RELEVARE, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

RELEVARE Feudum, Pragmaticis Gallis, Relever le fief, est Feudum caducum, vel possessoris morte in domini superioris jus delapsum, illius consensu, et

certa et definita exsoluta pecunia, hæreditario jure adire, possidere : seu potius in feudi caduci possessionem a domino mitti. Quippe cum ea primum feudorum fuerit conditio, ut non nisi ad vitam et usufructuario utenda a dominis concederentur, qua finita in donatorum jus rursum redibant, factum postea, et usu tacito introductum, ut illa in hæredes transirent, domino superiore ita consentiente, et caducam hæreditatem in eum transferente, exsoluto certo pretio, quo mediante, hæres caducum prædium relevabat. Lambertus Ardensis pag. 176 :

Cum igitur Arnoldus Markiniensis terram quæ in Ministerio, sive in Castellaria Brugensium, et alia quæ in Ardea ex parte uxoris suæ Adelinæ sibi a Balduino sororio suo jam mortuo exciderant et contigerant, a jamdicta Flandriæ Comitissa repostularet, et Relevare, uti adhuc moris est et consuetudinis usus, vellet, etc.

Charta Willelm. Reg. Roman. ann. 1252. apud Kluit. Histor. Com. Holland. tom. 2. part. 2. num. 189. pag. 624 :

Quod omnes principes, nobiles et ministeriales principatus et feoda sua infra annum et diem a nobis requirere et Relevare tenebantur... qui principatus et feoda sua infra annum et diem requirere et Relevare a nobis contumaciter neglexerunt, omnia illa feoda et principatus nobis vacaverunt et vacant.... quod ex quo Margareta comitissa Flandriæ per annum et diem neglexit contumaciter requirere et recipere feoda, etc.

Vide Recognoscere Feudum. Charta ann. 1229. e Chartulario S. Aviti Aurel. :

Concessimus etiam et voluimus, quod hospites censive propter mutationem prebende Relevare nullatenus teneantur.

P. Carpentier, 1766.

◊ Revelare, quod sæpe fit et vicissim, pro Relevare. Assis. ann. 1238. in Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 32. r°. col. 1 :

Serjenteria Revelat usque ad centum libras, si rex voluerit.

Relevium, Cowello lib. 2. Instit. Anglic. tit. 3. § 17. 19. est Servitus realis sive patrimonialis tam ad feudum militare, quam soccagium spectans, qua feudatarius tenens per servitium militare, sive mas, sive fœmina, qui die mortis antecessoris sui justam ætatem complevit (ille scilicet vicesimum primum, hæc decimum quartum annum) certam pecuniæ summam solvere tenetur. Qui vero per socam, id est per aratrum tenet, quidquid annui reditus domino pendit, tantumdem relevii nomine pendet, etc. Leges Malcolmi II. Regis Scotiæ cap. 1 :

Et ibi omnes Barones concesserunt sibi wardam, et Relevium, de hærede cujuscumque Baronis defuncti ad sustentationem Domini Regis.

Charta Libertatum Angliæ Henrici I :

Si quis Baronum meorum seu Comitum, sive aliorum qui de me tenent, mortuus fuerit, hæres suus non redimet terram suam, sicut faciebat in tempore fratris mei : sed legitima et justa Relevatione Relevabit eam. Similiter et homines Baronum meorum justa et legitima Relevatione relevabunt terras suas de Dominis suis.

Bracton. lib. 2. tract. 1. cap. 36. § 1 :

Cum homagia facta fuerint, et fidelitatis sacramenta, ab illis qui plenæ ætatis extiterint, oportet statim quod tenementum quod fuit in manibus antecessorum, et hæreditas quæ jacens fuit per eorum decessum, Relevetur in manus hæredum, et propter talem Relevationem facienda erit ab hæredibus quædam præstatio, quæ dicitur Relevium, de feodis militariis et serjantiis, et aliis de quibus fit homagium, et regale servitium, vel de sokagiis, de quibus jure nullum fieri debet homagium.

Placitum inter dominum et incolas de Hedingdon, apud Kennettum ad ann. 1292. Antiq. Ambrosden. pag. 319 :

Præterea cum eas (f. quis) eorumdem hominum integram virgatam terræ tenens decesserit, hæres ejus per duplicationem sui redditus annualis, et per quatuor solidos terminum ultra Relevabit, et qui minus tenuerit de una virgata, ultra redditum suum duplicatum, minus det secundum quantitatem tenementi sui.

Adde Relevationem Comitatus Lossensis ann. 1323. apud Jo. Mantelium part. 2. Hist. Lossensis pag. 18. et seqq. Hinc emendanda Charta Gervasii Cenoman. Episc. ann. 1038. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1038 :

Concedo altare capellæ.... tali tamen ratione, ne in futuro constitutio illa violari possit, ut subinde per vicarium a monachis prædicti monasterii teneatur ; quo defuncto, alius ab Episcopo... subrogetur, nihil de Revelatione ultra xx. solidos exigendo.

Legendum Relevatione, ut et in alia Charta ann. 1212. ibidem col. 838 :

In his maneriis seu villis habebit ipse Abbas sicut dominus Revelationes et hominia et duellia.

Charta Theodorici Comitis Flandriæ ann. 1147. in Tabul. S. Bertini :

Necnon de eisdem mansuris debitum quod vulgo Relief dicitur, quod in quinque solidis ab iis qui aliis morientibus in possessione succedunt, dari statutum est, etc.

Tabularium Majoris Monasterii :

Justum esse ut Relevaretur, quando quidem esset defunctus.

Vide Regiam Majestat. lib. 2. cap. 68. 70. 71. 72. Matthæum Paris ad ann. 1215. in Charta Libertatum a Rege Johanne concessarum. Bractonum loco laudato, Brodæum in Consuetud. Parisiensem art. 47. et cæteros Practicos.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Releveium, Eadem notione. Charta Richardi Regis Angl. ann. 1190. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Col. 990 :

Cum servitiis et homagiis et Releveiis, et cum omnibus libertatibus et liberis consuetudinibus suis, etc.

Chartularium SS. Trinitatis Cadom. fol. 70 :

Idem debet adhuc duo Releveia de mortibus patris et fratris sui.

P. Carpentier, 1766.

Releveyum, quid sit, aperte explicatur in Instr. ann. 1320. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 28. col. 2 :

Releveyum appellatur, ut si aliquis teneat, ut prædictum est, aliquid in feudum vel retrofeudum, vel terras, domos, vineas, prata, campos, vel alia immobilia, sub censu annuo a dicto domino rege, vel aliqua de quibus dicto domino regi provenire deberet laudimium : et postea illud quod tenet, vendit alicui alii, emptor infra certum tempus pro rechatando, seu pro laudimio recipiendo, debet venire coram dom. rege, vel alio potestatem habente : et si non rechatat vel facit laudari sibi infra dictum tempus, rex potest capere ut commissum : et illa quæ interim ex fructibus, proventibus, vel obventionibus dictæ terræ levata fuerint, vel feudis seu retrofeudis, debent esse regis. Item si differat rechatare vel ad laudimium sumere per tempus ordinatum ad sumendum dictas terras ad laudimium, et postea sibi laudentur, fructus, proventus vel obventiones, qui inde exient de eo quod fuerit venditum, usque ad diem laudimii sunt regis, illud appellatur Releveyum, id est, relevatio terræ venditæ.

Relevium Rationabile, et Legitimum dicitur illud quod a Lege statutum, vel Consuetudine inductum est, ut distinguatur ab eo Relevio quod a domini arbitrio pendet, quod Relief à mercy vocant. Rationabile Relevium legitur

in Charta Regis Angl. apud Kennettum ad ann. 1346. Antiquit. Ambrosden. pag. 469.

Legitima et justa Relevatio,

in Charta Henrici I. Regis Angl. ann. 1100. et antiquum Relevium appellatur in Charta Magna Henrici III. in Legibus Kanuti Regis cap. 97 :

Justa Relevatio, quæ Anglice vocatur Hereget.

Jus Relevii, in Constitutionibus Frederici Regis Siciliæ cap. 110 :

Relevium capitalium dominorum,

in Charta ann. 1231. tom. 1. Chartularii S. Vandregesili pag. 414. Ejusmodi sunt relevia apud Anglos, de quibus in Charta Joannis Regis de Libertatibus Angliæ apud Matth. Paris ann. 1215. pag. 178 :

Si quis Comitum vel Baronum nostrorum sive aliorum tenentium de nobis in capite per servitium Militare, mortuus fuerit, et cum decesserit, hæres suus plenæ ætatis fuerit, et Relevium debeat, habeat hæreditatem suam per antiquum Relevium ; scilicet hæres vel hæredes Comitis de Baronia integra per centum libras ; hæres vel hæredes Baronis de Baronia integra centum marcas ; hæres vel hæredes Militis de feudo Militis integro per centum solidos ad plus, et qui minus debuerit, minus det secundum antiquam consuetudinem feudorum.

Vide Glanvillam lib. 9. cap. 4. et Phillips. Histor. Jur. Angl. tom. 2. pag. 215. sqq.

Relevium Comitis, apud Anglos, quod ad Regem pertinebat, olim erat 8. equorum ephippiatorum, et frenis instructorum, 4. loricarum, 4. helmorum, seu galearum, 4. scutorum 4. hastarum, et 4. gladiorum, præterea 4. equorum venatoriorum et palefridorum frenis instructorum. Ita Leges Kanuti Regis cap. 97. Willelmi Nothi vernaculæ cap. 22. et Henrici I. cap. 14.

Relevium Baronis, seu Thaini, 4. equi, duo sellati et 2. insellati, et 2. gladii, et 4. lanceæ, et totidem scuta, et galea cum lorica, et 50. marcæ auri.

Relevium Vavassoris, seu mediocris Thaini, equus parentis, qualem habuit tempore mortis suæ, ejusdem lorica, helmus, scutum, lancea et gladius. Vide Legem Longob. lib. 3. tit. 8. § 4. Conr. 1.

Relevium Villani, Melius animal quod habuerit is, sive equus sit, sive bos, sive vacca, quo facto recipitur villanus in franco plegio. Ita reddendum fuit caput 29. Legum Vernacul. Willelmi Nothi. Vide Heriotum.

Relevium Feudi Militaris, seu quod debet servitium integri Militis, est 100. sol. quod dimidii, 50. sol. apud Littletonem sect. 112. Vetus Consuetudo Normanniæ cap. 34 :

Et si doit on savoir que par toute Normandie Relief est generalement determiné en fief de Haubert par quinze livres : en Baronie par cent livres : és terres gaennables est fait Relief par douze deniers l'acre.

◊ In plerisque Consuetudinibus municipalibus Galliæ Relevium feudorum in linea directa non exsolvitur : in aliis, ut Ambianensi art. 7. Relevium est 60. solidorum Paris. pro feudo plani hominii : 10. vero librarum pro feudo, quod in Pariam tenetur. At in collaterali Relevium fere semper est reditus feudi annualis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ In edicto S. Ludovici Franc. Regis ann. 1235. apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 55 :

Ordinatum fuit ad relevationem malarum consuetudinum, quod de patre ad filium, vel alio modo, quando Relevare convenerit, nisi finator possit finare cum domino suo, dominus tenebit domanium suum per annum, si ibi sit terra arabilis, quæ culta sit. Dominus capiet medietatem de vineis cultis, et si cultæ non essent, dominus eas coleret, et fructus perciperet.

His subjungitur quid pro

vivariis, garennis, nemoribus, hominibus, qui tailliam deberent, et retrofeudis

percipere debeat dominus ratione relevii : quæ, si opus est, ibi vide.

◊ Relevia denique ex peculiare feudi singularis conditione diversa quandoque sunt, nec Legi municipali obnoxia. Alia enim debent pro relevio cyrogrillum, ut in Hist. Episcopor. Lodovensium pag. 138. Alia soleas ferreas, in eadem Hist. pag. 156. et Perticensi pag. 228. Alia accipitrem, apud Locrium in Chronico Belgico, et in Histor. Ludov. pag. 170. Alia cervum, in eadem Hist. pag. 201. et apud Cironum lib. 1. Observat. Juris Canon. cap. 5. Alia calcaria aurea, in Hist. Perticensi pag. 228. Turenensi pag. 59. Alia clypeum ceræ, apud Sanjulianum in Hist. Burgund. pag. 250. 251. Alia marcam argenti, apud Galandum de Franco Alodio pag. 106. Alia paleam, ut in Charta ann. 1590. legitur. Alia decem libras Abbati domino feudi et pallium Cambellano, tom. 3. Annal. Benedict. pag. 277. Alia

equum centum solidorum aut centum solidos

, tom. 4. eorumdem Annal. pag. 412. Mitto alias quasdam ridiculas releviorum seu hominiorum conditiones, quas subinde abrogarunt arresta Parlamentorum, cujusmodi est illa, de qua in voce Bombulus.

Relevium ad Misericordiam, Gall. Relief à mercy, quod domino præstatur ab hærede ad rehabendum feudum paternum, ad ejus arbitrium, quæ quidem præstatio ad annuum feudi reditum postea redacta est.

Relevoisons à plaisir

, in Consuetud. Aurelianensi art. 115. 116. 121. 122. Vide Chartam Baronum Pictaviensium ann. 1269. apud Galandum de Franco alodio pag. 67. ubi pag. 68. pro

de leurs doubles

, emendandum ex originali,

cens doublez

; et pag. 69.

aucuns des songiez

, legendum,

sujects sans moyen

.

P. Carpentier, 1766.

Releveium Majus, f. quod ad arbitrium domini præstatur. Charta ann. 1247. ex Bibl. reg. col. 19 :

Ego Bernardus de Broquinne scutifer notum facio,... quod cum contentio moveretur inter me ex una parte, et monachos de Noa ex altera, super eo videlicet quod ego majora Releveia et majora auxilia capitalia ab ipsis petebam de quodam tenemento, quod tenebant de me, etc.

Relevagium, Idem quod Relevium. Literæ Conventus S. Michaelis in Periculo maris ann. 1217. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 862 :

Exceptis placitis, Relevagiis et servitiis vavassorum ad equum, et aliis escaretis in prædictis maneriis, quæ nobis volumus reservari.

Charta Roberti Advocati Atrebatensis ann. 1245. apud Lindanum in Teneræmunda :

Et omnia jura quæ habere debet dicta Ecclesia Cameracensis in introitibus, exitibus, venditionibus, et emptionibus, et Relevagiis omnium terrarum, et aliorum quorumcumque in tenemento suo, etc.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta ann. 1227. ex Chartul. C. eccl. Camerac. ch. 70 :

Quæ terra debet capitulo nostro in quolibet Relevagio septem solidos et dimidium.

Chartul. S. Corn. Compend. fol. 211. v° :

Item quisque denarius illius maiagi, debet quindecim denarios de Relive, quando ille qui debet decedit.

Et fol. 212. r° :

Item apud Antechi xxv. solidos de censu,... et quando tenens decedit, terra debet nobis Relevagium.

Varie hanc vocem a nostris formatam reperimus. Charta Phil. comit. Fland. ann. 1167. in Tabul. S. Petri Gand. :

Præterea quicquid.... de redemptione terræ, quod dicitur Relif, datur, æquali modo partientur.

Alia ann. 1316. ex Chartul. eccl. Lingon. fol. 70. r° :

Je Alis de Joinvile, dame de Biaufort,.... je soie entrée en la feauté et en l'omaige de ..... l'evesque de Leingres de la terre de Chacenay ;... et il me demandast devant la reprise, que je ly donasse pleiges et seurté dou Reilhe et dou rachat de la dite terre.

Infra pluries Relié. Recogn. feud. MS. dom. de Veteri-ponte ann. 1366 :

Vint et sept soulx, six deniers de cens en vantes et en Reliers, etc.

Charta ann. 1348. ex Chartul. Bonæval. :

Roul Rotet chevalier.... fina.... pour demoiselle fame feu Aubert Potet, à cause de la garde de ses enfans et du Relevage des terres assises à Champigny, douquel Relevage, etc.

Relevamen, Eadem pariter notione. Charta Balduini Comitis Flandriæ ann. 1201. in Tabulario S. Bertini :

De eisdem mansuris Relevamen 5. solidorum.

Vide Rachetum, et mox Relevator.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta ann. 1224. ex Chartul. 23. Corb. :

Ego vero dictam præposituram.... quittavi in perpetuum, cum omni jure ad eamdem pertinente, videlicet justitiis, Relevaminibus, mortuismanibus, invadiamentis, etc.

Relevamentum, Relevement, in Consuetud. Lotharena tit. 16. art. 9. Domesday :

Quod Thainus vel Miles Regis dominicus moriens pro Relevamento dimittebat Regi omnia arma sua, et equum unum cum sella, alium sine sella ; quod si essent ei canes vel accipitres, præstabantur Regi ut si vellet acciperet.

Vide Heriotum. Tabularium Vindocinense ch. 53. :

Notum sit quod manufirmam, quam dedit nobis D. Otbertus moriens apud Vindocinum, calumniatus est nobis Gaufredus de Turniaco, dicens nos debere Relevamentum dare secundum pretium terræ, et habere Vicarium in ea ; sed cum veniremus in judicium dissertum est et definitum, Relevamentum illius terræ non esse nisi de pretio 100. solidorum, id est 8. solidos et 4. denarios, nec debere esse in ea Vicarium. Actum anno 1071.

Chartularium S. Vincentii Cenoman. fol. 70 :

Notum sit omnibus tam præsentibus quam futuris, Hugonem de Rupi-saltu et uxorem suam, Mariam nomine, dedisse monachis S. Vincentii in elemosina Relevamentum altaris ecclesiæ de Soldiaco ; idem namque Hugo excommunicatus erat, et tota familia sua, pro preda monachorum de Soldiaco, quam pro eodem Relevamento rapuerat : sed tandem predicta uxore sua gravi egritudine oppressa, qua et mortua fuit, de cujus hereditate erat Relevamentum supradictum, Hugo et mater ejus uxoris, nomine Mathildis, et eadem uxor sua supradictum Relevamentum dederunt et concesserunt monachis S. Vincentii, et absolutionem excommunicationis jussu domini Ildeberti episcopi acceperunt. De ventis et Relevamentis occasione transmutationis,

in Statutis Collegii Sagiensis ann. 1427. apud Lobinellum tom. 5. Hist. Paris. pag. 698. col. 2. Vide Notas ad Vitam B. Bernardi Abbatis Tironensis pag. 273.

Relevatio. Tabularium Vindocinense ch. 1038 :

Nihil de Relevatione ultra 15. solidos exigendo.

Charta Henrici I. Regis Angl. ann. 1100 :

Si quis Baronum meorum, Comitum, vel aliorum qui de me tenent, mortuus fuerit, hæres suus non redimet terram suam, sicut facere consueverat tempore patris mei, sed justa et legitima Relevatione relevabit eam.

Radulfus de Diceto ann. 1137 :

A Militaribus viris homagia, Relevationes ; ab hominibus inferioris manus fidelitates extorsit.

Sugerius Epist. 57. ad Regem Ludovicum :

Causas et placita vestra, tallias et feodorum Relevationes, victualia etiam sperantes in reditu vestro, reservamus.

Relevatio terrarum, in Charta ann. 1278. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 182. Adde Epistolam 238. Stephani Tornac. 2. edit. ubi perperam editum est Revelationibus. Relevoison, in Consuet. Aurelian. art. 281. Monstroliensi art. 8. Vimacensi art. 1. Normannica cap. 31. 33. 34. 35. Vide Relevatio 4. et Redemptio 2.

P. Carpentier, 1766.

Relevarium, Eodem intellectu. Charta ann. 1241. in Reg. 4. Armor. gener. pag. vj. :

Ego et hæredes mei tenemur garantizare dictam terram,... et eam quietam facere eisdem ab omnibus redditibus, Relevariis, talliis et auxiliis et omnimoda consuetudine.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Relevatum, Idem quod Relevium. Charta ann. 1221. tom. 2. Chartularii S. Vandregesili pag. 1367 :

Et si dominus Rex, vel dominus de Granville, vel aliquis dominus principalis, thalliam, vel Relevatum, vel servicium, vel auxilium de prædicto tenemento exegerit, unde justicia dictante satisfieri oportuerit, ego de meo proprio dominico totum præfatum tenementum acquietabo, et ab monachis..... nichil omnino exigere potero.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta ann. 1187. in Chartul. Mont. S. Mart. part. 6. fol. 103. r°. col. 2 :

Nos eis de decima pro posse nostro contra omnes inquietantes consilium et auxilium præstabimus ; sed et pensionem Relevati indulsimus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Relevatus, Eadem significatione. Chartularium S. Vandreg. tom. 2. pag. 2068 :

Decem libras Andegavenses dabit nobis pro Relevatu.

P. Carpentier, 1766.

Releyum, Eadem acceptione. Reg. 85. Chartoph. reg. ad ann. 1318. fol. 21. v° :

Concessum magistro Guidoni de Balma clerico officium quintorum denariorum, grossarum emendarum, Releyorum, rachatorum feodorum, et aliorum jurium nostrorum, etc. Rillie,

eodem sensu, in Charta Petri de Chambliaco ann. 1307. ex Reg. 44. ch. 87 :

Item les Rillies, les treziemes, les fourfaitures, etc.

P. Carpentier, 1766.

◊ Relief d'home, appellatur Mulcta pecuniaria pro homine occiso, in Stabil. S. Ludov. cap. 104 :

Et icelle amende si est appellée Relief d'home.

Et cap. 121 :

Le Relief d'un homme, c. sols et ij. den.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Relevator, Cliens obnoxius relevio. Edictum S. Ludovici ann. 1235. paulo ante laudatum :

In retrofeudis venientibus infra annum dominus habebit Relevamen, et in fine anni pro quolibet retrofeudo habebit servitium quatuor Parisiensium quas Relevator tenebitur reddere domino. Et si dos fuerit in quolibet feudato Relevato, faciet satisfactionem secundum valorem dotis.