona Ferrea, licet ærea sit, nuncupatur.

Infra de eadem Corona sect. 5 :

Quæ quidem Corona ideo appellatur ferrea, quod laminam quandam habeat ferream in summitate, alioquin aurea et pretiosissima.

Vita Balduini Lutzemb. Archiepisc. Trevir. lib. 2. cap. 10 :

Et ibidem D. Henricus Rex sequenti die Epiphaniæ Domini in S. Ambrosio a Mediolanensi Archiepiscopo una cum sua Regina Corona Ferrea ad instar lauri margaritis pretiosis ornata, de calibe tamen per ipsum Henricum Regem cunctis successoribus facta, eo quod Corona Regum antiqua ex negligentia esset amissa ; nam a nullo Regum de tempore Frederici Imperatoris fuerat requisita, gloriosissime extitit coronatus, etc.

Hinc Lauream a Modoecensibus peculiari vocabulo appellatam coronam istam ferream auctor

est Rollandinus in Chron. ut et Albertinus Mussatus lib. 1. Rubr. 12. Vide Constitut. Imper. Goldasti tom. 1. pag. 320. Zucchum in Historia ferreæ coronæ, Puricellum in Ambrosiana Basilica, ex Galvaneo Flamma, et aliis, pag. 177. 178. 179. 277. 278. 580. 583. 1091. etc. Sed an ea corona a temporibus Caroli Magni obtinuerit, quod tradidit Sigonius lib. 4. de Regno Italiæ, pluribus disquirit vir doctissimus Carolus le Cointe, in Annalib. Ecclesiast. Franc. ann. 774. num. 30.

P. Carpentier, 1766.

◊ In solemnioribus festis usus erat, teste Ivone Carnotensi Epist. 66. 67. etc. ut regibus Francorum coronam imponerent episcopi.

P. Carpentier, 1766.

Corona, nude, interdum Festum Coronæ appellatur Solemne festum coronationis Papæ, quod Romæ quotannis celebratur, in Cerem. Rom. apud Mabill. tom. 2. Mus. Ital. num. 26. 27. et 36 :

Papa debet accipere coronam in capite suo, et per mediam urbem cum processione redire ad palatium, perficere festum Coronæ. Coronatus redit ad palatium, sicut in aliis Coronis. Acceptis laudibus, et celebrata Corona, sicut mos est, omnes redeunt ad propria.

Coronæ Ducum, Comitum. Continuator Aimoini cap. 32. de Carolo Calvo :

Romam exiens, Papiam venit, ubi et placitum suum habuit, et Bosone uxoris suæ fratre Duce ipsius terræ constituto, et Corona Ducali ornato... ad Monasterium S. Dionysii pervenit.

Rogerus Hovedenus de Joanne Comite Moritaniæ, postmodum Rege Angl. :

Accinctus est gladio Ducatus Normanniæ, in matrici Ecclesia per manum Walteri Rotomagensis Archiepiscopi : et prædictus Archiepiscopus posuit in capite Ducis circulum aureum habentem in summitate per circuitum rosas aureas.

Ordo ad benedicendum Ducem Aquitaniæ :

Post hæc imponit Episcopus capiti Ducis circulum aureum, cum oratione ista, etc.

, cujus auctor vixit sub Ludovico VII. circulum aureum Ducibus tribuit :

Prans cette Dame, gentis Dus Segnoris,
Ains de tes els plus biele ne vis,
Sire seras de trestot cest pais,
Le cercle d'or tenrez el chief assis.

Ægidius de Roya ann. 1313 :

Rex Franciæ solennem Curiam Parisiis tenuit, in qua omnes Principes sub Corona fuerunt, dempto Roberto Comite Flandriæ, unde Rex mirabatur, etc.

Vide Observata ad Joinvillam.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta Frider. imperat. ann. 1157. apud Ludewig. tom. 11. Reliq. Mss. pag. 273 :

Wladislao illustri et serenissimo duci Boemiæ..... Circulum videlicet gestandum concessimus, et cum omnibus successoribus suis inperpetuum decrevimus. Itaque irrevocabili lege statuimus ut liceat præfato duci Boemiæ, duci Wladislao, illis temporibus, quibus nos coronam et diadema gloriose portamus, in Nativitate Domini videlicet, et in Pascha et Pentecostes, Circulum portare.

Tunc temporis, ut legitur in Chron. Bohem. ibid. pag. 272. propter excellentiam imperialis coronæ seu diadematis, coronæ regum, circuli ab imperatoribus vocabantur.

Quod male ex laudato diplomate efficit Auctor Chronici, cum duci, non vero regi, circulus concedatur ab imperatore. Vide Circulus.

Coronam de racemis, quam annuatim debebant Abbas et Conventus Humolariensis, remittit Ludovicus Rex Charta ann. 1223. quæ habetur apud Hemereum in Aug. Virom. pag. 52. Nescio an huc spectet quod habet Capitulare

de Villis cap. 22 :

Coronas de racemis qui vineas habuerunt, non minus tres aut quatuor habeant (judices.)

Corona Oblationis, Panis benedictus in modum coronæ, seu forma rotunda confectus. Gregorius M. lib. 4. Dialog, cap. 55 :

Tunc duas secum oblationum Coronas detulit.

Et mox :

Iste panis sanctus est, ego hunc manducare non possum.

Græca Zachariæ habent, Δύο οὖν μεθ᾽ ἑαυτοῦ προσφορὰς λαϐὼν, etc. Vide Oblata.

Corona, Nimbus, circulus qui circa Sanctorum capita depingitur. Honorius August. lib. 1. cap. 133. quod de Corona in Ecclesia inscribitur :

Lumina quæ circa capita Sanctorum in Ecclesia in modum circuli depinguntur, designant quod lumine æterni splendoris coronati fruuntur. Idcirco vero secundum formam rotundi scuti pinguntur, quia divina protectione, ut scuto, nunc muniuntur, etc.

Coronæ, vox Agrimensorum : Loca circumposita, quibus scilicet oppida circumducta sunt. Vide Frontinum pag. 96. 115.

Corona, Nummus aureus Francicus. In veteri Regesto 7. Febr. ann. 1339 :

Fiebant Coronæ ponderis 45.

Vide Moneta.

Corona. Rabanus Maurus in Glossis Latino-Barbaricis : Circulus, quo a pupilla albæ partes oculi separantur, discreta nigredine Corona dicitur.

P. Carpentier, 1766.

◊ Adde ex D. Falconet : Anatomicis dicitur Iris. Vide Lex. medic. a Panor. Brunone de variis significationibus vocis Coronæ in re medica.

Corona, Candelabrum in modum coronæ ac circuli, variis lucernis instructum, ab Ecclesiarum laquearibus dependens. Anastasius in S. Silvestro PP. :

Coronam ex auro purissimo, quæ est Pharus cantharus, etc.

Vita S. Desiderii Episcopi Cadurcens. cap. 9 :

Micant Coronæ, candelabra resplendent.

Joannes Diaconus in Episcopis Neapolitan. :

Multas ibidem fecit æreas Coronas, e quibus scilicet lucernæ seriatim dispositæ dependerent.

Gervasius Dorobernensis in Descriptione Ecclesiæ Cantuariensis :

In medio Chori dependebat Corona deaurata viginti quatuor sustinens cereos.

Ægidius Aureæ Vallis Monachus cap. 53 :

Augustæ operositatis Corona, quæ pendebat in medio Monasterio.

Vita B. Joannis Abbatis Gorziensis cap. 10 :

Taceo Coronas tam luminoso fulgore a laquearibus dependentes.

Versus inscripti a Theodorico Episc. Metensi Coronæ, quæ etiamnum in æde sacra Metensi conspicitur apud Meurissium :

Cujus in æde sacra rutilans micat ista Corona,
Ad lumen turbæ, vel decus Ecclesiæ.

Continuator Historiæ Episcoporum Virdunensium n. 4 :

Templum S. Mariæ ita Coronis ornavit, ut si manu primam tangeres, usque ad novissimam omnes moverentur.

Coronæ Pharales, apud Anastasium in Vitis PP. pag. 25. 26. Vide Phara.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Corona Ecclesiæ, f. Pars Templi choro postica, quod ea pars fere desinat in circulum. Charta anni 1170. in Tabulario B. Mariæ de Charitate :

Duo altaria in Corona Ecclesiæ.

Coronæ cum Delphinis et Liliis, apud Gregorium Magnum lib. 1. Epist. 66. et Anastasium in Vitis PP. pag. 17. 18. Vide Descriptionem nostram sanctæ Sophiæ n. 48. Ejusmodi coronas recensent passim Scriptores, Honorius Augustod. in Gemma animæ lib. 1. cap.

141. Hariulfus lib. 2. Chron. Centul. cap. 10. Anastas. in S. Silvestro, in S. Cælestino, in S. Marco, in Sergio pag. 13. 16. 17. 19. 60. Ardo Mon. in Vita sancti Benedicti Anian. cap. 5. n. 23. Vita S. Silvini Episcopi cap. 2. n. 21. Continuator Hist. Episcop. Virdunensium n. 3. Ratbertus de Casib. S. Galli cap. 9. Iso Magister de Mirac. S. Galli cap. 8. Udalricus in Statutis Cluniac. lib. 2. cap. 11. Petrus Venerab. in Statutis Cluniac. cap. 52. Flodoardus lib. 3. Hist. Rem. cap. 5. lib. 4. cap. 13. Chronicon Casinense lib. 3. cap. ult. Milo Monachus Elnonensis in Præfat. ad Vitam S. Amandi, S. Bernardus de Vita et morib. Cleric. cap. 11. Fulcardus de Miraculis S. Bertini cap. 2. Chron. Atinense pag. 501. etc.

Coronæ, inter cimelia et ministeria sacra, non semel occurrunt in Chartis Hisp. Charta Christinæ filiæ Bermundi II. Regis apud Anton. de Yepez in Chron. Ord. S. Bened. tom. 5 :

Ad ministeria Ecclesiæ, cruces duas argenteas, calices duos argenteos, cum suis patenis, Coronas duas argenteas, cum candelabro uno argenteo, signos de metalos, etc.

Alia æræ 1016. ibid. :

Cruces, et calices, et Coronas pro in Ecclesia, etc.

Alia æræ 1111. tom. 6 :

Capsa argentea exaurata pensante solid. cm. dictatos pensante sol. 10. Corona argentea pensante sol. 30. etc.

Alia Ferdinandi M. Regis æræ 1101. apud eumdem tom. 6 :

Alios similiter tres frontales argenteos singulis altaribus, Coronas tres aureas, una ex his cum sex alphas (unionibus) in gyro, et Coronas de..... intus in ea pendens, alia est de.... cum olovitreo aurea, tertia vero est diadema capitis mei aureum, et arcellinam de crystallo auro coopertam, etc.

Corona Consecrata, apud Anastas. Bibl. in sancto Zephyrino.

Corona Linea. Constitutiones Petri Episcopi Ruthenensis Legati Apostol. in insula Cypro ann. 1313 :

Nec Coronam lineam ut Miles laïcus, seu vayletus

deferant Clerici.

Coronæ in Nuptiis. Tertullianus de Corona Militis cap. 13 :

Coronant et nuptiæ sponsos.

Sidonius lib. 1. Ep. 5 :

Jam quidem virgo tradita est, jam Corona sponsus, jam palmata consularis, jam cyclade pronuba, jam toga Senator honoratur.

Nicolaus I. PP. in Responsis ad Consulta Bulgaror. cap. 3 :

Post hæc (post peractam benedictionem nuptialem) de Ecclesia egressi Coronas gestant, quæ semper in Ecclesia ipsa solitæ sunt reservari.

Anonymus in feminam loquacem pag. 6 :

Ὥστε μιϰροῦ μὲν ῥίψας τὸν στέφανον ἐϰ μέσων τῶν γάμων. Λαμϐάνειν τοῦ γάμου στέφανα,

apud Theophanem in Chronico pag. 374. 397. 409. Anonymus Combefisianus in Romano Lacapeno num. 23. Καὶ εὐλόγησεν Πέτρον ϰαὶ Μαρίαν, ϰαὶ τοὺς νυμφιϰοὺς στεφάνους ταῖς αὐτῶν ἐπέθηϰε ϰεφαλᾶις. Theophanes Cerameus Homil. 6 :

Καὶ τὸν στέφανον ὀνειροπόλει, ϰαὶ τὴν παστάδα ϰαὶ τὸν ὑμεναῖον.

Adde Leonem Grammaticum pag. 449. 458. 479. Hinc Στεφάνωμα pro nuptiis, in Euchologio, et Στεφανῖται, conjugio nexi, apud Theophanem in Chronico pag. 368. et ejus Continuatorem pag. 441. Bigami autem non coronantur, ut est in Nicephori Confessoris canone 10. Vide Chronicon Orientale ab Ecchellensi editum pag. 137. Goarum ad Eucholog. et Gloss. med. Græcit. in Στέφανοι.

Coronæ in mundo muliebri. Vetus Statutum ann. 1283 :

Nul Bourgeois ne Bourgeoise ne portera verd ne gris, ne ermine, et se delivreront de ceux qu'ils ont de Pasques prochain en un an, et ne porteront et ne pourront porter or, ne pierres precieuses, ne ceinture d'or ne à perles, ne Couronnes d'or ne d'argent.

P. Carpentier, 1766.

◊ Ms. :

Les femmes font encore pis,.....
Couronnes d'or, riques capiaus,
Et dras de soie boins et biaus.

Vide supra Circulus 1. Couronne vero, pro Assemblée, Corona, consessus. Ms. :

Jurés avant que sans boisdie
Li donrez vostre fille sage,
S'il le veut prendre, en mariage,......
Et le vostre fille i ferés
Venir à toute la Couronne.

P. Carpentier, 1766.

Corona, Virorum quoque fuit ornamentum, a forma rotunda sic dictum. Stat. S. Capellæ Bitur. ann. 1407. ex Bibl. reg. :

Item quod omnes et singuli de collegio prædicto deferant Coronas honorabiles et decentes ad honorem ecclesiæ, non tamen sicut advocati aut laici, sed tanquam ecclesiastici viri, ut differentia inter clerum et laicos sit.

Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 124. Chartoph. reg. ch. 163 :

Une Couronne d'argent dorée du pris de environ v. frans, laquelle estoit de la façon de celles, que portent entour leurs colz nostre trèscher et amé cousin le sire de Coucy et ses gens.

P. Carpentier, 1766.

Corona Papyri meretricibus in ignominiæ signum imposita. Stat. Astæ collat. 11. cap. 124. pag. 37. v° :

Item statutum est, quod aliqua mulier secularis inhonestæ vitæ non audeat habitare in domo habitationis alicujus presbiteri vel alicujus alterius religiosi, vel sacratæ personæ,....... et quæ contrafecerit pro qualibet vice condemnetur et puniatur in lib. xv. Asten. quas si non solverit infra decem dies a die condemnationis numerandos, per civitatem Asten. publice fustigetur, cum Corona una papyri in capite.

Vide Mitræ.

P. Carpentier, 1766.

Corona. Ordo de Corona. Vide infra in Ordo 6.

« Dare » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 009c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/DARE1

DARE, Statuere. Leges Ludovici Augusti e Codice Ambrosiano apud Murator. tom. 1. part. 2. pag. 128. col. 1 :

Quomodo Ludovicus Imp. Dedit quomodo Missi et Comites de Ecclesiasticis, etc.