« »
 
[]« Monetarius » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 505b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/MONETARIUS
MONETARIUS, Ἀργυροϰόπος, qui monetam cudit, signat. Lexicon Gr. MS. Reg. Cod. 2062 :
Μονητάριος, ὁ τὸ ϰέρμα ἐργαζόμενος.
Willelmus Malmesbur. lib. 5 :
Trapezitæ, quos vulgo Monetarios vocant.
Senator lib. 5. Epist. 39 :
Monetarios autem quos specialiter in usum publicum constat inventos, in privatorum didicimus transiisse dispendium. Monetarius urbis,
apud Gregor. Turon. de Gloria Confess. cap. 105. S. Audoenus in Vita S. Eligii lib. 1. cap. 3 :
Tradidit eum imbuendum honorabili viro Abboni vocabulo, fabro aurifici probatissimo, qui eo tempore in urbe Lemovicina publicam [] fiscalis monetæ officinam gerebat.
Et cap. 15 :
Cum omnis census in unum collectus Regi pararetur ferendus, ac vellet domesticus simul ac Monetarius adhuc aurum ipsum fornacis coctione purgare, etc.
Charta Ludovici VII. Reg. Franc. ann. 1171. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 67 :
Monetarios etiam et alios quoscumque qui aliquid in Podio a Vicecomite tenebant, ab hominio et fidelitate et sacramentis sibi factis absolvit.
Alia Philippi VI. ann. 1339. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 141 :
Magistri autem Monetarii et operarii sunt quieti et liberi ab omnibus consuetudinibus, ad usus et consuetudines, quam fuerunt tempore piæ recordationis Regis Philippi genitoris nostri.
Vide Leges Athelstani Regis cap. 19. apud Bromptonum. MS. :
Aval la ville avoit maint Monnoier,
Et maint orfevre, et maint bon loremier.
Illud porro observatione dignum, quod in Monetis Regiis stante prima Regum nostrorum stirpe, licet eorum vultus ac imago imprimeretur, nomen tamen fere semper ac tituli minime describerentur, sed nomen monetarii, adjectis hisce characteribus m. vel mo. vel mon. vel monet. aut monitar. etc. qui Monetarius sonant ; ex altera vero parte urbis nomen, in qua cusa fuerat moneta, quod maxime patet ex nummis illis Regum nostrorum ejusdem stirpis, quos nobis exhibuit Bouterous. Id etiam obtinuisse in Anglia colligitur ex nummo Plecmundi Archiepiscopi Cantuariensis, qui vixit ann. 889. quem descripsit Seldenus ad Eadmerum pag. 217. Vide D. le Blanc Tract. de Monet. ubi de Monetariis pluribus disserit.
P. Carpentier, 1766.
Lit. remiss. ann. 1451. in Reg. 185. Chartoph. reg. ch. 109 :
Le suppliant Monnoyer d'estoc et ligne, etc.
Monetariorum Districtiones. Charta Gerardi Episcopi Cadurcensis in Tabul. ejusdem Ecclesiæ :
Justitiæ vero et districtiones Monetariorum, sive mutetur moneta, sive non mutetur, et ipsa mutatio absque cujuslibet personæ calumnia, proprie erunt Episcopi.
Monetarius, ad quem pertinet, non tam jus cudendæ monetæ, quam ejusdem cusionis emolumenta et commoda. Ita recte D. Lucas Acherius ad Herimannum de Restaurat. S. Martini Tornacensis cap. 59. observat Goswinum fratrem Castellani Tornacensis Monetarium agnominatum, quod esset Dominus monetæ Tornacensis, (cujus cudendæ jus ad Episcopum pertinebat) ut est in Charta Communiæ Suessionensis ab eo edita tom. 11. Spicilegii pag. 351.
Monetarius ex Sacramento Imperii. Exstat in Regesto 120. Tabul. Regii Charta 136. Caroli VI. Regis data in Ponte Archæ 28. Martii ann. 1387. hocce argumento :
Charles, etc... Comme de nostre droit à cause de nostre joieux avenement en nostre Duchié de Normandie nous appartiengne et puissions faire et créer un Monnoier du serement de l'Empire, savoir faisons que nous pour la bonne relation à nous faite, de sens, loiauté, et suffisance de nostre bien amé Ancheaume de Marronie bourgeois de Rouen, et aussi pour contemplation de nostre amé et feal Conseiller l'Evesque de Baieux duquel il est neveux, icelui Ancheaume avons aujourd'hui fait et créé par la teneur de ces presentes, faisons et créons de nostre autorité, grace speciale et pleine puissance Monnoier du serement de l'Empire, à avoir, faire, et exercer ledit [] office de Monnoier par lui et ses hoirs perpetuellement, aux droits, franchises, et libertez, et autres proffits et emoluments qui à office de monnoier dudit serement doivent et peuvent appartenir, à lui et à sesdits hoirs avons ottroié et ottroions que par toute nostre dite duchié de Normandie ils puissent ouvrer et monnoier, et user desdites franchises, privileges, et libertez, ainsi que font et ont accoustumé faire d'ancienneté les autres ouvriers, et monnoiers dessusdit. Si donnons en mandement au Prevost, Gardes et ouvriers desdites monnoies, qui à present sont, etc.
His opponuntur les Monnoiers du serment de France, in manuali Placitorum Parlamenti, 19. Jul. 1374. ubi mentio fit controversiæ inter
Monetarios Sacramenti Franciæ, et Monetarios Sacramenti Imperii
, super eorum privilegiis, ubi Monetarii Sacramenti Imperii, iisdem, quibus Francici immunitatibus ac privilegiis gaudere se, et in Regnum Franciæ a Rege evocatos fuisse asserunt.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Monetarius, Ad monetam pertinens. Turris monetaria, in qua scilicet moneta cudebatur, in Charta ann. 1125. inter Probat. Histor. Occitan. tom. 2. col. 431.
P. Carpentier, 1766.
Vel ad monetarium spectans. Testam. Guill. monet. ann. 1213. ex Cod. reg. 5255 :
Filio meo Ermengaudo dimitto et dono jure hæreditario... totam vineam meam Monetariam cum campo sibi contiguo.
Nisi idem sit quod recens plantatam. Vide Monetare.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Monetarius. Chronicon Podiense ibidem col. 9. ad ann. 1102 :
Cives Anicienses... elegerunt sibi antistitem... Pontium : qui unctus chrismate locatus in pontificali sede, milites superbos, Monetarios vocatos, magnis injuriis affligentes cives urbis, in tantum humiliavit, ut turres eorum et maximas sedes quas in urbe fecerant,... terræ coæquaret.
Præcipui quidam Milites hic indigitantur, atque in primis Proconsules Podomniacenses de quibus in eodem Chron. ad ann. 1077. ubi legitur, D. Ademarum pretio 25000. sol. Podiensis monetæ libertatem ecclesiæ suæ ab ipsis obtinuisse ; quod et Pontium Ademari successorem datis 10000. solid. fecisse loco laudato memoratur : unde Monetarios appellatos censeo vel quod monetam, quæ Episcopi erat, sibi arrogare tentabant, vel quod pecunia numerata pacem ecclesiarum ab iis redimere non semel coacti fuerant Episcopi.