VIARIUS 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

1. VIARIUS, Dominus feudalis, cui competit inferior vel media justitia : nostris, Seigneur voier. Duplex enim est Justitia Viarii, alia, quam Basse voirie vocat Consuetudo Turonensis tit. 1. art. 1. Simple voirie, Andegavensis art. 1. Cenomanensis art. 3. et Blesensis art. 27. cæteræ Consuetudines Basse justice. Alia, quam Grande voirie appellat eadem Turonensis Consuetudo art. 39. Grosse voirie, vel certe la Justice du gros Voier, Blesensis art. 21. 22. 23. 24. 26. ubi utriusque jura recensentur, quibus alias explicandis non licet immorari. Describam tantum, quæ de viaria generatim habent Statuta S. Ludovici Reg. Franc. lib. 1. cap. 38 :

De Justice de Vavasor. Tous Gentishomes, qui ont voierie en leur terre pendent larron de quelque larrecin, que il ait fait en leur terre.

Et infra :

Car eus tiennent leurs batailles devant euls de toutes choses fors de grans meffés, que nous vous avons nommez par devant, et ils ont leurs mesures en leurs terres, et les prennent, et les metent és cors des Chastiaus, et les baillent à leur homes, et puis se eus trevent seur leur homes fausse mesure, li drois en est leur, et en puent lever soissante sos d'amende, etc.

Quæ fuerint Viarii Parisiensis jura, videsis ex Regesto Johannis Sarrazin apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 741. et seqq. ubi fusius explicantur. Charta Ludovici Jun. ann. 1160. ibid. tom. 1. pag. 536 :

Neque pro Præposito, sive Viario, neque pro alio se justitiabunt, nisi pro corpore Regis.

Pactum inter Philippum Regem Franc. et Ricardum Regem Angliæ mense Febr. ann. 1254. pro justitia seu Jurisdictione utriusque in urbe Turonensi, ex Regesto Andegavensi fol. 43 :

Viarii autem Comitis infra ambitum claustri nullam habent jurisdictionem.

Et infra :

Viarii Comitis in nullo affidamento justitiam habent.

Usatica oppidi Chableiæ, in Tabulario Campaniæ Thuaneo fol. 287 :

Dominus Noerii est Viarius Chableie, et non potest ponere apud Chableiam Viarium, qui non juret, quod fidelis erit Præposito B. Martini, quod vitam et honorem, et membra ejus pro posse suo servabit.

◊ Ejusmodi Viarios vulgo dictos putant plerique, quod eorum jurisdictio potissimum sit in viis tenementorum suorum ; idque eruunt ex aliquot Consuetudinibus municipalibus, præcipue ex Ambianensi art. 184. in quo dicuntur Domini omnes feudales, quibus major et media justitia competunt, esse

Seigneurs Voiers ès frocs, flegards, chemins, et voiries estans au devant de leurs tenemens ou heritages, soit par eau, ou par terre.

Certe quidquid sit de Viariorum justitia in viis tenementorum suorum, hanc constat non in eo præsertim constitisse ; sed in aliis quampluribus juribus, quæ passim recensent Consuetudines municipales, ubi de inferiori justitia agunt. Quin potius Viarios dictos existimo, quasi Vicarios, eosdemque esse cum Vicariis, quos Lex Longobard. lib. 2. tit. 52. § 7. Carol. M. 69. de minoribus causis cognovisse docet, quique per pagos constituti erant, ut ait Walafridus Strabo. Unde ejusmodi Vicarii non alii sunt ab iis, quos ætas posterior Majores, et Villicos villarum appellavit. Compositio inter Odonem Episc. Paris. et Johannem Abbat. S. Genovefæ ann. 1202. ex Chartul. Episc. Paris. fol. 38 :

Nullus prædictorum viginti sex (servientium) Viarius poterit esse vel major burgi, ita ut prædicta gaudeat libertate.

Nisi quis malit Viarios dictos ex Gallico Voiers, seu Vouiers, id est, Advocatos, cum Viaria et Advocatio idem esse dicantur in Chartis aliquot mox laudandis. Neque aliter vox Voier accipienda apud Guill. Guiart in Hist. Francor. MS. ann. 1207 :

Simon de Monfort i demeure,

Come Seneschaus ou Voiers,

Et bien XII^e. soudoiers.

P. Carpentier, 1766.

◊ Circa varias hujusce vocis acceptiones diversaque Viariorum munia et jura, consule D. Bouquet tom. 1. Jur. publ. Franc. pag. 154. et seqq. Cave tamen ne ipsius conjecturis nimium fidas.

Subviarius, Vicarius Viarii. Chartam Henrici Regis Franciæ ann. 1057. in 8. tomo Spicilegii Acheriani pag. 156. subscribunt præ aliis Hervæus Viarius, et Herbertus Subviarius. Vide tom. 3. pag. 156.

Viaria, Jurisdictio seu Justitia Viarii, Practicis nostris Voirie ; interdum quod ratione viariæ præstatur a tenentibus. Veherie, in Consuetud. locali Castellinovi in Biturigib. art. 4. Chronicon Mauriniacense lib. 1. pag. 360 :

Mea est, aiebat iste, Viaria.

Pag. 365 :

Censum plus minus 50. solidorum, et dimidietatem Viariæ huic Ecclesiæ dederunt.

Charta Roberti Regis Franc. ann. 2. ex Tabulario S. Maglorii Paris. :

Cum omnibus appendiciis et consuetudinibus, id est, bannum et Viariam, et omnes terras ad Marnacum pertinentes.

Alia Gilberti Episcopi Parisiensis ann. 1117 :

Censum, nemus, justitiam, dominium, Viariam, et omnes feodos, et omnes dominicaturas tam in nemoribus, quam in terris, etc.

◊ Alia Ludovici Regis Franc. ann. 1124 :

Cum bosco et plano, et molendino, et pratis, et Viaria et justitia, et cum omnibus ad eandem villam pertinentibus.

Litteræ Philippi III. Reg. Franc. ann. 1272. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 293 :

Habebunt etiam dicti Religiosi (S. Germani) in omnibus locis et vicis Viariam et justitiam Viariæ, et quicquid pertinet ad Viariam, et falsas mensuras,...... et in saliis domorum, quæ fient in vicis sitis infra metas superius nominatas.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Viaria, Districtus Viarii. Charta ann. 1273. apud eumd. Lobinell. ibid. pag. 28. col. 1 :

Si vero contingat quod Major S. Mederici, vel ipsius serviens, vel servientes jurati aliquem capiant in terra S. Mederici,.... et captus se recutiat in Viaria vel extra Viariam :...... et ob hanc causam..... melleia oriatur, sive in dicta Viaria, sive extra Viariam in terra S. Mederici, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Viaria, Idem quod Præpositura, in

Charta S. Ludovici Reg. Franc. ann. 1230. ex Tabul. Abb. de Pietate Dei, vulgo l'Espau :

Insuper addidimus l. libras Turon. annui redditus percipiendas in nostro redditu de Cenomanis in Viaria sive Præpositura singulis annis.

Viariam, cum Vicecomitia, seu Vicecomitis jurisdictione confundit Ordericus Vitalis lib. 5. pag. 596 :

Concesserunt sancto Ebrulfo Vicecomitiam, id est, Viariam, quantum habebant in villariis vastatis.

Tabularium Henrici Comitis Trecensis ann. 1159. in eod. Tabular. S. Martini :

Jus Vicecomitatus, seu Viariæ, quam in villa S. Gemmæ se habere dicebat, etc. Vicecomitatus et Wigaria,

in Charta Henrici Imper. ann. 932. Rursum

Viaria, Idem est quod Advocatio, in Charta Stephani Episc. Paris. ex Tabul. S. Martini de Campis :

Cujusdam vineæ in territorio S. Clodoaldi sitæ Advocationem, quæ vulgo Viaria dicitur, Monachis S. Martini de Campis concedo.

Alia Gaufredi Episcopi Meldensis ann. 1208. ex eodem Tabul. :

Quitavi eis in integrum quidquid habebam vel tenebam in villa de Choisiaco, et in tota ejus potestate, tam in Viaria et advocatione, et omnibus aliis rebus et domaniis, etc.

Alia Guillelmi de Monstiers militis, ejusdem anni, ibid. :

Tam in Viaria, quam in Advocatione.

In quibus locis vox viaria videtur exprimere Gallicam vouerie, pro Advouerie, advocatura, quomodo Voulrie usurpatur in Consuetudine Vitriacensi art. 70. 100. 141. 143. pro potestate parentum in liberos. Vide Advocatio.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vouuearia, Eodem notione, in Charta Hugonis dom. de Monte-corneto ann. 1245. ex Tabul. S. Nicasii Remens. :

Quittavimus etiam advocationem sive Vouueariam.

Occurrit rursum in alia ejusdem anni ibidem. Voulrie in clientelari professione ann. 1581. dicitur præstatio quæ advocato pensitatur propter tutelam.

Viatura, Idem quod Viaria. Charta Philippi Regis Franc. ann. 1091. pro Compendiensi Ecclesia :

Advocationem et Viaturam de Longelio usque ad medium fluminis Isaræ, Viaturam de Saceio, Viaturam de terra illa, quam habet prædicta Ecclesia in Gellis, etc.

Charta Ludovici VI. Regis Fr. 1118. ex Tabulario Fossatensi fol. 14 :

Precatus est etiam, ut præfatæ Ecclesiæ tertiam partem ejusdem Viaturæ, quam Vicecomes Meledunensis de feodo nostro in ejusdem mansuris et terra habet.... concederemus.

Charta Ludovici Regis Franc. ann. 1122. apud Chopinum lib. 3. de Sacra Polit. tit. 2. § 12 :

Terram B. Mellonis intra vel extra Castrum Pontisaræ sitam exoneramus ab omnibus tailliis et exactionibus ; in qua tamen retinemus Viaturam, equitatum, et expeditionem. Ita quod quoad Viaturam, si qua in ea forisfacta facta fuerint ab hominibus B. Mellonis, Præpositus noster eum submoneat tantum, et reddat Canonicis, etc.

Sugerius lib. de Admin. sua cap. 4 :

A filio ejus Ludovico Viaturam ejusdem villæ, et omnes redditus ejus, præter vinum et avenam.... obtinuimus.

Et cap. 21 :

Villa, quæ dicitur Marogilum, occasione cujusdam Viaturæ, quam Ansoldus de Cornello fere usque ad ipsas villæ domus possidebat, gravissime infestabatur.

Charta Geraldi de Valengoiart, in Tabulario S. Victoris Parisiens. ch. 21 :

Sciendum est, quod ego de assensu Theobaldi primogeniti mei dedi in eleemosynam prædictæ Ecclesiæ totam Viaturam in longum et latum de viis, quæ sunt circa eorum porprisiam, et quantum terræ durat, quam vendiderunt in magno chemino versus domum Leprosorum.

Charta ann. 1247....

Quod Viatura et omnimoda justitia est Abbatis et Ecclesiæ B. Dionysii in toto chemino, etc

. Vide Doubletum pag. 857.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Voeria, Eodem significatu. Regest. Campaniæ ann. 1256. apud D. Brussel de Usu feud. tom. 2. pag. 1042 :

Johannes de Tooquin. Ligius, de fortericia de Tooquin, de Voeris et conductu mercati de Rosoi. Hugo de Charni filius dom. Adæ. Ligius, de Voeria, et justitia et medietate S. Fiacrii.

Occurrit pluries in Litteris Caroli Johannis Reg. primogeniti ann. 1357. ibid. pag. 753.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Voueria, Eodem sensu. Charta ann. 1236. ex Tabul. S. Aviti Aurel. :

Et etiam petiam nemoris siti juxta Voueriam.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Viatio, Eadem notione. Tabul. Beccense ann. 1080 :

Galo de Flavacourt dedit Ecclesiæ quod habebat apud Laïencort, scilicet altare et atrium et quadrantem ejusdem villæ et duas partes vicecomitatus et Viationis.

Viatoria, Pari intellectu. Charta ann. circ. 1133. tom. 2. Hist. Eccl. Meld. pag. 25 :

Comes Theobaudus clamavit quietum quidquid capiebat in tota terra Berceii et Ortolii, sive per justitiam sive per Viatoriam.

Charta Vicedominorum Gerborensium ann. 1160. apud Louvetum :

Et super Viatoriam totius terræ Monachorum quantumlibet acquirere poterunt intra unam leucam circa Ursimontem.

Charta ann. 1211. ex Chartul. S. Johannis in Valle :

Hæredes Viatoriam quam dictus Focaudus habebat in terra S. Johannis de Valleia apud Hauvillam de cætero in suam non reclamabunt.

Occurrit præterea in Charta Philippi Regis Franciæ ann. 1180.

Viator, Idem qui Viarius. Rogeri Episcopi Bellovacensis Epitaphium in Ecclesia Bellovacensi :

Hic rexit Cathedram, non pressit, Pontificalem.

Ornamenta domus, status et possessio Cleri,

Libertas patriæ pulso Comitatus dominatu,

Atque Viatorum demisso gaudia censu, etc.

Charta Communiæ Nivernensis et Altisiodor. ann. 1194 :

Statutum est et concessum, quod Iterius de Tociaco Vicecomes Autisiodorensis, et Viator Altisiodorensis, supradictis burgensibus omne jus, quod habebant in omnibus forisfactis...... quittavit, etc.

Infra, Viarius dicitur. Charta ann. 1160. apud Louvetum in Bellovaco :

Concessi eidem Ecclesiæ in eleemosyna perpetua medietatem Viatoris (f. viatoriæ) Ursimontis et Goslenicurte..... insuper et Viatoriam totius terræ Monachorum, etc.

Poggius lib. 2. Hist. Florent. apud Murator. tom. 20. col. 228 :

Moris est Romanorum Pontificum, cum in quempiam ob commissum facinus animadvertere volunt, ut eum per Viatorem, ad criminis defensionem vocent.

Vide Glossar. med. Græcit. col. 1237. voce Προελευσιμαῖοι, et Forcell. in Viator.