ESTERLINGUS, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

ESTERLINGUS, Sterlingus, voces Anglis, et inde cæteris nationibus familiares in re monetaria. Trifariam vero accipitur Esterlingus, seu Sterlingus : primo pro monetario pondere, deinde pro qualitate monetæ, tertio denique pro quapiam monetæ specie.

Esterlingus, priori significatione, seu pro monetario pondere. Assisa Davidis I. Regis Scotiæ de Ponderibus et mensuris :

Imprimis Sterlingus debet ponderare 32. grana boni et rotundi frumenti.

Eadem habentur in Assisa de Pond. et mens. Roberti III. in illius Statuto cap. 22. § 6. sed additur secus ea tempestate esse, propter minorationem monetæ. Statuta Edw. I :

Denarius Angliæ, qui vocatur Sterlingus, rotundus sine tonsura, ponderabit 32. grana frumenti in medio spicæ, et 20. Denarii faciunt unciam, et 12. unciæ faciunt libram.

Adde Fletam lib. 2. cap. 12. § 1. et Foros Morlanenses art. 18. Hocsemius in Adolfo a Marka Episc. Leod. cap. 18. ait,

in provincia Coloniensi unciam 20. Sterlingos ponderare, sterlingum 36. vel circiter hordei grossi grana, sive speltæ

, 8. vero uncias marcam adæquare. In Regesto Pater, in Camera Computor. Paris. fol. 204. dicitur Esterlingus appendere 4. obolos Turon. :

Chascun Estellin doit pezer 3. oboles Tournois.

Solidus vero ponderalis appendebat 12. obolos. Vide in Marca.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Eadem vox Estellin pro unciæ parte minutiori, etiam ubi non fit sermo de re monetaria, pluries accipitur, in Edicto Johannis Franc. Regis ann. 1350. apud de Lauriere tom. 2. Ordinat. Reg. pag. 352. n. 13 :

Bled couste trente-huit sols le septier. La paste du pain d'un denier de Chailly pese cinq onces et demie ; et le pain cuit quatre onces treize Estellins.

Occurrit eodem num. ut et seqq. passim. Vide Estrelingus.

Esterlingum, pro monetæ qualitate, usurpat Matth. Paris. ann. 1247 :

50. millia librarum denariorum Viennensium, quorum quilibet denarius valet. 3. obolos Esterlingorum.

Statuta Davidis II. Regis Scotiæ cap. 37 :

Moneta nostra, videlicet Sterlingi, non deferatur extra regnum per mercatores regni.

Joan. Sarisber. Ep. 31 :

Centum marchas Sterlingorum... tradidit.

Jo. Bromptonus :

Promisit se daturum Regi Franciæ 4000. millia Sterlingorum pro expensis suis.

Matth. Paris ann. 1235. pag. 104 :

Marcas bonorum et legalium Esterlingorum, 13. solidis et 4. Esterlingis pro marca qualibet computatis.

Lambertus Ardensis pag. 256 :

Pecuniam denariorum Esterlingorum... ei distribuit.

Charta Henrici III. Reg. Angl. ann. 1261. apud Prynneum in Libertatib. Angl. tom. 2. pag. 981 :

In centum marcis bonorum, novorum, et legalium Sterlingorum, tresdecim solid. et 4. Sterling. pro qualibet marca computatis, etc.

Eadem fere habentur pag. 1035. MS. :

Et trois cens mars de Deniers Esterlins.

MS. :

Més je ne suie mie venus

En cest païs ô tans escus,

Pour ses Estellins recevoir,

Més pour la terre toute avoir.

Statuta MSS. Aurificum Parisiensium :

Nul Orfevre ne peut ouvrer à Paris d'argent, que il ne soit aussi bons, comme Esterlins, ou meilleurs.

Sterlingus, pro monetæ specie, quam denarium Sterlingum vocabant. Matth. Paris. ann. 1247 :

Præcepit Dominus Rex... ut quicumque deinde Esterlingus in regno suo pondere non legalis inveniretur, statim funderetur.

Infra :

Eodem tempore moneta Esterlingorum, propter sui materiam desiderabilem... cœpit deteriorari et corrumpi per illos falsarios monetarum, quos Tonsores appellamus, adeo ut vix interiori circulo nummi parcendo, limbum literatum totaliter asportarent.

Ordinatio Philippi Regis Franc. et Henr. II. Reg. Angl. pro subsidio Terræ Sanctæ ann. 1184 :

In terra Regis Angliæ cismarina 2. den. Andegavensis monetæ, et in Anglia unus Sterlingus persolvetur.

In Tabulario S. Bertini ann. 1230 :

Sub pœna mille marcharum Sterlingorum majoris ponderis.

In veteribus Tabulis Cameræ Comput. Paris. legi S. Ludovicum statuto ann. 1265. vetasse ne Esterlingi altiori pretio quam 4. Turonensium caperentur, idque ad 15. mensis Augusti, eoque elapso illorum penitus usum interdixisse. De sterlingorum Anglicorum recti ponderis in Francia valore, idem statuitur Statuto Philippi Pulcri ann. 1289. mens. Aug.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Statutum S. Ludovici mox a Cangio laudatum edidit de Lauriere tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 95. cui alterum præmisit ejusdem anni ibid. pag. 94. ubi Esterlingi, seu Estellins (Gallica sunt hæc duo Statuta) quatuor Turonensibus pariter æstimantur. Currebant autem in Galliis nostris Esterlingi, quod in iis plures olim provincias Angli possiderent.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta ann. 1219. ex Bibl. reg. :

Tenetur integre sine difficultate persolvere in proximis nundinis S. Johannis Trecensis apud Trecas... triginta marcas bonorum novorum et legalium Sterlingorum, scilicet, xiij. solidis et quatuor Sterlingis pro marca qualibet computandis.

Idem pretium Sterlingi assignatur in Ch. ann. 1232. apud Cencium inter Cens. eccl. Rom. Alia ann. 1324. in Reg. C. Chartoph. reg. ch. 28 :

Estellins chacun baillié pour cinq petiz deniers, gros Tournois d'argent à un O chacun pour quinze deniers.

Liber nig. S. Petri Abbavil. scriptus ann. 1487. fol. 53. r° :

Lesquelz vingtz sols d'Estrelins sont estimez chacun an à six escus, qui vallent vij. livres, iiij. sols.

Vide infra Stellingus.

◊ De vocis etymo et origine discrepant viri docti, quorum sententias breviter retexam, uti lectori, quæ magis arriserit, liceat amplecti. Lindwodus ad Provinciale Cantuar. Eccl. lib. 3. tit. 13. a voce Anglica Starling, quæ Sturnum sonat, deducit, et dictum vult quod in nummis Eduardi Confessoris deprehenderit quatuor aves effictas ad Crucis ibi depictæ latera. Sed an Sturni sint, vel Columbæ, vix quispiam pro certo affirmarit. Deinde in cæteris Regum Anglo-Saxonum nummis nullam prorsus reperire est dilineatam avem.

◊ Buchananus ait Scoticum vulgus Sterlingum dictum existimare, a castro Starlin, et Striveling, nuncupato. Verum

etsi sterlingorum mentionem fieri in veteribus Regum Scoticorum legibus certum sit, nemo tamen sanæ mentis inde sterlingorum originem manasse censeat, nisi certis argumentis probetur in eo castro cusos primum sterlingos.

◊ Watsius sterlingos denominatos censet, a starro. Ita vero apocham, seu adquietantiam, vocabant Judæi Anglici, ita ut probati nummi sic appellati sint, quod scilicet tam boni purique essent, ut eos non recusarent vel ipsi Judæi : vel a voce Anglica Starre, id est, stella, quod plerique veterum Anglicorum nummorum stella insigniti sint. Nam et Starlingus, perinde ac Sterlingus scribi annotavit Spelmannus.

◊ Somnerus vocis originem a Saxonico accersit, steore, i. e. lex, canon, regula, quod ejusmodi nummi, pondere, forma et materia legales sint, seu regulares. Unde vulgo probata moneta, bona et legalis, dicitur : ling, addito in vocis productionem, uti in plusculis Anglicis vocabulis factum observat.

◊ Postrema denique super vocis etymo sententia, quam amplectuntur Cambdenus in Scotica, Spelmannus, Jacobus Waræus in Antiq. Hibernic. cap. 25. et alii, ea est quam ex Annalibus Anglicis erutam scribunt, a Germanis scilicet Daniæ vicinis, quos ab Orientali situ, Esterlingos appellamus, Esterlingos nummos nuncupatos : seu, ut in iisdem Annalibus habetur, quod ii in Angliam aliquando venientes artem purgandi argenti et feriendi intulerint : vel (quod mihi videtur probabilius) quia Normanni nostri, ut primum in Angliam sedem fixerunt, Willelmo Notho duce, veteres regionis incolas, origine Saxonicos, nulla alia denominatione donarent, quam ea quæ apud Francos in usu passim habetur, Esterlingorum nempe, qua appellatione ii Germaniæ populi, qui in Daniæ confiniis habitabant, vulgo innotescebant. Unde cum Anglo-Saxonicorum Regum monetam denotare vellent, quæ probatior erat quam Francica et Normannica, monetam Esterlingorum, id est, Regum Saxonum dicebant, eam scilicet quæ ante Normannorum in Angliam ingressum in commerciis obtinebat. Paulo aliter Cambdenus, scribens Esterlingos a Joanne Rege in Angliam primum evocatos ad argentum in suam puritatem redigendum. Utcumque se res habeat, constat ante Normannos Anglicos vix in quopiam diplomate aut scriptore vocem Sterlingorum usurpatam reperiri. Primus enim, ni fallor, Ordericus Vitalis eam extulit, vocabulo parum immutato, jam ab ann. 1066. nam libras Sterilensium vel Sterilensis monetæ, vocat non uno loco, pag. 495. 523. 544. 580. 602. 768. 786. 788. quæ aliis Sterlingorum dicuntur. Sed et observandum pag. 495. Anglicam monetam a Sterilensi videri distinguere, dum ait Mainerio Abbati 44. libras Angliæ monetæ Monasterio S. Ebrulfi erogatas a Lanfranco Archiep. Cantuar. et a Rogerio de Sappo 40. libras Sterilensium eidem missas Abbati : ubi Anglica moneta pro usuali, Sterilensis vero pro probata sumitur.

◊ Jam vero Saxones Germanicos, a quibus originem duxere Anglici, Osterlingorum, seu Esterlingorum appellatione Scriptoribns nostris innotuisse, probant plus satis Annales Francorum veteres, qui ita dictos observant quod ad austrum, seu ad Orientem habitarent, aliorum Saxonum respectu, qui ad Septentrionem et ad Occidentem vergebant.

Quippe olim Saxonia, seu potius Saxonum ditio, procul in Germaniam protendebatur ; dividebaturque in tres potissimum provincias, quarum una ad Orientem, altera ad Occidentem, tertia ad Aquilonem porrigebantur. Hanc Saxoniæ partitionem docet plane Witikindus lib. 1. Gest. Saxon. pag. 7. dum ait

in Orientales populos, Angarios, atque Westualos

, Saxones fuisse divisos. Quod etiam ante Witikindum agnoverat Poeta Saxonicus lib. 1. de Gestis Caroli M. ann. 772. vers. 24 :

Quot pagos, tot pene Duces, velut unius artus

Corporis in diversa forent hinc inde revulsi,

Sed generalis habet populos divisio ternos,

Insignita quibus Saxonia floruit olim.

Nomina nunc remanent, virtus antiqua recessit.

Denique Westfalos vocitant in parte manentes

Occidua, quorum non longe terminus amne

A Rheno distat. Regionem solis ad ortum

Inhabitant Osterlingi, quos nomine quidam

Ostvalos alio vocitant, confinia quorum

Infestant conjuncta suis gens perfida Sclavi.

Inter prædictos media regione morantur

Angarii, populus Saxonum tertius, horum

Patria Francorum terris sociatur ab Austro,

Oceanoque eadem conjungitur ex Aquilone.

◊ Osterlingorum denominationis rationem ipsa prodit appellatio. Dicti enim, quia ad Austrum, aliorum Saxonum respectu, habitabant. Haud procul ab Obacro statuuntur a Poëta Saxon. ann. 775. vers. 40 :

Inde movens Carolus regiones venit ad illas,

Quos Osterlingi retinent, seditque locatis

Ad fluvium castris, qui nunc Ovacra vocatur.

Ex quibus abunde patet Osterlingos eosdem esse qui alias in Annalib. Francor. et in Vita Caroli M. ann. 775. Austrelindi vocantur, ubi perperam libri omnes editi, Austreleudi, præferunt. Utroque loco Poetæ Saxon. Pertz. legit Osterliudi. Nec scio, quod fere ausim affirmare, an mendum irrepserit in Annal. Franc. Metens. ann. 688 :

Pippinus successibus prosperis Orientalium Francorum, quos illi propria lingua Osterlindo vocant, suscepit principatum.

Nam pro Francorum restituendum censuerim, Saxonum, et pro Osterlindo, facili emendatione, Osterlinds.

◊ Fuit igitur Saxonum gens in tres potissimum distributa populos, Osterlingos nempe, Angarios seu Angrarios, et Westfalos. Postremorum manet etiam appellatio in Westfaliæ provincia, Rheno finitima.

◊ De Osterlingis crebra est mentio in Annalibus Franc. Hi numero cæteris præpollebant, ut est in Annalib. Bertinianis ann. 841 :

Saxonibus, qui Stellinga appellantur, quorum multiplicior numerus in ea gente habetur.

Ubi obiter observandum jam inde non modo Osterlingorum nomen in Sterlingorum appellationem contrahi cœpisse, sed et littera r, in l, mutata, Stellingos, vocatos, uti vocem hanc in re monetaria extulisse Francos posterioris ævi constat. Litteræ Philippi Augusti Francorum Regis ann. 1211. apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 31 :

Et volui et concessi eisdem (Monetariis,) quod ipsi pro mercede operariorum (f. operarum) eorum habeant et percipere valeant de xvi. marchis et xl. Stellingis lx. solidos et iv. denarios ad marcham de civitate Trecensem.

Willelmus Guiart. ann. 1204 :

Qui coustassent tant d'Estellin.