CUPA 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 cupa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 656c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CUPA1

1. CUPA, Vas vino condendo paratum, Latinis, a Koupar Anglis, nostris Cuve, Germanis Kufe. Lucanus lib. 4. de Bello civ. vers. 420 :

... Ratem vacuæ sustentant undique Cupæ.

Vide Petrum Blesens. Epist. 63.

Navis capacitatis 40. Cuparum

, in Novella Valentiniani de Naviculariis amnicis. Nos dicimus : Un vaisseau de 40. tonneaux. Gloss. Ælfrici : Cupa, tunne. Computum Capituli Autissiod. ann. 1247 :

Eodem anno habebat Capitulum duo pressoria munita, et xxii. tonnas, et quinque canales ad eas implendas, et septem Cupas cum quadam parva, in qua vinum colatur.

Jonas Monachus in Vita S. Columbani n. 53 :

Reperit eos sacrificium profanum litare velle, vasque magnum, quod vulgo Cupam vocant, quod 26. modios amplius minusve capiebat, cervisia plenum in medio habebant positum.

Vita S. Austregisili Episc. Bituric. inter Acta SS. Bened. sæc. 2. pag. 97 :

Repleto vase musto, unum quod illi vocant Cupam, ferme viginti metra capiens resedit vacuum.

Sed et apud Ulpianum inter vasa vinaria numerantur Cupæ et dolia, quæ in cello fixa sunt. Bertha Monacha in Vita S. Adelheidis Abbatissæ n. 15 :

Cellerariam enim aliquando, vinum de Cupa producentem, festinanter per nuntium accersivit : quæ in obedientia nesciens moram, ejus præsentiam velociter adivit, ore Cupæ non obfirmato, sed ducibulo secum in manibus asportato.

Occurrit eadem notione pro dolio vel doliolo, in Vita S. Willibrordi, inter Acta SS. Benedict. sæc. 3. part. 1. pag. 619. n. xviii. in Vita S. Genovefæ, tom. 1. Januarii pag. 140. 145. etc. Isid. lib. 2. Orig. cap. 6 :

Cupas, a capiendo, id est, accipiendo aquas vel vinum vocatas volunt.

Genuinum etymon ϰύπη, species navis de qua mox in Cupa 2.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cuppa, Eadem notione. Charta anni 1047. inter Instrum. tom. 2. Gall. Christ. col. 480 :

Item de sylva... ad domos scilicet ædificandas vel restaurandas, ad Cuppas, ad dolia, ad vallum, ad naves, etc.

Bernardi Ordo Cluniac. part. 1. cap. 47 :

Cuppæ quatuor, una ad fabas servandas, quando fuerint bainatæ, altera in quam cadit aquæductus, tertia in qua lavantur scutellæ, quarta ad hoc ut aqua calida in eam mittatur ad mandatum et ad rasuram Fratrum.

L. Henschel, 1840–1850.

Cuba, in chart. ann. 1249. ap. Guerard. in Polypt. Irminon. pag. 385. et in alia ann. 1250. ibid. pag. 388.

L. Henschel, 1840–1850.

Cubba. Ekkehard. IV. de Cas. S. Gall. cap. 5. Pertz. pag. 106 :

Vinum quoque plenis Cubbis adpositum.

Cupella, Minor cupa. Epistola Bonifacii Archiep. Moguntini :

Vice osculi duas Cupellas vini Celsitudini vestræ transmisimus.

2. CUNUS 2. CUPA © École des chartes.

« 2 cupa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 657a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CUPA2

2. CUPA, Cuppa, Coppa. Hesychius : Κύϐϐα, ποτήριον. Gloss. Lat. Gr. : Cupa, βούττις μεγάλη, ἥν τινες γαυλὸν ϰαλοῦσιν. Est autem γαυλὸς, certa navigii species : et apud Hesychium, ϰύπαι, εἶδος τι νεὼς, pariter esse dicuntur. Sic vocem Copa Nicolaus Specialis usurpat lib. 7. de Rebus Siculis cap. 17. apud Murator. tom. 10. col. 1070 :

Sed die tertia, ut ipsos defensores urbis in multarum partium defensione distraherent, quo debilitatam urbem viris bellatoribus facilius superarent, cathenam quæ portum urbis concluserat, præmissis portennis, quas vulgo alii Filvas, alii Copas vocant, magnisque navibus succedentibus infringere conabantur.

Idem Glossarium Κόψα, urna, hydria. Ubi forte legend. Κόπα. At apud Heronem Mathematicum, ϰοῦπα, et βοῦττις, pro vasis vinariis sumuntur ; sed Cupa major est butti. Recentioribus vero Cupa et Cuppa, usurpantur pro poculo, seu vase potorio, quod videtur sic appellatum, quod Cupæ formam referat. Nostri Coupe appellant, Armorici Cop. Vita sancti Guidonis Abbatis Pomposiani :

Cuppam, qua bibebat Abbas, ab eo sibi petiit porrigi.

Cupa S. Columbani, in ejus Vita inter Acta SS. Benedict. sec. 2. pag. 53. Cuppæ aureæ et argenteæ, in Constitut. Siculis lib. 3. tit. 36. § 1. Liber de Contemptu mundi :

Insignesque thori, Cupæ, cyphique decori.

Vide Lupum Ferrariensem Epist. 85. Salmasium ad Hist. Aug. pag. 253. Nævium ex quo laudatur :

Duas Cupas mero plenas exhausit ;

et Anecd. Marten. tom. 1. col. 1527. Coppa una argentea, in Chronico Romualdi II. Archiep. Salern. apud Muratorium tom. 7. col. 242. Cuppa argenti fusilis, quam Calicem interpretatur Mabillonius, in Translatione S. Filiberti, inter Acta SS. Bened. sæc. 4. part. 1. pag. 552.

P. Carpentier, 1766.

Copa, Patera, crater, Italis Coppa. Inventar. ann. 1389. tom. 3. Cod. Ital. diplom. col. 364 :

Planeta una drappi brocati auro in campo rubeo, laborati ad Copas, leones et alia animalia.

Coppa, Eadem notione, apud Simeonem Dunelmens. Charta Æthelstani Regis Angl. tom. 1. Monastici : Tria tapetia, et duas Coppas argenteas cum cooperculis. Cuppas vocat mox idem Dunelmensis. Eckeardus junior de Casib. S. Galli cap. 1.

Coppam auream Domini tui... pincernæ meo confestim afferto.

Supra cantharum appellavit. Chronicon Casinense lib. 3. cap. 57. (al. 58.) :

Coppas duas argenteas deauratas cum nigello librarum 15.

Liutprand, Antapod. lib. 2. cap. 6 :

Coppas argenteas deauratas 2.

Romualdus Salernitanus in Chronico MS.

Scrinium Hugolini Boni Comitis fregerunt, et ex eo Coppam unam argenteam, et privilegium, quod Rex Imperatori fecerat, asportarunt

. Otto Morena :

Et ipsi unam Copam auri et denariis plenam ipsi Regi portaverunt.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Copa Ferrea, recensetur inter coquinæ vasa, in Inventario anni 1342. ex

Archivo S. Victoris Massil. Armar. Din. num. 38.

Coparius Major, dignitas in aula Regum Lusitaniæ. Vide Brandaonum in Monarch. Lusitan. tom. 5. pag. 304. v.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cupparius. Traditiones San-Emmeram. apud Bernardum Pez tom. 1. Anecd. part. 3. col. 171 :

Udalric Swarscepfe Cupparius.

Cupha, Idem quod Cupa 2. Vita S. Godehardi n. 62 :

Petendo eum, ut benedicat parum vini in Cupha vel scypho suo.

Cupellus, vel Cupella. Vasis potorii species, ex Cupa, aut a Græco ϰύπελλον, quod Hesychio est εἶδος ποτηρίου ἀωτοῦ. Ubi forte legendum ὠωτοῦ, in formam ovi. Alii a Germanico, Kübel deducunt. Gloss. Lat. Græc. : Cupillum, γευστρίδιον, f. γευστήριον, poculum quo vini gustuscapiebatur, apud Athenæum ; Gustatorium, in Fragmento Petronii de Cœna Trimalcionis. Apitius lib. 1. cap. 2 :

Piper tritum cum melle despumato in Cupellum conditi modo mittito.

Alia Editio habet Cupellam.

Cupella, Vas potorium Supplem. Antiquarii : Cupella, βούττιον, Gaulus. Vita S. Paterni Episc. Abrincat. cap. 5 :

Potum per Cupellas dispositum evellere voluerunt.

Est etiam Cupella, parva cupa apud Gregorium Turon. lib. 2. de Mirac. cap. 35.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cupella Apum, Vas apum, Alvus, Gall. Ruche. Instrumentum anni 1267. ex Archivo S. Victoris Massil. :

Rector hospitalis S. Andreæ... inter alia promittit reddere Priori ejusdem Sancti a S. Victore dependentis Cupellas apum quadraginta.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Coppula, Cupa minor. Computum ann. 1333. Hist. Dalphin. tom. 2. pag. 277 :

Item pro duobus bacilibus de ære pro Domino, taren. viii. gran. iii. Et pro Coppulis pro Domino, taren. iii.

Cuppa. Charta Henrici III. Regis Angl. apud Prynneum in Libertatib. Eccl. Angl. tom. 2. pag. 834 :

Cum ex consuetudine approbata et obtenta habere consueverimus palefridos et Cuppas Episcoporum et Abbatum regni cedentium, etc.

Habentur similes aliæ Chartæ aliquot tom. 3. hujusce juris Regii testes. Vide Heriotum.

Cuppa vel Copa ad reponendam Eucharistiam. Necrologium Eccl. Parisiensis Id. Aug. :

Dedit nobis Calicem aureum cum patena ponderis 4. marcarum auri, de quo facta fuit Cuppa ad reponendum Eucharistiam.

Charta Anglica apud Prynneum in Libertatib. Angl. tom. 3. pag. 798 :

Mandatum est Justiciario Hiberniæ, quod in singulis Ecclesiis Cathedralibus Hiberniæ inveniat unam Cuppam ad Eucharistiam in ea reponendam.

Chartularium S. Martialis Lemovic. :

Capsa capitis Apostoli (S. Martialis) manet renovata et Copa ubi Corpus Domini reservatur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Coppa, apud Martenium Itiner. tom. 2. pag. 241. ex antiquo Inventario Thesauri Monasterii Abdinghoff. Paderborn. :

Aureus calix i. cum patena lxx. lapidum decoratus ornatu. Argentei vero vii. Coppa i. argentea.

An ad reponendam Eucharistiam, non satis liquet.

P. Carpentier, 1766.

◊ Nostris Ciboire. Inventar. S. Capellæ Paris. ann. 1363. ex Bibl. reg. :

Item una Coppa argentea deaurata ad portandum Corpus Christi. Item une Couppe d'argent dorré à porter le Corps nostre Seigneur,

in Inventar. Gallico.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Copa Calicis, in Notis marginalibus antiqui Martyrologii Ecclesiæ Aquensis.

P. Carpentier, 1766.

Cupa Elemosynaria, Colligendis vel reponendis eleemosynis destinata. Inventar. MS. thes. Sedis Apostol. ann. 1295 :

Item unam Cupam elemosynariam fractam, cum circulis deauratis.

1. CUPA 3. CUPA © École des chartes.

« 3 cupa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 657c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CUPA3

3. CUPA, Mensura frumentaria. Charta ann. 1241. tom. 10. Spicileg. :

Super sexterali, et corda, ferro, pondere, et Cuppis.

Antiquæ Recogn. de Moras, in Regesto Probus fol. xxxv :

Guigona Panalli tenet de Comite i. emin. terræ, et debet inde viii. Cupas frumenti.

Est autem Cupa nude dicta, in quibusdam locis, ut Bellijoci, quarta pars Bicheti, sexque Coponos continet ; Cupa vero tertia Bicheti pars est, et octo Coponos complectitur. Coponi viginti quatuor faciunt Bichetum. Sed omnium locorum non eadem ratio est. In agro v. g. Atrebatensi Cuppa est quarta pars Mencoldi, Burgi apud Sebusianos in Bressia Cupa est viginti quatuor librarum, etc.

Cupa Octavalis. Consuetudines MSS. Solemniaci in Arvernis :

Omnes homines de dicta communitate debent molere unum sextarium bladi pro una Cupa octavali, persolvenda de tali blado, quo persolvi consuevit, nec debent desengranari.

Cupellus, Mensura frumentaria. Libertates MSS. villæ S. Desiderii in Campania ann. 1228 :

Molendina habebit dominus in dicta villa bannalia, et erunt Cupelli rationabiles et mensurabiles, quorum Cupellorum sexdecim faciunt sextarium.

Copa, Mensura frumentaria minutior, vox pariter formata a Cupa. Charta Alphonsi Comitis Tolosani ann. 1144. pro Montalbanensibus apud Catellum lib. 2. Rerum Occitanar. cap. 17 :

Usus talis est : de duobus sextariis avenæ, quam asportabunt extranei ad vendendum, habeat dominus unam Copam, de uno sextario mediam Copam... de saumata salis... habeat dominus unam Copam.

Charta ann. 1246. in lib. 1. Feodorum Burbonensis dominii fol. 96 :

Gerardus de Beria duas Copas ordei sisenals, et 2. denarios, etc.

Infra :

B. Raimundi 4. Copas sisenals siliginis, etc.

Occurrunt hæc verba pluries.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Coppa, Eadem notione. Antiquæ Recogn. Alberipæ in Regesto Probus fol. lxiv. verso :

Reschi tenet de Comite i. pedam et debet inde ii. Coppas frumenti, et i. quart. vini et iv. den. pro espalla, et habet ibi cibum, quando solvit censum.

Charta Roberti Comitis Arverniæ ann. 1284. apud Baluz. in Hist. ejus familiæ tom. 2. pag. 134 :

De quolibet sextario bladi debent levari et percipi pro moltura duæ Coppæ rasæ a festo Nativitatis B. Joan. Bapt. usque ad Natale Domini, et pro residuo temporis... debet levari... una Coppa cumulata et rata Coppæ pro rata bladi quod ibidem molet, et sic xii. Coppæ rasæ dictæ mensuræ debent complere et perficere cartam fori de Vico.

Chartularium primum Monasterii Aquicinctensis fol. xxv :

Lambertus tenet partem unius modii una Coppa minus, alii hospites cætera et silvam, de qua censum habemus quinque dozellos avenæ.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cuppa, Idem. Litteræ Radulfi Episc. Atrebat. pro Monasterio Strumensi ann. 1204 :

Recognovit se vendidisse... dimidiam mencoldatam et dimidiam Cuppam... et pro terra illa solvebat dictæ Ecclesiæ tres mencoldos frumenti et dimidium, et dimidiam Cuppam.

Vide S. Rosa de Viterbo voce Cuba, Elucidar. tom. 1. pag. 337.

Coponagium, Copponagium, Jus exigendi ejusmodi Copas ex frumentariis mercibus, quæ in mercatis veneunt.

Charta Odonis Ducis Burgundiæ ann. 1266. apud Perardum pag. 511 :

Item homines dictæ villæ ad præstandum, leida et pedagio penitus sunt immunes : Coponagium vero debent die mercati solvere tantummodo, et non aliis diebus. Copponagii

mentio occurrit in aliquot aliis Tabulis apud Guichenonum in Probat. Hist. Bressensis pag. 64. 107. et in Genealogia Dominorum de Thoiré, pag. 231.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Copagium, Eadem, ut puto, significatione. Litteræ Johannis Franc. Regis ann. 1356. Ordinat. tom. 3. pag. 75 :

Primo, quod in universo omnes habitatores dicti loci Avinioneti qui nunc sunt et qui pro tempore erunt, possint sine licentia cujuslibet, usque ad tres annos a die concessionis præsentis nostre gratie computandos, a regno nostro extrahere pastellum cretum in terris propriis eorumdem, et etiam bladum cretum in eisdem, usque ad mille cartones pro quolibet dictorum trium annorum ; proviso tamen quod dicte mercature seu aliquid ex eis ad nostros vel regni nostri inimicos nullatenus transferantur vel portentur... Item, quod omnes venientes ad locum seu forum de Avinioneto predicto cum ipsorum mercaturis, sint immunes et liberi die fori dicti loci, emendo et vendendo, aleuda seu Copagio per tres annos, a die concessionis præsencium computandos. Item, apud omnes venientes ad nundinas dicti loci de Avinioneto, eundo et redeundo, vendendoque et emendo, sint immunes a Copagio, leuda et barra, atque gabella per tres annos continuos a die concessionis præsentium numerandos.

Ex integro textu liquet inter mercaturas, de quibus hic agitur, potissimum recensenda esse blada, quibus belle convenit notio Copagii a nobis prænotata.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Copa, Mensura agraria in Comitatu Viennensi, f. tanta quæ capiat seminis unam Copam frumenti. Instrumentum ann. 1309. in Hist. Dalphin. tom. 1. pag. 97 :

Dominus Comes habet apud S. Simphoriacum in dominio suo unum curtile situm juxta fossata castri prope caminum Viennæ continens tres Copas terræ. Item habet ibi molendinum dictum de Novet infra villam, ubi sunt duæ rotæ, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cupata, Eadem notione. In agro Dumbensi, interdum est media pars Bicheratæ, modo tertia modo quarta secundum locorum varietatem.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cupa, Mensura olearia etiamnum in usu pluribus in locis, sed diversa in diversis regionibus. Memoratur in Charta anni 1130. ex Chartulario Aptensi fol. 69. v°. et in Charta anni 1252. apud Columbum Geneal. Simian. pag. 592.

« 4 cupa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 658a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CUPA4

4. CUPA, Cuppa, Tributi vel pensitationis species apud Occitanos, eadem forte quæ coponagii. Charta ann. 1292. apud Sammarthanos in Episcopis Magalonensibus :

Quantum ad Cupas et leudas.

Usatica, seu Leges municipales MSS. urbis Monspeliensis cap. 71 :

Quilibet habitator Montispessulani pro domo, vel locali suo, cujuscumque sit pretii, debent salvare Cuppas et lesdas, et Bajulus Montispess. debet ei laudare illam domum vel locale.

Vernaculum sic concipitur :

Casquun habitaire de Monpeslier per maison et per logal sien de qel prés que sia petit o gran, deu saluar Copas e laidas, etc.

Et cap. 91 :

Captalarius non debet præstare Lesdam vel Cuppas, nisi pro ea parte pro qua pertinet ad eum lucrum jam Curiæ acquisitum.

Vernacul. :

Captalier non deu donar leidas ni Copas, si non per aqella parte per la qal azel perten lo captal, o per aqella part, par laqal parten azel la gazanh que a dona.

Charta ann. 1231. in Regesto Comitum Tolosæ :

Item petebat medietatem del Cop, qui datur ab illis, qui vendunt bladum in villa Galliacensi ad pilam.

Infra :

Abbas autem et Monasterium Galliacense habebit tertiam partem in toto blado, quod colligitur del Cop, ab illis qui vendunt bladum in villa Galliaci.

Charta Libertatum oppidi de Meneto in Biturigib. ann. 1260 :

De tous blez de sextier une Cope de laide, etc.

« 5 cupa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 658b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CUPA5

5. CUPA, Urna, arca sepulcralis. Vetus Inscriptio Romæ :

D. M. D. Apuleius Ionicus fecit Eutychiæ sorori suæ et Eutycheti filio ejus, in hac Cupa mater et filius positi sunt.

Vetus Scheda apud Ughellum tom. 2. Ital. sacræ pag. 247 :

In alia Cuba juxta Orientem sepulcrum SS. Victoris, Dominici, etc.

Vide Cuba.