SELLA 2, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

2. SELLA, Ἐφίππιον, Equinum instratum. Vegetius lib. 4. Art. veterin. cap. 6. de Equis :

Aphrica Hispani sanguinis velocissimos præstare consuevit ad usum Sellæ.

Sidonius lib. 3. Epist. 3 :

Alii sanguine ac spumis pinguia frena suscipiunt, alii Sellarum equestrium madefacta sudoribus fulcra resupinant.

Leo Imp. in leg. un. Cod. Nulli licere, etc. lib. 11 :

Nulli prorsus liceat in frenis et equestribus Sellis, vel in baltheis suis margaritas... inserere.

Guillelmus Bibl. in Hadriano II. PP. :

Singulos equos cum Sellis aureis devotione Imperatoria capientes, etc.

Tabul. S. Vincentii Cenoman. :

Filius ejus Odo hoc annuit, et habuit unam Sellam septem solidis et octo denariis emptam.

Ordinar. Humberti II. ann. 1340. ubi de Officio Scutiferiæ tom. 2. Hist. Dalph. pag. 394. col. 2 :

Item, non obmittat, equos, corserios, palafredos et roncinos, Sellas, bridas, armaturas nostras, et alia munimenta dicti officii facere custodire diligenter.

Observatum jampridem a viris eruditis, sellarum equestrium haud fieri mentionem apud veteres Scriptores, atque adeo esse nuperum inventum : ita ut earum nulla fere occurrat ante tempora Valentiniani Imperatoris memoria, (leg. 47. Cod. Th. de Cursu publ. 8, 5.) ut et staffarum, seu stapedum. Antea quippe stragulis quadrangulis equorum dorsa insternebantur, cujusmodi in statuta Antonini, quæ Romæ in Capitolio exstat, conspiciuntur, quibusque hodie famuli, equos aquatum ducturi, insidere solent. Xenophon lib. περὶ ἱππιϰῆς, seu de re equestri, monet, ut qui equo, sive nudus ille sit, sive ephippio stratus, insederit, rectus semper stet, non vero sedeat veluti in sella, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ δίφρου ἕδρα. Ex quibus patet, non semper ephippio equites usos, atque ipsum denique ἐφίππιον leve quid fuisse, nec in sellæ nostratis modum compositum. Quod vero Goropius Becanus lib. 2. Francicor. pag. 48. sellæ equestris inventionem Saliis Francicis adscribit, et ab eorum appellatione Sellæ nomen accersit, vix fidem meretur, cum proclivius multo sit, sellam dictam credere, quod eques in ea veluti in quavis sella sedeat : unde ad discrimen cæterarum sellarum, Equestris Sidonio, Equitatoria Jornandi dicitur. Vide Jo. Tzetzem Chil. 9. cap. 290.

P. Carpentier, 1766.

◊ Seilla seu ephippio uti apud Suevos turpe erat, ut discimus ex Cæsare lib. 4.

de Bello Gallico cap. 2 :

Neque eorum (Suevorum) moribus turpius quidquam, aut inertius habetur, quam ephippiis uti : itaque ad quemvis numerum ephippiatorum equitum, quamvis pauci adire audent.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Inter duas Sellas Corruere, Gallice Etre entre deux selles le cul à terre, Proverbii genus : dicitur de eo qui duplici ratione rem aliquam persequitur, quam tamen non obtinet. S. Bernardus Epist. 114. edit. 1690. tom. 1. col. 123 :

Deum ergo repellens, et a sæculo repulsa, inter duas, ut dicitur, Sellas corrueras.

Sellam Gestare. Vetus fuit consuetudo, et pro lege apud Francos et Suevos olim inolevit, ut, si quis nobilis, aut ministerialis, vel colonus incendiarius, aut prædo, vel gravioris criminis reus, coram suo judice inventus esset, antequam mortis sententia puniretur, confusionis suæ ignominiam, Nobilis canem, Ministerialis sellam, de Comitatu in proximum Comitatum, gestare cogeretur. Verba sunt Ottonis Frising. Episc. lib. 2. de Gestis Frider. cap. 28. quæ suo more exscripsit, strictaque oratione sic reddidit Guntherus, Ligurini lib. 5. pag. mihi 112 :

Quippe vetus mos est, ubi si quis Rege remoto

Sanguine vel flamma, vel seditionis apertæ

Turbine, seu crebris regnum vexare rapinis

Audeat, ante gravem quam fuso sanguine pœnam

Excipiat, si liber erit, de more vetusto

Impositum scapulis ad contigui Comitatus

Cogatur per rura canem confinia ferre,

Sin alius, Sellam, etc.

◊ Hujus moris, seu mavis legis, vestigia et exempla haud pauca supersunt apud Scriptores ; non tamen in ignobilibus, aut infimæ sortis hominibus ; sed in ipsis magnatibus, adeo, ut non tam plebeiorum et vilium capitum, quam ipsorum nobilium pœnam fuisse suspicari liceat. Scriptor vernaculus, qui Ludovico VII. regnante vixit, in poemate, cui titulum fecit :

Le Roman de Garin le Loheran,

seu in Hist. Garini Lotharingi fabulosa, sic nobilem Gallum inducit, Pipinum Regem de Fromondo Comite Burdegalensi alloquentem :

Vos jurera mille fois, se vos volés,

Que la parole ne li vint en pensé,

Par traïson li mistrent sus si Per,

Qui de t'amor le veulent deseurer,

Por seul i tant que il en fu blamés,

En portera, se vos le commandés,

Nue sa Sele à Paris la cité,

Trestot nus pies, sans chauce, et sans soler,

La verge el poing, comme home escoupé.

Et infra :

Por seul i tant que len suere li mist,

En portera del borc de saint Denis,

Nue sa Sele deci que à Paris,

Nus piès en langes, come un autre chetis,

La verge el poing, si come d'ome eschis,

Si m'ait, mult bele amende à ci.

Bertrandus Clericus, Poeta ejusd. ævi, in poemate MS. cui titulus :

Le Roman de Girard de Vienne :

Sire Girard, ce dist li Dux Nayon,

Or en soffrez à faire amendison,

Que vostre Selle, dont bel sont li arçon,

Port sor son chef une lieue à bandon,

Nus piès en langes, ce se semble raison.

Alibi :

Qui devant moi vendra agenoiller,

Nus piez en langes por la merci proier,

La Selle au col que tendra per l'estrier, etc.

MS. :

Tant le destraint et assailli,

Que Guillaume vint à merchi,

Nus piès, une Selle à son col,

Lores se pout tenir pour fol.

Joannes Hocsemius in Hugone Cabilonensi Episcopo Leod. cap. 33. de bello inter Dominos de Auvans et Nobiles de Warous verba faciens sub ann. 1296. pœnam viris ingenuis et nobilibus irrogari solitam pariter innuit :

Sed Episcopus suffragio Leodiensium obvians, hunc compulit ad emendam : Unde cum cæteris suis adjutoribus ab Ecclesia S. Martini usque ad Majorem cum processione processit Ecclesiam, et ipsorum quilibet nudipes, sola supercinctus tunica, nudo superpositam capiti Sellam portavit equinam.

Jacobus Hemricurtius lib. de iisdem bellis d'Awans et de Waroux, cap. 8 :

Li amis de Saingnor d'Awans, et li Saignor de saint Lambert traitiont et fisent une pais alle Evesque dedit excez, par teile maniere, que ilh et 12. Chevaliers de son lynage venroient à Liege en l'Eglise saint Martin en Mont, et là se devestiroient ilh en pures leurs cottes, se prendroient cascun deaz en ladite Eglise une Selle de cheval sor sa tieste newe sains chapiron, et les porteroient en Palais à Liege pardevant l'Evesque, et li offeroient en genas par caze d'amende, et ense fut il fait.

◊ Viris denique nobilibus ejusmodi sellæ gestationem in pœnam indictam evincere videtur Decretum Ludovici III. Imp. quod exstat in Hist. Langobard. ignoti Casin. edita a Camillo Peregrino pag. 101 :

Quicunque caballum, bovem, friscingam, vestes, arma, vel alia mobilia tollere ausus fuerit, triplici lege componat, et liberum armiscara, id est, Sella ad suum dorsum ante nos a suis semotus bis dirigatur, et usque ad nostram indulgentiam sustineatur, servi vero flagellentur et tundantur.

Quo loco liberum armiscara dicitur pœna, quæ liberis et ingenuis seu nobilibus irrogari solet. Est enim armiscara pœna quævis, a judice decreta et imposita. Apud Willelmum Malmesburiensem lib. 3. Hist. Angl. pag. 97. Gaufridus Andegavensium Comes a Fulcone parente, in quem juveniliter insurrexerat, victus et prostratus,

per aliquot milliaria Sellam dorso evehens pronum se cum sarcina ante pedes patris exposuit.

Apud Willelmum Gemeticensem lib. 6. cap. 4. et Thomam Walsinghamum pag. 430. Willelmum Belismensem Comitem rebellem Robertus Normanniæ Dux cum militaribus copiis intra munitionem conclusit,

donec ejus clementiam expeteret, et nudis vestigiis equestrem Sellam ad satisfaciendum humeris ferret.

Apud eumdem Walsinghamum pag. 430. Hugo Cabilonensis Comes, a Ricardo Normanniæ Ducis filio intra Cabilonensem urbem obsessus et inclusus,

considerans, se nullatenus posse resistere contra tantum exercitum, ferens equestrem Sellam in humeris, genibus provolutus adolescentis Richardi, prece supplici veniam precatus est commissi.

Totidem habes in Chronico Normanniæ veteri vernaculo apud Ægidium Bry in Hist. Comitum Perticensium lib. 2. cap. 9. Ex quibus tandem percipimus, cur Willelmus Scotorum Rex in signum subjectionis, quam Henrico II. Anglorum Regi apud Eboracum pollicitus per pactum fuerat,

ibi capellum, lanceam et Sellam suam super altare S. Petri ad perpetuam hujus subjectionis memoriam obtulerit,

ut est apud Joannem Bromptonum sub annum mclxxvi. Hujus facti præterea meminit Thomas Otterbourne in Chronico Anglicano pag. 69. ubi de compositione inter Henricum II. Reg. Angl. et Willelmum Reg. Scotiæ :

In signum subjectionis, Rex Scotiæ obtulit capellum et Cellam suam (leg. Sellam) super altare sancti Petri in Ecclesia Eborum.

◊ Sellæ igitur ejusmodi gestatio viros potissimum nobiles spectavit, non vero plebeios et obnoxiæ conditionis homines. Vide Rota. Verum cum id ab Ottone Frisingensi exertis verbis asseratur, dicendum forte ministerialibus primitus, et ad majorem infamiæ notam viris etiam nobilibus postea pœnam hanc irrogatam. At cur sella viris plebeis data fuerit in pœnam ferenda, qui non equis vehi, sed pedes incedere solent : deinde cur velut signum confusionis et ad dedecus sellæ gestationem adinvenerint majores nostri, nemo, quod sciam, hactenus exposuit, nec est promtum moris istius rationem assequi : nisi forte dicamus per sellam dorso et humeris impositam omnimodam rei subjectionem indicare voluisse, qui, tanquam equus aut jumentum factus, jugum subit, et ad perpetuam servitutis conditionem deductum se ultro confiteretur. Certe ii, quibus hæc pœna imponebatur, dominorum, quos criminibus suis offenderant, non pedibus modo advolvebantur, pronique in terram procidebant, quo calcarentur ab iis, et veluti protererentur ; sed et, ut ita loquar, obequitarentur in equi modum, ut Chronicum vernaculum Normanniæ supra laudatum satis ostendit, dum de Hugone Cabilonensi Comite agit, his verbis :

Huë prend une Selle ; et la met sur son col, et tout à pied s'en vient à la porte, où les deux enfans du duc Richard estoient, et se laissa cheoir aus pieds de Richard fils du Duc, afin que Richard le chevauchast, s'il lui plaisoit.

Le Roman de Rou des Ducs de Normandie MS. :

Quant à Richard vint li Quens Hue,

Une selle à son col penduë,

Son dos offri à chevauchier,

Ne se pot plus humilier,

C'en estoit coustume à cel jour,

De querre merci à son Seignour.

Ita Fulco Andegavensium Comes Gaufridum filium, qui sellam dorso evehens pronus se cum sarcina ante ejus pedes exposuerat,

assurgens, et pede jacentem pulsans : Victus es, tandem victus, ter quaterque ingeminat.

Vide supra Harmiscara. Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 719.

Sellatores, Sellarum artifices, Selliers. Testamentum Asini editum a Petro Lambecio lib. 2. Comment. de Bibl. Cæsarea cap. 8 :

Cutem do sutoribus, crines Sellatoribus, ossa lego canibus.

Meisterlinus in Hist. Rer. Noriberg. apud Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 115 :

Plurimos etiam ex sutoribus, sartoribus, Sellatoribus, institoribus, aliisque secum enutrierant.

Vide Sellarius 4.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Sellare, Officina sellarum, seu locus ubi sellæ conficiuntur, vel asservantur. Statuta Equit. Teuton. apud Duellium tom. 2. Miscell. pag. 56 :

Etiam Sellare et parva fabrica sub eo (Marescallo) erunt, ita ut commodius valeat necessaria ministrare dictis fratribus.

Sellare, Insellare, Sella, seu ephippio equum instruere. Auctor Mamotrect. cap. 22. Genes. :

Stravit, i. Sellavit.

Cap. 31 :

Stramentum, Insellatura equi.

Will. Brito in Vocabul. MS. :

Sterno, is, dicitur pacificare, præparare, Insellare, obruere.

Alibi :

Stramentum dicitur insellatura, i. quo equus sternitur et Insellatur. Insellatus equus,

in Legibus Kanuti Regis cap. 98. et in Legibus Henrici I. cap. 14. MS. :

Sur un mulet qu'il ot fait Enseller,

Monta Girard qui mout fist à loer.

MS. :

Quant virent del jor la clarté,

Il font les chevaux Enseller.

MS. :

Moult peussies veer uns et autres trembler,

Chambellent et Serjans, et Escuiers haster,

Et vallez mettre en Selle, et Chevaliers armer.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Hinc etiam Desenseller nostris pro e sella dejicere. MS. :

Si rudement le Desenselle,

Le cuer lui part dessoubs l'esselle.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Sellare, Equi sellæ insidere. Consuetud. Furnenses ex Tabul. Audomar. :

Præterea concedit Comes usque ad voluntatem suam quod quicumque eques incedet et Sellatus gladium deferat.

Insellare, Eadem notione. Baldricus in Gestis Alberonis Archiepiscopi Trevirensis :

Jubensque subito coram comite Insellari, ad Regem properando pervenit, etc.

Insellamentum, Instratum sellæ. Tabularium Ecclesiæ Gratianopolitanæ sub Hugone Episcopo fol. 92 :

Habuique ego Guigo pro prædicta terra unum equum pro 60. solidis, et unum Insellamentum pro 10. solidis.