« »
 
[]« Trutanus » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 8, col. 201b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/TRUTANUS1
TRUTANUS, Trudanus, etc. Trutani, dicuntur Errones, plani, mendici, Normannis etiamnum et cæteris Gallis, Truans. Gloss. Lat. Gall. : Truttania, Truandise ; Trutanicus, Truant ; Trutanus, idem ; Trutanisare, Truander. Hac appellatione donantur vulgo ignavi illi, qui per provincias passim vagantur, et mendaciis ac strophis suis omnibus illudunt, dum alios se fingunt, quam revera sint ; unde passim vox hæc usurpatur pro mendaciorum confictoribus. Ugutio : Trutanus, planus, levis. Gaufridus Vosiensis cap. 68 :
De urbe pellitur quasi Trudanus, qui super Christi discipulum pridie Missam celebraverat ut Pontifex Magnus,
Ebrardus Bethuniens. contra Valdenses cap. 25 :
Novum genus Trutanorum, qui locorum varietates aliter videre non poterant, nisi se fingerent esse Christos.
Cæsarius lib. 1. Mirac cap. 3 :
Asserebat....... quemdam Clericum actu Trutanum, quales per diversas vagari solent provincias, venisse ad Claram vallem.
Lib. 8. cap. 59 :
Sæpe ab hujusmodi Trutanis illusus est is.
Lambertus Ardensis pag. 175. 176 :
Istum autem Balduinum, qui apud ipsos nuper emerserat, Trutanum esse, et populi seductorem, et pseudoconversum non ambigere.
Infra :
Et ipsum vere Trutanum fuisse audivimus.
Boncompagnus de Arte Dictaminis lib. 2. MS. :
Velut scurra totam Italiam regiravit cum cantatoribus, et tanquam eximius Trutanorum se fingit esse medicum doctrinatum, ut fornicandi et adulterandi opportunitatem valeat invenire.
Poëta MS. infimi ævi in Biblioth. Thuana :
Dat Trutanus in ir, paterem tenet, et sedet ad Pyr,
  Regem Cappadocum computat esse cocum.
Occurrit præterea apud Ægidium de Roya ann. 1419. in Vita Caroli Abbat. Villariensis n. 18. in Chronico Andrensi pag. 555. in Gestis Gaufredi Lodun. Episc. tom. 3. Analect. Mabillon. pag. 386. in Tractatu de expugnatione CP. tom. 5. Ampliss. Collect. Marten. col. 787. in Concilio Trevir. ann. 1227. tom. 7. ejusdem Collect. col. 117. Truttanus, in Lugdun. ann. 1274. ibid. col. 196. et apud Albertum Stadensem ann. 1224. apud quem bis perperam editum Trucanus, pro Trutanus. Nos etiamnum id generis erronum et mendicorum Truans appellamus.  :
Entre les poures fu li Truans assis.
[] Historia Johannis IV. Ducis Britanniæ apud Lobinellum tom. 2. Hist. Britan. col. 709 :
Lors mit ses gens tous en arroy ;
Bien sembloit avoir cueur de Roy,
Non pas de garz ne ne Truant,
Mais d'homme plein de hardement.
Truhanes Hispani vocant. Vide Leges Alfonsinas part. 7. tit. 13. Leg. 1.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Truannus. Processus de Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 545 :
Et ex hoc dictus juvenis dicebat verba opprobriosa D. Yvoni, vocando ipsum coquinum sive Truannum.
Trudennes, Eadem notione, usurpat Guibertus lib. 7. Hist. Hieros. cap. 20 :
Thafur autem apud gentiles dicuntur, quos nos, ut nimis literaliter loquar, Trudennes vocamus, qui ex eo sic appellantur, quia trudunt, id est leviter transigunt quaquaversum peragrantes agros.
Trutania, in Gloss. Gall. Truendie. MS. :
Et dist Lambers, bien savez le mestiers,
De Truandise, n'avez soin de laissier.
Guillelmus Guiart ad annum 1302 :
Entour dis mil largement
D'autres gens que de Truandailles.
Bible des Noëls :
Vous n'estes rien que Truandaille,
Vous ne logerez point ceant.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Trutanius. Ordinatio Humberti II. Dalphini ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 406. col. 1 :
Præcipimus, ut semper pauperes magis indigentes, et minime Trutanii et baraterii, ad ipsam eleemosynam admittantur.
Trutanicus. Jo. de Janua : Trutania, Trutanulus, Trutanicus. Gloss. Lat. Gall. : Trutanicus, Truant. Silvester Giraldus in Descript. Cambriæ cap. 3 :
Tam remotissima generis enarratio multis Trutanica potius quam historica videtur.
Charta ann. 1346. in Tabular. Episcopatus Ambian. fol. 179 :
Hæc verba vel similia proferentes : Exite, exite, per sanguinem Dei, Trutannica familia, vos moriemini in hac domo.
Vita S. Columbæ Reatinæ, tom. 5. Maii pag. 328 * :
Cum tamen affines consanguinei mugitiis Trutannicisque verbis, una cum procacibus minis, eam sæpius retunderent, etc.
Trutanizare, vitam et mores trutanorum gerere, Joanni de Janua : mendicare, Truander, Gallis. MS. :
Or li convint par forche aprendre
A Truander s'il veut mangier.
Le Pelerinage de l'ame :
Cheste main emprunte souvent
Pour Truhander le gentil gent.
Infra :
Et bien la scevent enganter,
Quant il en veulent Truander.
Le Songe-creux :
Ou a porter à son col la bezasse,
Pour Truander faisant poure grimace.
Vocis etymon quidam a Theotisco Thurthic, Egenus, accersunt, ut est in Gloss. Theot. Lipsii ; alii a Cambro-Britannico, Truan, miser, ærumnosus, ut est apud Boxhornium. Guibertus loco citato a Trudo ; a quo idem etymon accepisse videtur Joannes de Janua :
Trutanus, a trudo, trudis, eo quod verbis suis trudat ad hoc quod decipiat ; facit enim credi, quod verum non est.
Neque etiam placet Caroli Bovilli etymon, qui truant, [] a trua, vase ita appellato deducit, quo scilicet aqua e coquina in lavatrinam fundi solet. Hi autem, inquit, quos Truans vulgus vocat, amatores sunt culinæ, et liguritores catinarum ac vasorum. Neque porro aliorum etiam magis arridet, qui a trufa, fraus, arcessunt. Vide Trotingi. Sed longe probabilius videtur a Gallico treu vocem confictam, id est, tributum, ex quo efficta vox treuans, qua indigitabantur Tributorum collectores et exactores, qui ostiatim a tributariis, seu tributo obnoxiis, tributa exigere solebant, ac præsertim ejusmodi census, qui inde Cens truans dicuntur in Consuetudine Soesmensi art. 3. et Cens à queste, in Blesensi art. 113. qui a domino requiri et peti debent. Ita quæstores a quærendo, dictos ait Varro lib. 4. de Lingua Lat. quod conquirerent publicas pecunias ; ut et Pomponius leg. 2. § 22. D. de Orig. Juris. Charta Henrici Imp. ann. 1107. apud Chappeauvillum :
Item in domibus ad claustrales sedes pertinentibus forensis potestas jus nullum spoliandi, aut ostium obserandi, vel vigiles, vel ostiatim denarios exigendi habebit, etc.
Qui porro quærunt, inveniunt. Hinc illud Matthæi 7. Αἰτεῖτε, ϰαὶ δοθήσεται ὑμῖν. Proinde vocis Treuver, seu, ut hodie efferimus Trouver, ut Itali Trovare, etymon petendum ab ejusmodi tributorum Collectoribus, qui dicebantur avoir treuvé, cum tributum, seu le treu exegissent, quam vocem postmodum pro invenire usurpavimus. MS. :
Et chevauche tant k'en la forest se met, et Trueve les esclos, si point tant après le Chevalier, etc.
Sic alii passim. De voce vero Treu, pro tributo, ita præ cæteris Guill. Guiartus in Hist. Francorum MS. ubi de Francis nostris :
Cil du royaume par nature,
Resont hardis outre mesure,
Et de droite ancienneté ;
Car selonc la certaineté
De l'Histoire, qui point ne ment,
Par leur outrageux hardement,
Dont jadis furent esmeu,
S'aquiterent-il du Treu,
Que li Romain entr'aus levoient,
Et que l'emperiere devoient,
Oncques quis n'en furent pelés,
Parquoi ils sont Francs appelés
De raisonnable accoutumance,
C'est a dire sans redevanee.
Le Bestiaire MS. :
Li Apostres nous ammoneste
Que servage et Treu rendon
A chel à qui nous le devon.
Occurrit vox ista passim. Hinc Treuage. Idem Guiartus ad annum 1270 :
Et rendroit toutes les années
Comment qu'il i eust domage
Au roy Charles son Truage,
Duquel il dut estre rentiers,
Ainsi comme son devanciers.
 :
Et de Gironde tretost le Treuage.
MS. :
Dieux or pourray de dueil mourir,
S'estrange homme convient tenir
Ce que mien est par heritage,
Car l'aultres y clamoient Treuage, etc.
Le Bestiaire MS. :
Quant il li a ce Treuage
Rendu, comme chou qui sien est, etc.
Treuage et Treulages, in Litt. Johannis Reg. Franc. ann. 1360. tom. 5. Ordinat. pag. 494 :
Les aides et subsides ordonnez et à ordonner pour le fait de notre délivrance et les Treuages devant dis. Item. [] Ne païeront aucuns païages, travers, chauciées ou Treulages.
Judicium ann. 1395. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 775 :
Neantmoins de son autorité il avoit levé ezdits ports et havres certeins Truages, nommez traites, entrées et yssues, dont il avoit grand finance.
Inquisitio ann. 1461. ex Chartul. Monast. Baugesii :
Ladite piece de bois..... n'est subjecte à segreaige, pesson, herbaige, ne aultre quelconque Truaige et lestet. Trueve,
in Chartul. Latiniac. fol. 246. v° :
Autres menues Trueves, lxx. lib. Le Treu de sel,
apud Butillerium in Summa rurali lib. 2. tit. 40.
Neque mirum, si Oct. Ferrarius vir doctissimus vocis Trouare etymon ignorare se profitetur, cum a vetere idiomate vocabulorum plerumque origines sint petendæ.
P. Carpentier, 1766.
Hinc Trutin, pro Mendax, calumniator, in Lit. remiss. ann. 1410. ex Reg. 164. Chartoph. reg. ch. 356 :
Lequel Hardelet dist au suppliant qu'il avoit menti comme mauvais Trutain, filz de putain, Navarrois. Truand,
idem qui Malus, improbus, nequam ; sic Truand garçon usurpatur, in aliis Lit. ann. 1388. ex Reg. 137. ch. 6. Quoad vocis etymon spectat, probabilior censenda mihi videtur illa originatio, quæ variis hujusce vocis acceptionibus facilius potest aptari ; quod in voce Treu reperire est. Reprobanda ergo quæ deducenda a duabus linguis, Etrusca nimirum Tru, aruspex, et Hispana And, circumire, proponitur in Mercur. Franc. mens. Dec. ann. 1760. pag. 120.