« »
 
[]« Alapa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 157c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ALAPA
ALAPA,
Alapam dare, et aurem torquere in testimonium
, in Legibus Ripuar. tit. 60. § 1 :
Si quis villam... ab alio [] comparaverit, et testamentum accipere non potuerit, si mediocris res est, cum 6. testibus,... si magna cum 12. ad locum traditionis accedat, et sic eis præsentibus pretium tradat, et possessionem accipiat, et unicuique de parvulis Alapas donet, et torqueat auriculas, et postmodum testimonium perhibeant.
Credo id actum, aut agi solitum, ut testes postmodum, cum in rei gestæ testimonium advocarentur, in memoriam revocarent, se eo in loco alapis cæsos, aut auribus vellicatos. Vide Testes per aurem attracti. et Grimmii Antiq. jur. pag. 144 et 545.
Hujusce moris ejusdemque institutionis rationem edocet Charta ann. circ. 1034. inter Instr. tom. II. Gall. Christ. col. 201 :
Huic rei interfuerunt... Goscelinus Rufus de Formovilla, Hunfridus constructor ejusdem loci cum filiis suis Rogerio, Roberto, Willelmo, qui etiam a patre ob causam memoriæ colaphum suscepit. Suscepit etiam aliud colaphum Ricardus de Lillabona, qui hosam vini comitis Roberti ferebat : qui cum requireret, cur sibi Hunfridus permaximum colaphum dedisset, respondit, quia tu junior me es, et forte multo vives tempore, erisque testis hujus rationis, cum res poposcerit. Suscepit etiam tertium colaphum Hugo filius Waleranni comitis.
Ubi observare est junioribus, qui solemni testes aderant alicui traditioni, ut rei gestæ memores essent, alapas inflictas fuisse non modo a parentibus, sed et ab antiquioribus quibuscumque præsentibus. Quod tamen frequentioris usus fuisse vix credam, cum hoc unum fuisse vix credam, cum hoc unum ejusce moris supersit exemplum, teste Mabillonio tom. 4. Annal. Bened. pag. 393. Vide in Auris.
P. Carpentier, 1766.
Nec minus insolens videri potest id quod legitur in Charta Phil. Aug. ann. 1184. ex Reg. 34. bis, Chartoph. reg. fol. 12. v°. col. 2 :
Si qua vilis et inhonesta persona honestum virum vel mulierem turpibus conviciis inhonestaverit, liceat alicui probo viro de pace, si supervenerit, illum objurgare et illum uno aut duobus colafis sine forifacto ab importunitate sua compescere. Uno aut duobus vel tribus colafis,
in Charta commun. Bruer. ann. 1186. ibid. fol. 14. v°. col. 2. Vide infra in Capilli.
Alapa Militaris, dicitur Scriptoribus Latinis medii ævi, Ictus, qui tyronis ad Militarem dignitatem promovendi collo aut humeris, ense vel gladio, quo Miles fiebat, infligebatur. Mos, ni fallor, derivatus a manumissionibus :
quos enim manumittebant, eos Alapa circumagebant,
ait vetus Scholiastes Persii Sat. 5. Cujus ritus mentio est apud Claudianum in 4. Consulatum Honorii, Sidonium in Consulatum Anthemii, et aliquot alios. Militaris quippe ordo, quo quis donabatur, facultatem dabat utendi armis militaribus, suique juris Militem efficiebat. Magnum Chron. Belgicum ann. 1247 :
Plerique Milites moderni temporis, patrimoniis intendentes, omissis sumptuosis solennitatibus, saltem per infractum Colaphum Militarem consequuntur dignitatem.
Lambertus Ardensis :
Eidem Comiti in signum Militiæ gladium lateri, et calcaria sui militis aptavit, et Alapam collo ejus inflixit.
Alio loco :
Licet enim Militarem nondum recepisset Alapam, in armis tamen strenuus erat.
Et Mox :
Et ei Militarem non repercutiendus dedit Alapam, et Militaribus eum in virum perfectum dedicavit sacramentis.
De ejusmodi Alapis Militaribus agunt passim Scriptores. Joann. de [] Beka in Ottone III. Episc. Traject. de Militari inauguratione Willelmi Comitis Hollandiæ in Regem Roman. electi, qui a Bohemiæ Rege in æde Coloniensis urbis præcipua Militari cingulo accinctus est anno 1247 :
Illis itaque dictis, Rex Bohemiæ grandem dedit Ictum in collo tyronis, ita dicens : Ad honorem Dei omnipotentis te Militem ordino, ac in nostro collegio te gratanter accipio.
Historia Cortusiorum lib. II. cap. 2 :
Imperator... sedens in equo fecit (Franciscum de Carraria) Militem, et cum palma eum percutiens super collum, ait : Esto bonus Miles, et fidelis Imperii.
Ceremoniale Roman. lib. 1. sect. 7. de Milite a summo Pontifice facto :
Tum accipiens illius ensem nudum, ter Militem percutit plane super spatulas, dicens : Esto Miles pacificus, strenuus, fidelis et Deo devotus.
Trinam illam percussionem observo præterea in Actis Parlamenti Parisiensis 16. Mart. ann. 1415. ubi enarrant, quemadmodum Sigismundus Rex Romanorum, qui Regis Caroli VI. permissu, causis dijudicandis in suprema Curia præsidebat, Guillelmum Signetum Militem fecerit, quod de Senescalli Bellicadrensis officio cum Guidone Pestello Milite litiganti, objiceretur, nondum Militare adeptum cingulum, cum Senes callus aut Ballivus, ex Regum edictis, nemo fieri posset, nisi esset Miles :
Oyant qu'on proposoit contre ledit Signet par le conseil de Pestel, que iceluy Signet n'estoit pas Chevalier, et Pestel l'estoit, presens tous, luy assis par dessus les Presidens, et au plus haut, appellé ledit Signet, en disant, que à luy appartenoit bien de faire Chevaliers, et print d'un de ses gens son espée, et ledit Seignet mis à genoux prés du Greffier, frappa trois grans coups ledit Roi sur le dos dudit Seignet : puis fit deschausser l'un de ses esperons dorez, et luy fit chausser par l'un de ses gens, et l'y ceindre une ceinture où estoit pendu un cousteau long pour espée. Car ainsi avoit-il par avant recommandé l'avancement de la cause dudit Seignet.
Galli nostri ejusmodi alapas Militares Colées appellant, quod collo infligerentur. Breviloq. :
Alapa est faciei percussio, sicut
colaphus colli. Unde Ebrard. Beth. :
Dic Alapam malæ, colli Colaphumque.
Harum auctorem Arturum Britann n quidam faciunt Mythologi. Robertus de Bourron in Hist. Merlini MS. :
Et sachent tout cil. qui ceste ystoire escoutent, que che fu li premier hom, qui donna Colée à Chevalier nouvel, que che fu li Rois Artus.
L'Ordene de Chevalerie de Hue de Tabarie MS. :
Et en après li demanda
S'il falloit plus nulle cose :
Sire, oil, mais faire ne l'ose.
Que chou est dont ? chest li Colée.
Pourquoy ne me l'avés donnée ?
Et dit la Senefianche,
De celuy qul l'a adoubé,
A Chevalier et ordonné ; etc.
Le Roman de Garin MS. describens eandem Militarem ceremoniam :
Huë demande froberge au Pont d'orfin,
Regnaut la ceint qui volontiers le fist,
Hauce la paume, ens el col le feri,
Par un petit, que il ne l'abati.
Le Roman de Jordain de Blaye MS. :
Se mes chiers peres vous ceinsit or le brant,
Et la Colée vous donnast maintenant.
Vetus Ceremoniale MS. de Militari inauguratione :
Lors le Prince ou aucun [] Seigneur Chevalier, luy donne la Colée, et luy ceint l'espée dorée.
Chron. MS. Bertrandi du Guesclin :
Aussi-tost que l'Anglois, dequoy nous vous parlons,
Ot receü Coulée, et de l'honneur le don.
Vide præterea Monstrelletum 1. volum. cap. 155. et 3. vol. in Regis Ludovici XI. coronatione ; Historiam congressus Ludov. XII. Regis Fr. et Ferdinan-di Reg. Aragon. cap. 3. Hoserium in Militib. Ord. S. Spiritus et alios, ex quibus, et hic laudatis Scriptoribus satis colligitur, errasse Duchesn. in Notis ad Alanum Chart. et lib. 2. Hist. Guin. cap. 6. qui putavit, ejusmodi alapas Militares, manu, non gladio in collum tyronis, impactas. Vide Joan. Cameniatam de Excidio Thessalonicæ cap. 28.
P. Carpentier, 1766.
Haud scio tamen an ita certum sit errasse Duchesnium, qui putavit ejusmodi alapas militares, manu, non gladio in collum tyronis, impactas ; cum id saltem aliquando factum esse probet Charta Caroli Romanorum regis ex Cod. reg. 10197. 2. 2. fol. 1. v° :
Statuimus ut si quis ex ipsis (Frisonibus)... militare voluit, dictus Potestas sibi gladium suum circumcinget, et dato eidem, sicut consuetudinis est, manu sua colapho, sic militem faciat, et eidem firmiter injungendo præcipiat, ne deinceps more militum regni Franciæ armatus incedat, eo quod consideramus, si prædicti Frisones militaverint, secundum staturam corporum et formam præcipue a Deo et natura ipsis datam, cunctos in orbe terrarum milites sua fortitudine et audacia præcellerent.
P. Carpentier, 1766.
Singularis est hominis conditio, qui ut pacem ab altero exoraret, alapis ab ipso multari proponebat. Lit. remiss. ann. 1396. in reg. 150. Chartoph. reg. ch. 369 :
Icellui suppliant le fist requerir et prier qu'il peust avoir paix avecques lui, en lui offrant tendre la joe pour recevoir deux ou trois buffes, ou en amende, tele que leurs amis diroient.
Vide infra Buffa.
Per Alapum, seu Colaphum servum facere, in Speculo Saxonico lib. 3. art. 32. § 5. Vide Transcornati.
Alapare, Alapas minari. Papiæ. Gloss. Lat. Gr. Alapatur ἀλαπάζει.
P. Carpentier, 1766.
Gloss. Gr. Lat. ραπίζω, Expalmo, Alapo. Alapare, buffer, in Vocabul. compend. Reg. visitat. Odonis archiep. Rotomag. ex Cod. reg. 1245. fol. 511 :
Diffamatus de incontinentia... de quadam, quæ dicitur Aelidis, quam turpiter Alapavit.
Conc. Armenor. ann. 1342. apud Marten. tom. 7. Ampl. Collect. col. 341 :
Ideo (Christus) Alapatus a ministro, quasi in Verbo suo alapam recipiens dicebat, etc.
Vide Mox Alaphisare.