CORTIS 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

1. CORTIS, Curtis. Palladio lib. 1. de Re rust. cap. 22. Cors, Varroni lib. 1. cap. 13. lib. 3. cap. 3. Cohors, est atrium rusticum stabulis et aliis ædificiis circumdatum. Velius Longus de Orthographia :

Talis quæstio est cira cohortes et coortes : ubi diversam esse significationem voluerunt Grammatici, ut Coortes sint villarum, unde homines cooriantur,.. at Cohortes militum, a mutua cohortatione. Nam Cortes quidem audimus vulgo, sed barbare dici.

At Scriptoribus inferioris ævi, est villa, habitatio rustica ædificiis, colonis, servis, agris, personis, etc. ad rem agrestem necessariis instructa, alias Colonia dicta. Lindwodo ad Provinciale Cantuariensis Ecclesiæ lib. 3. tit. 16. Curtis est mansio vel manerium ad inhabitandum, cum terris, possessionibus, et aliis emolumentis ad tale manerium pertinentibus. Herimannus de Restaurat. S. Martini Tornacensis cap. 71 :

Deinde 4. domos sive mansiones, quas abusive Curtes vocamus, in pago Tornacensi...

construxit. Cap. 79 :

In his itaque domibus, sive ut usitatius dicamus, Curtibus, quæ in diversis locis, construxit, plusquam 60. carucas posuit.

Canones Concilii Tricassini ann. 878. can. 2 :

Mansa, Cortes, villas, patrimonia, etc.

Petrus Damianus lib. 4. Epist. 7 :

In tantum dives erat ac præpotens, ut gloriaretur se plures habere Curtes atque castella, quam dies sint, qui numerantur in anno.

Domnizo lib. 2. de Vita Mathild. cap. 21 :

Ejus quocirca tribuit sub jure Filinam,
Egregiam Curtem dantem fruges sat abunde.

Conradus Usperg. in Frider. I :

Præcepit muros et fossata dejicere... et quatenus in una Corte non consistat plus ædificiorum quam una domus.

Charta Hlotarii Regis Franc. ex Tabul. S. Trinitatis Pictav. :

Curtes duas cum suis appenditiis nostro daremus præcepto, etc.

Infra :

Altera vero Cors vocatur Secundiniaca, etc.

Charta alia apud Gallandum :

Monachi S. Albini et Canonici S. Licinii habebant... 2. Ecclesias, et 2. Curtes ad illas pertinentes, in omnibus earum redditibus inter se sine divisione communes.

Augustinus Mussatus lib. 2. Rub. 11 :

In Colonia Patavii, quam Curte vocant.

Vetus Formula :

In Curtibus vel villis.

Sic passim usurpant, Lex Wisigoth. lib. 8. tit. 1. § 4. Lex Burgund. tit. 23. § 1. tit. 54. § 4. Addit. 1. ad eamdem Legem tit. 5. Lex Salica tit. 6. § 3. tit. 36. Lex Aleman. tit. 10. 11. 31. 81. § 2. tit. 82. § 6. Lex Longobard. lib. 1. tit. 8. § 29. tit. 23. 24. Rothar. 357. Lex Bajwar. tit. 8. cap. 2. § 1. tit. 20. § 6. Capitula Caroli Magni lib. 3. cap. 19. Flodoardus lib. 1. Hist. Rem. cap. 17. Adam Bremensis cap. 86. Capitula Ludov. II. tit. 2. cap. 2. Goffridus Vindoc. lib. 4. Epist. 44. Leo Ost. lib. 1. Chronic. Casin. cap. 6. 11. 20. et alibi passim, Liber de Feud. 2. tit. 52. § 1. etc. Vide Mœser. Histor. Osnabr. tom. 1. cap. 4. § 7. not. D. Herrgott. Genealog. Habsburg. tom. 2. pag. 167. not. 2. Guerard. Proleg. Chartular. S. Petri Carnot. § 22. Eidem in Glossar. pecul. Irminon. Curtis est :

Area sub dio re-« licta, domo, stabulis, aliisque ad rem « rusticam necessariis tectis circum-« data.

Index Possession. Monaster. Retterens. ann. 1222. in Guden. Cod. Diplomat. tom. 3. pag. 794 :

In Cruftila Curtis una et 6. mansi et 5. vineæ et 3. Curiæ.

Pro Curia dominica vel superiore, ad quam rusticorum prædia spectabant sæpius usurpatur Curtis, German. Fronhof. Vide Eichhorn. Histor. Jur. German. § 83. Haultaus. Glossar. German. col. 540. Recensio possessionum in Comitat. Habsburg. ann. 1299. De curte Rinach. in Geneal. Habsburg. vol. 3. pag. 579. Chart. Bering. Episcop. Spirensis c. ann. 1220. in Guden. Syllog. pag. 133 :

Grangiarius in Rorheim plaustrum novum cum instrumentis, feno capiendo necessariis, annuatim nuntio Ecclesiæ nostræ in Curti nostra Kaytsch, quæ dicitur Fronehof exhibere consuevit.

Chart. ann. 1376. ap. Kindling. in Anecdot. Monaster. tom. 1 pag. 391 :

Domum H. de Polingen et domum Borchardi, sitos in parochia veteris ecclesiæ Alen, ad officium seu Curtim nostram Broichusen pertinentes... nomine castrifendi... dedimus et damus.

Charta Goswini majoris decani in Colonia ann. 1259. ibid. pag. 404 :

Bona nostra spectantia ad Curtim nostram in Goir, quæ leyn (i. e. feodum) vulgariter appellantur... monasterio Vallis Gratiæ prope Nussiam concessimus... Dictum monasterium nobis adjunget et demonstrabit unum hominem laicum, qui nomine ipsius monasterii et ratione dictorum bonorum veniat ad placita dictæ Curtis, quæ zo dinge et zo ringe vulgariter appellantur, qui laicus faciat omnia et singula, quæ Curtis prænotata requirit. Magister Curtis,

in Charta ann. 1240. ibid. pag. 11. Adde aliam sec. ix. ap. Bodmann. in Rhingav. pag. 97.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Cortis vel Curtis nomen pro toto vico, qui villæ alicui magnificæ accesserat accreveratque, a Scriptoribus nostris acceptum fuisse, docet Valesius ex plurimis vicorum nominibus in Court desinentibus, qualia sunt præ ceteris Bettonis Cortis non una, Betancourt, Hunulfi Curtis Houncourt, Alamannorum Curtis Aumencourt, Harecortis Harcourt, et aliæ quas indicat in Notitia Gall. pag. 416. 418. 419. et in Præfat. pag. xix. et xx.

Curs, in Diplomate Henrici I. Imp. apud Baron. ann. 1014. num. 9. Cors, in Charta Henr. V. Imper. ann. 1114. in Alsat. Diplom. num. 242. Tu qui multa potes ad regis Chortem, in Brunon. Vita S. Adalberti ap. Pertz. vol. Scriptor. 4. pag. 611. lin. 51. Vide Cortis 4.

Cohortis, in Tradit. Fuld. pag. 250.

Curta, pro Curtis. Charta Ludovici VII. Regis Franc. in Tabul. Maurigniacensi Ch. 9 :

Dederunt etiam eis Curtam, quæ ibi erat fossis limitata, etc.

Occurrit pluries : semel vero apud Eccardum in Hist. geneal. Marchionum Misnensium col. 253.

Curtus, pro Curtis. Tabular. Brivatense Ch. 118 :

Casam dominicam cum Curto et orto, cum campis, etc.

Vide Cortis 2. Item Regius Comitatus, aula Regia. Asserus de Ælfredi reb. gest. :

Cum... ab omnibus nimium diligeretur, et in Regio semper Curto inseparabiliter nutriretur, etc.

Infra :

Eadwerd et Ælfthryth semper in Curto Regio nutriti cum magna nutritorum et nutricum diligentia.

Rursum :

Cum igitur ad eum venissem in villa Regia... cum eo illa vice 8. mensibus in Curto mansi.

Occurrit adhuc semel. Ita ubi de eodem Ælfredo, Florentinus Wigorn. pag. 587. Curtum habet. Vide Cortis 4. In Curtis, in chart. ann. 716. ap. Breq. num. 287. Cum Curtis clausis, in alia ann. 744. ap. Hergott. Geneal. Habsb. num. 1.

Cortem Bonam Recipere dicitur, qui convivio lauto excipitur. Ita Itali vocem far buona Corte usurpant. Vide Joannem Villaneum lib. 7. cap. 88. Cæsarius lib. 1. Mirac. cap. 34 :

Tale dictum proposuit : Si aliquis esset, inquit, qui veris indiciis vera mihi de anima patris mei dicere posset, bonam Cortem a me reciperet.

Et infra :

Domine, Cortis vestra vobis maneat, ego cogitabo quid animæ meæ expediat.

Curtis Indominicata. Tabul. Bellilocense n. 176 :

Tradimus villam seu Curtem nostram Indominicatam Bellomontem.

Cortes Dominicales, apud Lambertum Schafnab. ann. 1073. et Adam. Brem. c. 161.

Curtis Dominica, in Pancharta nigra S. Martini Turon. apud Beslium in Comit. Pictav. pag. 209. 210. et in Historia Novientensis Monasterii, apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1131.Frequenter in Polypt. Irminon. Vide Guerardi indicem.

Curtis Regia, ut Villa Regia, Quæ Regis propria est. Chartæ Alamannicæ Goldasti Ch. 18 :

Actum in Curte Regia Zurich.

Annales Francor. Fuldenses ann. 889 :

Placitum Curte Regia Franconofurt haberi cum Francis Regi complacuit.

Lex Longob. lib. 2. tit. 17. § 2. Lothar. 1. cap. 73 :

Concedimus et Gastaldiis nostris, Curtes nostras providentibus,

etc. V. post Cortis 4.

Curtis Publica, Quæ ad Regem et Rempublicam spectat. Charta Balduini Comitis Flandriæ ann. 1038. apud Buzelinum lib. 3. Gallo-Flandr. cap. 20. sic clauditur :

Hoc placitum fecerunt 4. Milites advocati, Udo, Ursio, Garderus, Mambodo. Actum Atrebati, Curte Publica, in Capella S. Benedicti, etc.

Curtes Dominicæ, Quæ domini sunt, in Capitulari de Villis cap. 27.

Curtes Villicales, Quæ a suis villicis reguntur, in Chronico Reichersperg. pag. 192. et in Metropoli Salisburg. tom. 1. pag. 373. Curtes villicanæ, tom. 3. pag. 494.

Curtes Stabulariæ. Charta anni 1136. in Metropoli Salisburgensi tom. 3. pag. 371 :

Aream ubi curia quondam, modo novella vinea plantata est, cum Curte stabularia, etc.

Adde tom. 2. pag. 531. 532. 549. 556. tom. 3. pag. 383.

L. Henschel, 1840–1850.

Curtis Clausa. Vide in Cortis 2.

Curticula, Minor Curtis. Curticula Abbatis, in Statutis antiquis Corbeiensis Monasterii. Archivum Majoris Monasterii :

Gorioces Hervei filius dedit S. Martino Curticulas quæ sunt inter aquas juxta Lambaulum.

Curticulam unam in Hostercho, in Bodmann. Rhingav. pag. 86. in chart. ann. 1021.

Curticlus. Charta Odonis Episcopi Belvacensis ann. 875. apud Louvetum :

In suburbio nostræ civitatis molendina 2. et cambas 11. et hortos cultos 2. et Curticlos 10. pratum 1. etc.

Idem videtur cum Curtillus, de quo infra.

P. Carpentier, 1766.

Curticulus, Bulla Leonis IX. PP. pro monast. B. M. de Bretolio :

Ecclesiam S. Cyrici (concessit) cum altari et uno Curticulo.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Curticlis et Curticlus. Charta Ængelberti pro Monasterio Epternacensi ann. 709. Ampliss. Collect. tom. 1. col. 16. E. :

Casatas xi. cum sala et Curticle meo... cum mancipiis... casis, Curticlis, silvis.

Similia iterum habentur col. 22. E. in Charta anni 721. Hincque corrigenda Hedeni Ducis Charta anni 704. laudatæ Collect. tom. 1. col. 13 :

Curtem nostram in loco nuncupante Arnestali super fluvio Huitteio, cum omni integritate sua, id est casis, Curtidis, campis, pratis, etc,

Legendum enim Curticlis.

Corticella, Curticella, Curtis minor. Ruricius, seu Rauracius Epist. ad Desider. Cadurc. Epist. tom. 5. Antiq. lect. Canisii :

Simulque suggerimus, ut de ipsa Curticella, vel hominibus inibi consistentibus sub vestra defensione.... dignetis habere Corticella.

Notitia ann. 1041. apud Augustinum de la Chieza in Chron. Pedem. cap. 19 :

Addidit quoque præfato Monasterio Corticellam unam inter Cercinaschum et Schalengiam, quæ ab incolis Gorreta dicitur.

Infra :

Curticellam unam in territorio Suavis.

Adde Miracula S. Columbani Abbat. cap. 29. Chronicon Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 423. et Chartas Longobardicas apud Ughellum passim. Marinii Papyr. Diplomat. pag. 309.

Cortifer, Curtifer, Idem quod Curtis, vel Curtile. Præceptum Ludovici Imperat. ann. 836. Ampliss. Collect. tom. 1. col. 96. C. :

Cum domibus cæterisque ædificiis, Curtiferis, vineis, terris, silvis, pratis, pascuis, aquis, etc.

Præceptum Caroli Calvi ann. 869. inter Concilia Hispan. tom. 3. pag. 151. col. 1. et in Appendice Marcæ Hisp. col. 792 :

Cum domibus, ædificiis, Curtiferis, viridigariis, hortis, vineis, etc.

Donationes factæ Ecclesiæ

Salisburgensi cap. 8 :

Tradidit quoque ad Chuchil casam cum Curtifero suo et territorio, et manentes novem cum coloniis et aliis appendiciis suis.

Occurrit iterum cap. 4. et alibi. Traditiones Fuldenses lib. 2. cap. 148 :

Trado S. Bonifacio..... unum integrum Curtiferum.

Chronicon Besuense :

Mansum cum suprapositis, campis, pratis, Curtiferis, silvis, etc.

Alibi :

Mansa, servos, ancillas, Curtiferos, terras, silvas, etc.

Chronicon Novaliense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 747 :

Cum ædificiis, Cortiferis, exavis, ortis, vineis, campis.

Adde Perardum pag. 44. et Formulas veteres 18. 19. 50. 58. 79. et Metropolim Salisburgensem passim, ubi Hondius tom. 3. pag. 2. Curiam et Curtiferum confundit.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cultifer, in Chartulario S. Sulpitii Bituric. fol. xi. verso :

Domibus, ædificiis cum appenditiis earum, urtiferis et Cultiferis, viridigariis, etc.

i. e. cultis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Curtificium. Hist. Novientensis Monasterii, inter Anecd. Marten. tom. 3. col. 1131 :

In Sulza curtis dominica cum omnibus appenditiis suis, Ecclesia videlicet matrice cum decimis suis, mansus censuales atque serviles, agri cum vineis ac pratis, curtes cum Curtificiis, familia ministerialis, servilis et censualis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cortal, Cortalis, Eadem significatione. Litteræ ann. 1358. ex Chartophylacio regio Regest. 89. Ch. 521 :

Ipse accedens ad quamdam bordam sive Cortal Petri Couvilli dicti loci, ubi prædicti inimici se poterant retrahere.

Charta Guifredi Comitis Ceritaniæ ann. 1035 :

Dono... domos, cortes, Cortales, hortos, hortales, areas et palumbarios, terras cultas et eremas, silvas, prata... molendina et molendinaria cum caputaquis, etc.

Cortarium, Idem quod Cortis, Curtis, Curtilis. Charta Hugonis de Feritate in Hist. Monasterii S. Audoeni Rotomag. pag. 460. 462 :

Et in ipsa villa terram unius carrucæ, et unum mansum, et 10. Cortaria.

In alia Hugonis, prioris filii :

In eadem villa octo Cortes, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cortorium, vel Cortoria. Donatio anni 1054. in Appendice Marcæ. Hisp. col. 1100 :

Cum Cortoriis et matrocibus et planitiis et cum omnibus adjacentiis earum.

P. Carpentier, 1766.

◊ Legendum fortassis Corsorium. Vide infra Corzorium.

Curtarii, Curtium possessores, vel tenentes. Charta Anselmi Abb. Lauresham. apud Freherum in Origin. Palatin. :

Aream et vineas in Scriezeseim, cum hobariis atque Curtariis, præter ea quæ in servitio habuerunt, sub annua pensione jure hæreditario contradidi.

Infra :

De 12. hobariis pro servitio et reditu solvuntur 8. libræ : de dimidiis vero hobariis et molendinariis et aliis Curtariis 8. talenta et 14. solidi.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cortigium, Idem quod Cortis. Diploma Ferrandi Castellæ Regis ann. 1224. pro Militia Fratrum Silvæ-Majoris, apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 916 :

Ad faciendum insuper vobis Cortigium in Altalaya de Ferrus me obligo, in quo possitis competenter habitare, et ad dandum vobis viginti paria boum cum necessariis eorum ad populandum agriculturam usque ad annum, et vitalia ad custodiendum castrum et caveas memoratas duobus primis annis, prout aliis speculatoribus eorum tradidi usque modo.

Curtile, Curtillum, Spelmanno, Locus vel sedes curtis : Vadiano, villula aliqua paucis ædificiis constructa, domus rusticana prædiolo conjuncta : rectius, cui adjunctus est hortus, nam

Curtile proprie hortum rusticum, seu curtis sonat. Gloss. Lat. Gall. : Ortus, Courtil. Charta Caroli Calvi :

Cellulam S. Clementis una cum Curtili in quo Monachi ibidem Deo famulantes labores manuum exercere videntur, vel in quo res illorum consistunt, etc.

Ita Chartæ Alamann. Goldasti num. 28. 62. Tradit. Fuld. lib. 2. cap. 210. Chronica S. Benigni et Besuense pag. 419. 451. 512. 544. Gesta Abbatum Gemblacens. pag. 533. 534. et Scriptores alii passim. Le Reclus de Moliens in Miserere MS. :

Il convoita par grant foiblece,
La piour pome du Courtil.

MS :

La bonne femme du Maisnil
A ouvert l'uis de son Courtil.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Curtilis. Johan. Iperii Chronicon S. Bertini ann. 871. inter Anecd. Marten. tom. 3. col. 524 :

Curtiles duos cum casticiis, terram arabilem et pratum bunariorum quadraginta octo, etc. Actum an. 35. Caroli Regis.

Thangmari Vita Bernwardi Episc. ap. Pertz. vol. Scriptor. 4. pag. 761. cap. 8 :

Ut 30. vel plures præcipuos Curtiles, cum litorum ac colonorum familiis, clarissimis ædificiis prænitentes, compararet.

Ibid cap. 27. pag. 771. lin. 23.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cortile, in Testamento Guillelmi Comitis Arverniæ ann. 910. de Fundatione Cluniaci inter Instrum. t. 4. novæ Gall. Christ. col. 272. ap. Lacomblet. num. 30.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Curtile, apud Fantonum in Historia Avenion. pag. 167. ap. Lacomblet. num 20. 22. Chart. ann. 1144. in Guden. Cod. Dipl. tom. 1. pag. 151. Alia c. ann. 1020. ibid. tom. 3. pag. 1036 :

60. mansionalia, quæ et Curtilia dicuntur.

Chart. ann. 961. in ejusd. Gudeni Syllog. pag. 451. Vide Haltaus. voce Hofstættel, col. 942.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cortilis, in Obituario S. Gerardi Lemovic. fol. 34.

Cortilium, in Chronico Gemblacensi pag. 533. 534. in Instrumento 1. tomi 4. novæ Gall. Christ. col. 7. et etiam alibi.

Curtilio, Eodem significatu, in Charta Rainoldi Archiepiscopi Remensis apud Locrium in Chronico Belgico ann. 1129.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cortillum, in Charta Johannis Michaël ann. 1258. ex Archivo B. Mariæ de Bono-Nuntio Rotomag.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cortillus, in Instrumento jurium Capituli Ambian. in villa de Camons, ex Archivis ejusd. Capituli :

Item in veteri villa sunt xxxii. Cortilli, quorum unusquisque... persolvit... tres denarios, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Courtillum, Index MS. Beneficiorum Ecclesiæ et diœc. Constantiens. fol. 18. e Musæo Domini de Cangé :

Habet manerium cum Courtillo.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Curtilus. Charta ann. circiter 1000. ex Chartulario Saviniaci fol. 101 :

Dat Curtilum, ortum et vercheriam seu dimidium mansum.

Charta Præpositi Burgensium Cuciaci ann. 1375. apud Baluzium Hist. Arvern. tom. 2. pag. 208 :

Mansis, maisagiis, et Curtilis ad dictam terram spectantibus.

Iterum legitur pag. seq. Curtilum indominicatum ubi Tedgerius stat, in Chart. ann. 998. ap. Guerard. in calce Irminon. pag. 352.

Curtillum, Idem quod Curtile. Leges Inæ Regis Westsaxiæ cap. 42 :

Rustici Curtillum debet esse clausum æstate simul et hieme, etc.

cap. 40. Anglos. weorðig. Decimam herbarum et Curtillorum,

in Hist. MS. Monasterii Ceccensis fol. 465.

Cortilagium, Curtilagium, Idem quod Curtile. Lindwodo ad lib. 3. Provincialis Cantuar. tit. 16. Locus adjunctus curti, ubi leguntur herbæ vel olera. Ordericus Vitalis lib. 3. pag. 466 :

Tertiam partem decimæ, et quinque Cortilagia.

Polyptych. Fiscamn. ann. 1235 :

Tenet unum vilanagium de xxiv. acris ad decimam et campartum, et reddit sex denarios de Cortilagio ad festum S. Petri ad Vincula.

Venditio ann. 1344 :

Vendidit.... domum, pratum et Cortilagium situm in loco dicto Apud Tuscham.

Monasticum Anglican. tom. 1. pag. 256 :

Et etiam si in Curtilagio alicujus bladum seminaretur, decimam gerbam illius bladi, sicut in campis, percipiet.

Tom. 2. pag. 89. De una virgata terræ, in Stodleya.... cum duabus Curtilagiis ad eam pertinentibus. Pag. 306 :

De uno mesuagio cum curtilagio in villa de Mellyng.

Will. Thorn. pag. 2098 :

Minutas decimas, cum decimis fœni et Curtilagiorum.

Pag. 2101 :

Super decimis quibuscumque garbarum et bladorum de ortis seu Curtilagiis aut aliis terris, et locis plantatis, etc. Courtilages,

in Cons. Montensi cap. 50. Will. Guiartus ann. 1298 :

Et s'espendirent fols et sages
Cà et là par les Courtillages.

Charta Stephani Comitis Burgundiæ et Joannis Comitis Cabilonensis ann. 1229. pro Libertatibus oppidi Aussonensis :

Li Courtilaige de la Ville seront sehur en telle maniere que l'on n'y peut riens prendre de par nous, si par achat non : iceux deux choses de foin et de Courtilaige sont sans creance, etc.

Infra :

Cils qui fera dommaige de la closon de la ville, et de la closon des Courtils, et des Courtillaiges, et des fruits et des arbres, s'il le fait à aiciant, il doit amender le dommaige, etc.

Vide Innocent. III. PP. lib. 13. Epist. 76. Statutum 2. Westmonast. cap. 50. Fletam lib. 2. cap. 71. § 3. Britonem pag. 109. v. etc. Vetus Charta :

Courtillage est toute maniere de poirée, poix nouveaux, feves nouvelles, en cosse, etc.

Edictum Johannis Fr. Regis ann. 1350. apud de Lauriere tom. 2. Ordinat. pag. 368 :

Nuls laboureurs de houe ne pourront labourer de houe ou de besche qu'en vigne, excepté és terres où les chevaux ne pourroient labourer, et aussi les terres à guesdes et Cortillages.

P. Carpentier, 1766.

Cortillagium, Charta Girardi archidiac. Paris. ann. 1314. ex Tabul. episc. Paris. :

Super pluribus petiis ortorum seu Cortillagiorum, sitis ultra portam comitis Atrebatensis, in terra et dominio episcopi Parisiensis.

Alia Henr. reg. Angl. in Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 280 :

Willelmus Paenellus... concessit monialibus S. Juliani de prato... grangiam et Cortillagium et terram juxta idem Cortillagium. Cortillage

et Curtillaige, nostris. Charta ann. 1369. ex Chartul. 21. Corb. fol. 316 :

Certaines dismes, tant de fains, de fruis, de Cortillages, come de vins, etc.

Consuet. Castell. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2 :

Blef, Curtillaiges, fromaiges, qui sont en paniers,... ne doivent place ne estaul.

Ubi herbæ seu olera, quæ in curtili crescunt, intelliguntur, Gall. Legumes, ut et Courtillage, in Lit. ann. 1400. tom. 8. Ordinat. Franc. pag. 378. art. 9 :

Courtillage, c'est assavoir, toutes manieres de porées, pois nouveaulx, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Curtiliarium. Vetus Consuetudo Corbeiensis in Tabulario ejus Abbatiæ :

Omnes generaliter præter liberos debent sex diebus pro singulis mansis ad opus manuale, ad fossatum, et debent submoneri a portariis in Templo : Qui non solverit, emendat. Et hoc debent annuatim ad fossatum, ad Curtiliarium et ad ortiliarium.

L. Henschel, 1840–1850.

Curtelocum, id est Hovestat, in chart. ann. 793. in Schannat. Tradit. Fuldens. num. 103. pag. 51. Ibidem ann. 788. pag. 40 :

Duas ariales id est Hovasteti.

Vide Haltaus. voce Hofstatt, col. 941.

L. Henschel, 1840–1850.

Curtimarchia. Vide suo loco.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Corticanus, Curticanus. Præceptum Carlomanni Regis ann. 884. apud Mabill. de Re Diplom. pag. 550. D :

Omnes clausi indominicati, scilicet ille qui adhæret Monasterio, et campaniæ, plantæ, habundantia, Curticanus, et clausellus cum aliis vineolis de Parriniaco.

Legitur Corticanus in Annal. Bened. tom. 3. pag. 61.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cortaneum. Chronicon Casinense lib. 1. cap. 19. ann. 636 :

Dachopertus quidam Capuanus genere obtulit B. Benedicto casalem suum in loco, qui Colimniana vocatur, cum casis et Cortaneis, et omnibus ex integro pertinentiis ejus.

Curtilarius, Officium monasticum, cujus curæ potissimum incumbebat, ex curtili Monasterii, aut aliunde olera et pulmentaria Monachis subministrare, quod postea in beneficium et feudum Ecclesiasticum Summo Pontifici obnoxium transiit, ut docemur a Doubleto in Hist. Sandionysiani Monasterii lib. 1. cap. 59. quem lingua vernacula Courtillier appellari annotat. Catholicum parvum : Ortilio, Ortelain, Courtilleur. Gloss. Lat. Gall. : Olitor, Courtiller. Alibi : Ceparia, Courtilliere. Rursum : Orticola, Courtiller.

P. Carpentier, 1766.

Curtillarius, Qui curtile curat aut incolit. Charta ann. 1225. in magn. Chartul. nigr. Corb. fol. 94. r° :

In dictis quatuor curtillis potest dictus Johannes habere, si voluerit, quatuor Curtillarios liberos, quantum ad ecclesiam Corbiensem. Cortoisien,

Injuriæ loco habetur, in Lit. remiss. ann. 1474. ex Reg. 204. Chartoph. reg. ch. 110 :

Le suppliant chaussetier, demourant à Grenoble, dist à icellui Robert, tu m'as appellé Cortoisien ; pour laquelle injure, etc.

Forte, Curtilis direptor.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Curticularius, in Epitaphio Fratris Jacobi Poussemotte, apud Felibianum in Hist. San-Dionys. pag. 586.

◊ Alia interdum notione videntur nuncupari Curtilarii, seu Curtiliers : dicti enim qui domini sui principalis seu capitalis Curiam sequi tenentur, et ejus placitis interesse. Charta ann. 1244. in Tabul. Corbeïensi :

Aprés en autel fait il tort de le terre le Visconte, ki est Courtilliers de l'Eglise.

In altera Joan. de Mainieres Militis ann. 1283. ibidem :

Chest assavoir que come li Abés desist que je fuisse leur Courtilliers, et voloit que je alasse à ses plais, et jujaisse aussi come autre Curtillier, il en est ensi ordené que je et mi hoir irons à trois plais generaux chascun an, et jugerons et ferons aussi come li autre Courtillier.

Come il deissent et proposaissent contre mi, que je ne peusse ne ne deusse lever, mener, ne carier nus des fruits de mes teres, ke je tieng d'aus en Courtillage, ne blé ne marchainnes, dusques adont qu'il ou leur Serjant eussent terchié, et que je ou mes Serjans eussent mené leur terage en leur grange à Mainieres.

Similia habes in altera ejusdem anni Charta Domini Altermi de Maineriis fratris supradicti Joannis :

Li dis Abbé et Convens disoient ke li dis mesire Willames mes peres m'avoit donné une partie de le terre, que il tenoit d'aus à Mainieres en Courtilage, par lequel cose il voloient que je fuisse leur Courtilliers, et fesisse en toutes coses aussi comme li autre Courtillier, tant de venir à leur plais, de faire reseandise, de carier les terages, et du tertier, et de toutes autres redevanches, ke leur Courtillier leur doivent.

In hisce Chartis Courtilliers ii sunt qui possident terram terragio obnoxiam, Courtilage vero aliud nihil est, quam terragium, et Courtis, vel, ut interdum habetur, Courtiex est ipsa terra obnoxia terragio.

Cortisani, Cortisiani, Qui Cortes curant, vel colunt aut incolunt. Charta Longobardica ann. 774. apud Ughellum in Archiepisc. Benevent. :

Necnon in Gastaldato Bisernensi concessimus Cortisanos, hi sunt cum uxoribus suis et omnibus sibi pertinentibus.

Alia ibid. :

Sed et substantiam Calendini Cortisani nostri qui habitare visus fuit in Uriniano.

Chronicon Monasterii S. Sophiæ Benevent. :

Substantiam quæ Auroaldi fuit Curtisani nostri.

Charta Ludovici Pii in Chronico S. Vincentii de Vulturno. ap. Murator. pag. 372. col. 1. C. :

Statuimus quoque ut nullus ex servis, aut ex familia ejusdem Monasterii, vel eos, quos Cortisanos vocant, audeat inquietare, aut quodlibet pensum ejus exactor tollere, vel exigere præsumat.

Adde eumdem Ughellum tom. 6. pag. 297. Curtulanus, in charta ann. 1265. ap. Günther in Cod. Rheno-Mossellano tom. 2. pag. 342.

◊ Servatur ejusce appellationis memoria in fœcialium libris, uti appellant, Provincialibus, in quibus inter Flandrensium nobiles familias, mentio fit Cortisiani Flandriæ, ex Curtriaca gente, cui pro insignibus tres cantherios miniatos in campo aureo adscribunt. Idem videtur cum eo qui le Sire de Cortesiex dicitur non semel Guillelmo Guiarto. Chronicon Flandr. vernaculum cap. 72 :

Si feit prendre un Chevalier de Flandres, qu'on appelloit Courtoisien.

Adde cap. 46.

L. Henschel, 1840–1850.

Cortisania. Vide suo loco.