1. TABULARII, Servi per tabulas, seu per instrumenta chartarum manumissi. Quomodo vero, et quo ritu per tabulas manumitterentur servi, refert Lex Ripuar. tit. 58. § 1 :

Hoc etiam jubemus, ut qualiscumque Francus, Ripuarius, seu Tabularius servum suum pro animæ suæ remedio, seu pro pretio secundum legem Romanam libertare voluerit, et in Ecclesia eorum Presbyteris, Diaconibus, seu cuncto Clero et plebe in manu Episcopi servum cum tabulis tradat, et Episcopus Archidiaconum jubeat, ut ei tabulas secundum Legem Romanam, qua Ecclesia vivit, scribere faciat, et tam ipse, quam omnis procreatio ejus liberi permaneant, et sub tuitione Ecclesiæ consistant, vel omnem reditum status, aut servitium Tabularii eorum Ecclesiæ reddant.

In Capitul. Caroli M. lib. 5. cap. 128. 199. et in Lege Longob. lib. 3. tit. 5. § 1. Carol. M. 12. ponuntur inter tributarios Ecclesiarum, id est, qui censum Ecclesiis debebant, hac conditione manumissi in Ecclesia, et sub onere alicujus servitii. Sed et si absque liberis decederent,

nullum alium nisi Ecclesiam relinquebant hæredem

, ut est in eadem Lege Ripuar. § 4. V. Manumissio.

2. TABULARII, Qui tabulas publicas civitatum, et rei vectigalis rationes tractant, ita appellati ex Lege Valentis Imp. cum antea Numerarii dicerentur, leg. 9. Cod. Th. de Numerar. (8, 1.) Nec multo post Tabularii duo in singulis provinciis a Theodosio statuti quorum alter fiscalis arcæ ratiocinia, alter largitionales titulos curaret, leg. 12. eod. tit. et leg. 30. de Susceptorib. (12, 6.) De ejusmodi Tabulariis est præterea tit. in Cod. Theod. ubi multa Jacobus Gothofredus, et alii. De iis etiam agitur in Edicto Theoderici Regis § 126 :

Nullus post hæc curialium, sive Tabulariorum, aut susceptorum, in Ecclesia residens pictacia delegationis emittat ; sed si quem fisco debitorem novit, exponat eum extra Ecclesiam constitutus, etc.

Tabularius in tributis, apud Sidonium lib. 4. Epist. 11.