DICTARE 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 dictare » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 103b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/DICTARE1

1. DICTARE, Scribere, orationem, epistolam componere. Britannico ad Juvenalis Sat. 8 :

Dictare est aliquid docere in omni genere doctrinæ, quod alius excipiat : et Dictata, quæ traduntur in omni genere disciplinæ.

Engelhusius in Vocabulario Saxonico MS. ut docet Eccardus in notis ad Prologum Pactus Legis Salicæ, Dichten, Fingere, Dictare. Teutonista :

Gedicht of lyet intgemeyn, Dictamen, Carmen, Poema, Dictatura, Fictio. Dichten, Dictare, Componere, Dictitare, Fingere, Confingere. Dichter, Dictator, Compositor, Confictor, Poeta.

Vocabularius Anonymi sæculo xv. impressus :

Prosator, ein Tichter on versch, est Artifex faciens Dictamina neque metricis, neque rythmicis legibus coartata.

Marculfus in Epist. ad lib. 1. Formul :

Viros eloquentissimos, ac rhetores, et ad Dictandum peritos.

Candidus Monachus in Vita Egili Abbat. Fuld :

Exerce temetipsum legendo, et aliquid utilitatis adde Dictando.

Petrus Damiani lib. 1. Epist. 15 :

Contemplandi quidem atque Dictandi perfruor otio.

Ursio Abbas in Actis S. Marcelli PP. :

Licet non delecter Dictandi studio.

Gaudentius Brixiensis Episc. in Epist. ad Benevolum :

Te quoque ea tempestate Magistrum memoriæ, oblitum salutaris fidei arbitrata, contra Catholicas Dictare Ecclesias compellebat.

Anselmus Cantuar. in Epist. ad Anselmum nepotem :

Dictare quotidie assuesce, et maxime in prosa : et ne multum ames difficile Dictare, sed plane et rationabiliter.

Anonymus Mon. Ratisponensis de sua fortuna part. 2 :

Occurrit animo, ut in Dictamine me occuparem aliquo, quod sæpe expertus sum mentem lascivam cujuslibet scholastice instructi in nullo posse magis constringi, quam studio Dictandi.

Continuat. Chronic. Herman. Januenensis ap. Hahnium Collect. Monum. tom. 1. pag. 397 :

Ego scriptor hujus libri illud quod sequitur, non proprio Dictamine, sed ex aliis cronicis diligenter sumpsi.

Occurrit præterea, apud Domnizonem, Anonym. Hasenrietanum, laudatum a Gretsero in Episcopis Eystetensib. cap. 15. Willel. Britonem lib. 1. Phillip. pag. 95. Gregor. Turon. lib. 6. Hist. cap. 22. et alios passim. Vide jam laudatum Eccardum loco citato.

P. Carpentier, 1766.

◊ Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Ditier, Dictare. Ditié, Dictamen. Diteur, qui bien dite, dictator. Ibid : Ditey, carmen. Lit. remiss. ann. 1401. ex Reg. 156. Chartoph. reg. ch. 448 :

Lequel Arnoulet tenoit en sa main un Dictié de la Vierge Marie, qu'il vouloit lire.

MS :

Si com je trais en mon Dictié,

De lui ont si très grant pitié, etc.

MS. :

Chils qui tout scet et qui tout voit,

Me doinst sa grace et me pourvoit

De Diter che que j'ai empris ;

Car de Diter ne sui apris.

Vide Dictitium.

Dictare, interdum est pronuntiare, ὑπαγορεύειν. Gloss. Lat. Gr. : Dictat, ἀναδίδωσιν, ὑπαγορεύει. Regula Pauli et Stephani in Concordia Regularum Mon. :

Juniores, et maxime, qui adhuc Psalmos discere meditantur, per choras ex ordine et sine negligentia Dictent, ita ut ab eo loco, quo minores ignorant, hi juniores, qui jam Psalterium finierint, per ordinem sibi in Dictando succedant, ut omni tempore pronuntiandi usus non desit.

Vide Notas nostras ad Cinnamum pag. 492.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Dictare Operam. Leges Rotharis 145. apud Muratorium tom. 1. part. 2. pag. 25. col. 1 :

Si quis magistrum Comacinum unum aut plures rogaverit aut conduxerit ad operam Dictandum, aut solatium diurnum præstandum inter suos servos, ad domum aut casam faciendam, etc.

Quem in locum Cl. Editor : Operam Dictare significare videtur præesse operariis, eisque normam tradere atque ordinem structionis... Sed nunquid pro Dictare legendum Diætare operam, hoc est, Dietim præstare operam ?

DICTANA 2. DICTARE © École des chartes.

« 2 dictare » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 103c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/DICTARE2

2. DICTARE. Bulla Lucii III. PP. ann. 1181. inter Probat. tom. 2. Annal. Præmonstr. col. 413 :

A prato Bovini, sicut Dictat labium nemoris, quod dicitur Forest, usque ad viam ovium,... ab eodem prato Bovini, sicut Dictat labium Chelme usque ad fontem Beliardis.

Id est, prout jacet et distenditur ora nemoris, etc. Vide infra Dissepare.

Dictator, Scriptor. Gloss. Gr. Lat. : Ἀντιγραφεύς, Dictator, Rescriptor. Alibi : ϓπαγόρευσις, Dictaiura, Dictatum, Dictatus, Dictatio. ϓπαγορεύω, Dicto. ϓπαγορεύων, Dictator. In MSS. Codd. Festi Breviarii Historiæ Romanæ, Festi Dictatoris Breviarium appellatur, uti monet Andr. Schottus in Notis ad Victorem. Forte quia erat Magister Memoriæ, qui Ἁντιγραφεὺς τῆς μνήμης, Petro Patricio. Lucifer Calaritanus lib. Moriendum esse pro Dei Filio :

Quando ipse, cum sis, ut tibi videtur, peritus, habeasque Dictatorum designatum numerum, etc.

Domnizo lib. 2. de Vita Mathild. cap. 12.

Dictator quidam, de quo metra protulit ista.

Epist. 16. inter Francicas tom. 1. Hist. Franc. :

Sed hæc unda irrigua et imperitum depromat sensum, et componit barbarum Dictatorem, qui potius apud Dodorenum didicit gentium linguas discerpere, quam cum bonæ memoriæ Parthenio obtinuisse rethorica dictione.

In Leg. 1. Cod. Th. de Legatis et decretis, (12, 12.) Dictator videtur sumi pro eo, qui alicui rei pro imperio suo intercedit :

Nullus igitur obsistat cœtibus Dictator, nemo consiliis obloquatur.

Nisi, quod satis placet, accipias pro Magistratu in provinciis Africanis constituto, qui hoc titulo gaudebat, teste Jac. Gothofredo ad hanc legem. Ita etiam Otto de Edilib. cap. 2. pag. 72. Eodem præterea nomine civitates

quædam donabant magistratus suos, apud Spartian. in Hadriano cap. 19. Vide Antigraphus, et Dictor.

Dictatio, Scriptum, oratio scripta, apud Senatorem lib. 6. Epist. 12. lib. 8. Epist. 13.

Dictatum, in Gloss. Lat. Gr. : Ἃμιλλα, ϰαὶ ἀναδεδομένον τοῖς μαθηταῖς. Ita emendo. Ibidem : Dictat, ἀναδίδωσιν, ὐπαγορεύει. Gennadius laudat Pomærii Dictatum de contemptu mundi. Edidit P. Pithœus Juliani Dictatum de Consiliariis, post Collationem Legis Mosaicæ.

Dictatus, apud Ordericum Vital. lib. 11. pag. 834. Inscriptio veterum Formul. Andegav. :

Incipiunt Dictati seu veteres formulæ Andegavenses.

Occurrit iterum in Actis SS. Junii tom. 3. pag. 810. Dictatus quartæ declinationis, in Annal. Benedict. tom. 4. pag. 719. col. 1.

Dictamen, Scribendi forma et modus, formula, stylus, prosa, oratio soluta. Ebrard. Betun. in Græcismo cap. 11 :

Dictamen prosa est a metri lege solutum.

Auctor Mamotrecti in Sapient. :

Stylus, id est, Dictamen.

Innoc. III. PP. lib. 14. Epist. 137 :

Litteris ipsis diligenter inspectis, ipsi rescripsimus eas tam ex Dictamine, quod a stylo Cancellariæ nostræ discrepabant omnino,... falsas esse.

Idem in c. 2. de Falsar. in 3. Collect. :

Nam licet in stylo Dictaminis et forma scripturæ aliquantulum cœperimus dubitare.

Petrus Damian. lib. 1. Epist. 15 :

Dixistis... quia... non deberem prorsus omittere, quin vos aliquando Dictaminibus visitarem.

Infra :

Et a Dictaminis, vel intimæ contemplationis intuitu mentis acumen obtundit.

Chron. Abbat. S. Trudonis lib. 8. pag. 440 :

Pueros... non tamen Dictamen, quam metrum componere docuit.

Gaufrid. in Summa de arte dictandi,

Dictamen, inquit, est orationum series perfectarum, nullis intercisa distantibus, nullis metrorum legibus obligata

. Hæc ex MSS. profert Hahnius l. 1. Vide Arxium ad Ekkehard. IV. Casus S. Galli pag. 101. not. 38. Laudatur a viris doctis

Liber Dictaminum Guillelmi de Mandagoto

, postmodum Cardinalis, in quo continentur formulæ, quibus pater filio, filius patri, avus nepoti, amicus, etc. scribere, vel etiam eum alloqui debeat. Ejusdem sunt argumenti Magistri Matthæi Dictamina, seu Ars dictatoria, Liber de Stylo Romani Dictaminis, qui adscribitur Greg. VIII. PP. et alter Magistri Transmundi de Arte dictandi. In Gualferbitanæ Bibliothecæ Codice membraneo, Eccardo teste in notis ad Prologum Pactus legis Salicæ, habentur

Bennonis Misnensis Episcopi Rationes Dictandi prosaice ex multorum gestis in unum collectæ

, in quo libello meminit quoque Benno Dictaminum Alberici Monachi. Verba ejus sunt :

Sic enim Alberici Monachi viri eloquentissimi librum vituperant, qui etsi plene per singula Dictaminis documenta non scriberet, in epistolis tamen scribendis et Dictandis privilegiis non injuria creditur cæteros excellere.

Idem Benno adducit Aginulfi et Abbatis Samaritani scripta ejusdem argumenti, in quibus tamen

temeritatem et indisciplinatæ doctrinæ novitatem

culpat. In ead. Bibl. Guelferb. exstat et

Henrici Francigenæ

libellus de Arte dictandi. Vide Annal. Bened. tom. 3. pag. 642. n. 50. Hahnii Collect. Monument. præfat. tom. 1. num. V. quo volumine continetur Thomæ Capuani Dictator Epistolarum. Ejusdem generis libri enumerantur in Nouveau traité de Diplomatique tom. 5. pag. 594. et in Hofmann, Vermischte Beobachtungen, tom. 4. pag. 1. sqq.