« »
 
[]« 1 operarius » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 6, col. 046c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/OPERARIUS1
1. OPERARIUS, Dignitas in Collegiis Canonicorum, et Monasteriis, cui operibus publicis vacare incumbit : vulgo, Maistre de l'œuvre. Opera Ecclesiæ, in Charta Isarni Episcopi Tolosani apud Catellum. S. Bonifacius Archiepiscopus Moguntin. Epist. 17 :
Stirme in coquina sit : Bernhardus Operarius sit, et ædificet domunculas vestras, ubi opus sit.
Statutum pro Ecclesia Cadurcensi, in Hist. Episc. Cadurcens. num. 118 :
Ordinamus ut sit Operarius de cætero in Ecclesia Cadurcensi, qui bona operis procuret fideliter, et requirat unde faciat quod hactenus fieri consuevit.
Et mox :
Statuimus ut... præbendæ Archidiaconi.... Sacristæ, Cantoris, Operarii, ac Magistri Scholarum sint Sacerdotales.
Adde Bullam Innocentii VIII. PP. in Continuatione M. Bullarii Rom. pag. 288. col. 1. Chartam ann. 1307. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 133. col. 1. Miracula B. Raymundi Lulli tom. 5. Junii pag. 679. Rector seu Operarius fabricæ, in Charta ann. 1406. in Continuatione Bullarii Rom. pag. 230. col. 1. Operarum magister, Browero lib. 2. Antiq. Fuld. cap. 10. dicitur. Magister Operis, in vett. Consuetud. Floriacensis Monasterii pag. 392. Testamentum Guillelmi filii Sibyllæ D. Montispessulani apud Gariellum pag. 151 :
Dimitto Operi Ecclesiæ Vallis-magnæ 58. solidos Melgorienses, etc.
Nostris l'Oeuvre. Vide tom. 7. Spicilegii Acheriani pag. 268. 274. tom. 9. pag. 141. et tom. 13. pag. 509. 510. Rocchum Pirrum in Archiep. Messan. pag. 387. Molanum lib. 2. de Canon. cap. 24. et Haeftenum lib. 9. Monast. [] tract. 3. disq. 1. 2. Vide Decanus operis.
P. Carpentier, 1766.
◊ Latius interdum patebant Operarii munia ; si quidem ad ipsum spectabat librorum et ornamentorum provincia, ut colligitur ex Testam. P. archiep. Narbon. ann. 1238. inter. Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 62 :
De qua ecclesia primo attendentes, quod propter defectum operis et Operarii, multa dispendia et gravamina opprobriosa sustinet, volumus et ordinamus, quod unus de clericis beneficiatis ejusdem ecclesiæ, non tamen canonicis, pro tempore in eadem ecclesia constituatur tractu communi et consensu archiepiscopi et capituli ejusdem ecclesiæ. Et nos in hac ultima voluntate dimittimus operi ejusdem ecclesiæ quindecim millia solidorum Melgorensium, ex quibus emantur honores, et fructus inde percipiendi vertantur et mittantur in opere et libris et ornamentis ipsius ecclesiæ, prout magis videbitur necessarium, et in aliis quæ Operarius debet facere.
Idem quoque innuunt Statuta MSS. eccl. S. Laur. Rom. ex quibus insuper id muneris clericis simul et laicis commissum fuisse discimus :
Unus clericus et duo laici anno quolibet eligantur, qui Operarii dictæ ecclesiæ S. Laurentii nuncupentur, et curam totius fabricæ ipsius ecclesiæ habeant... Officium vero dictorum Operariorum tale erit, quod ipsi recipiant omnes pecunias ad fabricam dictæ ecclesiæ pertinentes et expensas reparationi dictæ ecclesiæ, tam fabricæ quam ornamentis necessarias facient.
Charta Jacobi Adriens. episc. ad calcem eorumd. Stat. :
Qui tres, scilicet canonicus et duo laici eligendi, vocentur magistri Operarii seu magistri fabricatores ecclesiæ S. Laurentii in Damaso.
Qui Operarii nihil differre videntur ab his, qui ecclesiarum parochialium facultates administrant, nostris Marguilliers, de quibus in iisd. Stat. :
Ordinarunt dicti visitatores, quod anno quolibet in qualicumque parochiali ecclesia duo boni viri per alios parrochianos eligantur, qui Operarii ecclesiæ nuncupentur, et una cum rectore curam habeant ecclesiæ, ita quod si aliqua immineant necessaria in paramentis, luminariis et aliis reparationibus ecclesiæ, quæ commode per rectorem non possint adimpleri, per dictos parrochianos perficiantur.
Vide Histor. Occit. inter Probat. tom. 2. col. 471. et Bouche in Hist. Provinc. tom. 2. pag. 250.
◊ Habebant etiam Reges nostri suos Operarios. Einhardus lib. 4. de Translatione SS. Martyr. Marcellini et Petri cap. 8 :
Gerwardus Palatii Bibliothecarius, cui tunc temporis etiam Palatinorum Operum ac structurarum a Rege cura commissa erat.
Sed et Persarum Reges. Sozomenus lib. 2. cap. 11 :
Πουσίϰης ὃς πάντων ἦρξε τῶν τοῦ βασιλέως τεχνιτῶν.
P. Carpentier, 1766.
◊ Et certe Euvres, ædificia appellabant. Lit. ann. 1374. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 25 :
Nous avons ordonné estre converti en nos Euvres du bois de Vinciennes... Amyot payeur de noz dictes Euvres, etc.
© École des chartes.