DRACO 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 draco » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 190b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/DRACO1

1. DRACO, Stante Romanorum Augustorum Imperio, inter varia, quæ in acie deferri solebant, vexilla, quædam exstitere Draconum non vocabulo duntaxat, sed et effigie insignita, quæ, ut Aquilæ Legionum ita et illa Cohortium signa erant, ut auctor est Vegetius lib. 1. cap. 23. et Modestus de Vocab. rei milit. Ejusmodi Draconum vexilla tum primum cœpisse deferri apud Romanos tradunt, postquam Trajanus Dacos devicit, qui signis ejusmodi utebantur in bellis. Erant autem Draconum effigies effictæ in ipsis vexillis lineis aut sericis ex pannis diversicoloribus inter se consutis, capite reliquoque corpore omni ad caudam usque simili serpentibus, quomodo Scytharum ejusmodi Dracones describit Arrianus in Tacticis cap. 51. Hujus locum vide in Glossario med. Græcit. ad vocem Δραϰονάριος. Ammianus lib. 15 :

Cultu purpureo Draconum, et vexillorum insignibus ad tempus abstracto.

Idem lib. 16 :

Alios purpureis subtegminibus texti circumdedere Dracones, hastarum aureis gemmatisque summitatibus illigati, hiatu vasto perflatiles, et ideo velut ira perciti sibilantes, caudarumque volumina relinquentes in ventum.

Alibi :

Quo agnito, per purpureum signum Draconis summitati hastæ longioris aptatum, etc.

Purpureos etiam fuisse dracones istos auctor est Claudianus lib. 2. in Ruffinum :

Surgere purpureis undantes Anguibus hastas,

Serpentumque vago cælum sævire volatu.

Eodem lib. :

............... : Spirisque remissis

Mansuescunt varii, vento cessante, Dracones.

Idem in 3. Consul. Honorii :

...... Ferventesque tument post terga Dracones.

Ibidem :

................. hi picta Draconum,

Colla levant, multusque tumet per nubila Serpens

Iratus, stimulante notho, vivitque receptis

Flatibus, et vario mentitur sibila tractu.

In 6. Consulat. Honorii :

........ Quid fixa Draconum

Ora velint, ventis fluitent, an vera minentur

Sibila ? suspensum rapturi faucibus hostem.

Sidonius in Paneg. Majoriani :

.......... Jam textilis Anguis

Discurrit per utramque aciem, cui guttur adactis

Turgescit zephyris, patulo mentitur hiatu

Iratam pictura famem, pannoque furorem

Aura facit, quoties crassatur vertile tergum

Flatibus, et nimium jam non capit alvus inane.

Et in Paneg. Anthemi :

Desiit hostiles confestim horrere Dracones.

Prudentius περὶ στεφάνων Hymn. 1. de Christianis Militibus :

Cæsaris vexilla linquunt, eligunt signum Crucis,

Proque ventosis Draconum, quæ gerebant, palliis,

Proferunt insigne lignum, quod Draconem subdidit.

Ubi Iso Magister :

Draconum, quia vexilla Regum erant in modum Draconum, vento in se recepto.

Idem Prudentius in Symmachum lib. 2 :

.......... Prima hasta Draconis

Præcurrit, quæ Christi apicem sublimior effert.

Nemesianus in Cynegetico :

Aurea purpureo longe radiantia velo

Signa mieant, sinuatque truces levis aura Dracones.

Acta Martyrii S. Marculi :

Nudatis militum gladiis, et Draconum præsentibus signis et turbarum vocibus cogerentur.

Themistius Orat. 6 :

Οὐ χρυσοῦς ἀετὸς, οὐδὲ δράϰοντες λεπτῶν ὑφασμάτων.

Gregorius Nazianz. Orat. 1. in Julian. : Ὃσα τε (συνθήματα) δραϰόντων φοϐεροῖς χάσμασιν ἐμπετόμενα ἐπ᾽ ἄϰρων δοράτων αἰωρουμένοις ϰαὶ διὰ τῶν ὁλϰῶν ῥιπιζόμενα φολίσιν ὑφανταῖς ϰαταστίϰτων, ἥδιστόν τε ὀμοῦ ϰαὶ φριϰτὸν θέαμα προσπίπτει ταῖς ὄψεσιν. Vide M. Aurelii Epistolam ad Senatum ad calcem Apolog. Justini Mart. S. Fulgentium Homil. 56. Casaubon. ad Vopiscum, Lipsium, etc.

◊ Atque inde nomen sumpsit Δραϰόντειον illud vexillum, quo in ceremoniis suis utebantur Byzantini Augusti recentiores, quod ab Assyriis ad illos dimanasse scribit Codinus de Offic. cap. 6. num. 24. et 50. a quibus certe constat, pleraque ornamentorum Regiorum accepisse Romanos Impp. ut ex Xenophonte alias ostendimus ad Alexiadem Annæ Comnenæ.

◊ A Romanis etiam Augustis Draconem forte accepere in præcipuum exercituum suorum vexillum Impp. Occidui. Nam Willhel. Brito lib. 2. Philipp. Carocium Othonis describens, Draconem eidem pro signo impositum diserte scribit :

Erigit in carro palum, paloque Draconem

Implicat, ut possit procul hinc atque inde videri,

Hauriat et ventos cauda tumefactus et alis,

Dentibus horrescens, rictusque patentis hiatu,

Quem super aurata volucer Jovis imminet ala.

Nec apud Romanos, Byzantinos, et Occiduos Augustos tantum exstitit Draco inter militaria signa : sed et Saxonibus tribuitur a Witikindo lib. 1. Gestor. Saxon. :

Hic arripiens signum, quod apud eos habebatur sacrum, leonis atque Draconis, et desuper aquilæ volantis insignitum effigie, etc.

◊ Præsertim vero in Anglia Draconis effigie insignitum vexillum obtinuit, ubi ab ineunte fere Regni origine ad hæc usque tempora præcipuum inter Regalia signa habetur, ut olim Auriflamma in Gallia nostra. Draconis Anglicani originem ab ipso Uterpendragone accersit Matth. Westmon. ann. 498. qui cum stellam Draconis ignei effigie horridam in cælo conspexisset, qua sibi Regnum portendi edixerant Aruspices, Rex demum, Aurelio fratre extincto, factus :

Jussit fabricari duos Dracones ex auro ad similitudinem Draconis, quem in radio stelllæ inspexerat, et unum in Ecclesia primæ sedis Wintoniæ obtulit, alterum vero sibi retinuit in prælio deferendum. Ab illo igitur tempore vocatus fuit Britannice Utherpendragon : Anglica vero lingua Uther drake heved ; Latine vero Uther caput draconis. Unde usque hodie mos inolevit Regibus terræ hujus, quod pro vexillo Draconem in bellicis expeditionibus ante se statuerint deferendum.

His consona habet Gervasius Tilleberiensis MS. ubi de Uterpendragone :

Hunc produnt Regium illud apud Anglos vexillum Draconem habere cum capite aureo, quod vidimus expansum, et paganis sub avunculo tuo illustri Rege Ricardo in ultramarinis partibus terribile, Princeps Christianissime.

Idem Matth. Westmonast. ann. 1016. testatur Regem Anglorum cum in præliis decertaret, stetisse ex more inter Draconem et Standardum.

◊ Certe inter Anglicorum Regum vexilla

unum exstitisse, Draconem vocitatum, auctor est Rogerus Hovedenus ann. 1191. illudque a Ricardo I. et in ea, quam iniit contra Saracenos expeditione delatum :

Cum Rex Angliæ fixisset signum suum in medio, et tradidisset Draconem suum Petro de Pratellis ad portandum, contra calumniam Roberti Trussebut, qui illum portare calumniatus est de jure prædecessorum suorum, etc.

Ubi signum Ricardi a Dracone videtur distinguere. Et sane, cum Petrus de Pratellis, cui Draconem deferendum concessit Ricardus, ut et Robertus, qui tanquam Signifer hæreditarius de jure id sibi deberi contendebat, e Normannica gente essent, haud injuria quis existimet peculiare Ducatus Normanniæ insigne exstitisse. Nam ex veteri Regesto feodorum Franciæ, quod asservatur in Camera Comput. Paris. fol. 44. constat, præcipuum istius Ducatus signum ita vocitatum, illiusque deferendi jus familiæ cuidam adscriptum :

Monseigneur Robert Bertran tient son fié de notre sire le Roy par Baronnie, et doit à nostre sire le Roy son service ; c'est à sçavoir de cinq Chevaliers, et doit porter le Dragon du Duc de Normandie.

◊ Verum post amissam etiam Normanniam, Draconicum istud vexillum non modo servasse Reges Angliæ, sed et præsertim in bellis difficilioribus delatum, et quod mortem hostibus portenderet, tradunt plerique, Henricus de Knighton ann. 1245. dum de Henrici III. in Wallenses rebelles expeditione agit :

Et in tantum in iram motus est, quod signo Draconis elevato, suos precedere jussit in mortem eorum.

Cui concinit Matthæus Paris ann. 1257. ubi de ipsius Henrici contra Wallenses bello :

Animans suos milites quotidie armatus incessit, et vexillum suum regale explicans, quasi Draco, qui nemini novit parcere, exterminium generale Walliæ minabatur.

Et Matthæus Westmonasteriensis ann. 1264. pag. 387 :

Acies tamen regalis, quæ signo regio, quod Draconem vocant, digladiale mortis judicium prætendente exstitit insignita, progreditur.

Rishangerus eodem anno :

Rex igitur certificatus de adventu Baronum, cum suis mox progreditur, vexillis explicatis, præcedente eum signo regio, nuncium mortis prætendente, quod Draconem vocant.

Auctor est denique Watsius etiamnum apud Anglos exstare signum Draconis, quod, dum castra metatur exercitus, ante tentorium, sive papilionem Regium, ubi Prætoriani excubant, nocte diuque explicatum a dextris aliorum signorum figitur.

◊ Draconem etiam pro vexillo seu standardo Comiti Flandrensi adscribit Chronicon Andrense pag. 491. ubi sic describitur :

Standardum altissimum Dragonem desuper deferentem Comes secum super currum quatuor rotarum duci fecit : quod Rex Francorum indigne tulit.

Vide Carocium. Sed et omnibus pene Nationibus familiare videtur fuisse, ejusmodi Draconis vexillum. Le Roman de Garin :

A une part est au Roy avisé,

Por le Dragon que il vit venteler,

Et l'Oriflamme esgarda par delez.

Alibi :

Porta l'Ensagne, la o li Dracons ert.

* Ms. :

Nc scay quel gent nous trouverons,

En leurs enseignes ont Dragons.

Ce souloient Romains porter,

Ce nous fait moult à redouter.

P. Carpentier, 1766.

◊ Ejusmodi vexilli præterea mentio fit in Lit. remiss. ann. 1383. ex Reg. 123. Chartoph. reg. ch. 235. ubi de commotione quadam populari agitur ; sed effigies draconis fuisse videtur, quæ ad ecclesiam SS. Innocentium pertinebat :

Fu fait serment les uns aux autres, que se aucun d'eulx estoit pour ce pris, ils feroient qu'il seroit délivré, et pour ce, se mestier estoit, se assembleroient à S. Innocent. Et après ce se fussent yceulx départis, et par aucun d'iceulx eust esté fait vouler le Dragon, sans ce que ledit de Louvres feust onques du conflict, ne de l'assemblée des Maillés à tuer ne rober impositeurs, ne Juifs.

« 2 draco » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 191b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/DRACO2

2. DRACO, Effigies Draconis, quæ cum vexillis, in Ecclesiasticis processionibus deferri solet, qua vel Diabolus ipse, vel hæresis designantur, de quibus triumphat Ecclesia. Diabolus enim, ut ait S. Augustinus Hom. 36. in Scripturis sanctis, Leo et Draco est :

Leo propter impetum, Draco propter insidias.

Idem in Psalm. 73 :

Contrivisti capita Draconum in aqua : Dæmoniorum superbias, a quibus gentes possidebantur.

Vetus Carmen edit. a Barthio lib. 34. Advers. cap. 1 :

Salve ô Apollo vere, Pæan inclyte, Pulsor Draconis inferi.

Consuetudines Floriacensis Cœnobii :

Dominica in Ramis palmarum duæ fiunt processiones : posterior ad Floriacum, præeunt, vexilla et Draco.

Alibi :

Ad processionem portatur aqua benedicta et thuribulum sine igne, et Crux et Draco in pertica. Unus vero de infantibus in consa (laterna) a magistro suo præparata affert candelam accensam, ut præsto sit ignis, si extinguatur, qui in ore Draconis portatur. Ipso die portatur Draco a Thesaurario, etc.

Rursum :

Præeuntibus autem vexillis et Dracone, sequitur bajulus aquæ benedictæ.

Vide Belethum de Divin. Offic. cap. 123. et Durandum lib. 6. Ration. cap. 89. n. 12. cap. 102. n. 9.

« 3 draco » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 191b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/DRACO3

3. DRACO. Ita ordinem Militarem vocabant Hungari, a Sigismundo Imperatore et Rege Hungariæ institutum, qui de eo sic in Diplomate ann. 1413. loquitur :

Ac in signum sinceræ dilectionis ipsum (Hervoyam Ducem Spalatensem) in compatrem nostrum assumendo, sibi pro singulari honore quoddam Clenodium, scilicet signum Draconis, quod nos una cum serenissima Principe D. Barbara Regina Hungariæ conthorali nostra charissima, et quam plurimis mundi Principibus, nostrorumque regnorum Baronibus Præfectis in signum indissolubilis societatis gestare solenne duxeramus conferendum.

De hoc Ordine Militari consulendus Andr. Favynus lib. 7. Theatri Honor. Messenius, Miræus, Belloius, et alii.