FRANCHUS, Moneta Francica ; nostris, Franchée, franchi valor, id est, viginti solidi. Charta ann. 1467. ex Tabul. S. Maur. :

Quod si contigerit evenire penuriam bladi sive caristiam,... sufficiat prædicto abbati solvere eidem rectori .... quatuor Franchos, pro dictis quatuor quarteriis frument.

Lit. remiss. ann. 1412. in Reg. 167. Chartoph. reg. ch. 62 :

Lequel Colin dist à icellui prestre qu'il auroit deux Franchée et plus, pour un franc ou deux escus.

Aliæ ann. 1413. ibid. ch. 246 :

Le suppliant acheta... seize escus dorez et environ huit Franchées de monnoye blanche.

Vide in Franci 1. et Moneta.

1. FRANCI, dicti viri potissimum ex nobilitate, ingenui, ipsique proceres. Decretio Childeberti Regis cap. 8 :

Ita, ut si Francus fuerit, ad nostram præsentiam dirigatur, et si debilior persona fuerit, in loco pendatur.

Capitulare Compendiense ann. 757. cap. 5 :

Si Francus homo accepit mulierem, et sperat, quod ingenua sit, etc.

Hincmarus Remensis Opusc. 33. cap. 1 :

Et de alia terra, quam Franci homines in eadem villa in suis proprietatibus dederunt.

Hincmarus Laudunensis tom. 2. pag. 335 :

Ipso resultante, quod Francus esset, et ut liber se defendere vellet et quiret, etc.

Charta Caroli Calvi, apud Sanjulianum in Tornutio pag. 510 :

Neque præsumat horum quisquam ab eorum servis, colonis, seu Francis super eorum terram commanentibus exigere.

Tabularium S. Remigii Remensis :

Anno Incarnationis Domini 861. episcopatus autem Domni Hincmari 17. veniens Missus Domni Regis Karoli, nomine Gautselmus, Clericus, in villam Condatum, sitam super fluvium Matronam 8. Kl. Octob. ex præcepto præfati gloriosi Regis, coram testibus multis, Francis videlicet atque colonis, et consignans tradidit ipsam villam Missis Domni Hincmari Adaloldo scilicet, Custodi Ecclesiæ S. Remigii, et Herigaudo, ipsius Advocato.

Conventio Episcop. Lingon. inter et Landricum Grossum ann. circ. 1076. apud Guerad. post. Irminon. pag. 362 :

Set et servos vel Francos, quoscumque tunc temporis calumpniando requisivi, similiter in toto et in perpetuum... verpivi.

Litteræ ann. 1340. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 53 :

Mandamus quatenus visis præsentibus, cum omnibus hominibus equitibus et peditibus... ad diem quindenam festi Nativitatis B. Joannis Bapt. proximam apud S. Marcellinum personaliter interesse velitis et curetis, parati nobiles et Francos vestræ castellaniæ librare, etc.

Charta Balduini Comitis Flandriæ ann. 1220. apud Miræum tom. 1. Diplom. Belgic. pag. 292 :

Item si burgensis allodium alicujus in oppido coram Francis hominibus et scabinis invadiaverit, vadimonium suum ibidem, judicio Scabinorum, obtinebit.

Ita Francus homo in Formulis veterib. Bignonii cap. 2. 3. Homines bene Franci Salici cap. 5. Sic denique passim in Capitulis Caroli M. et Caroli Cal. in Concilio Duziacensi I. pag. 105. etc. Vetus Notitia ex Pancharta Nigra Turon. ann. 926 :

Quam reclamationem per sex fere annos ducentes, propter cupiditatem Francorum hominum, qui eas quoquo modo possidebant, nunquam ad justitiam perducere potuit.

Charta S. Karilefi in Actis Episcopor. Cenoman. pag. 83 :

Ab aliis etiam nobilibus et Francis personis ex rebus eorum ditatus sum.

Alia Charta apud Beslium pag. 247 :

Et nullus nostrorum hæres aut successor, Comes, aut Episcopus, Vicarius aut Centenarius, nec quilibet Francus, et ipsi potestati vicinus, audeat hanc donationem nostram violare, etc.

In Chartis aliquot anni 799. apud Henschenium in Comment. ad Vitam Ludgeri Episcopi § 4. Ingenuus, nobilis, et Francus, idem sonant. Exin viri liberi, ingenui et immunes ab oneribus ac præstationibus servilibus dicti promiscue Franci. Turpinus in Hist. Caroli M. cap. 31 :

His a Rege relatis, populi nummos saluberrimæ promissionis devotissime offerebant, et qui libentius reddebat, Francus sancti Dionysii ubique vocabatur, quomodo liber ab omni servitute, Rege præcipiente, erat. Hinc mos surrexit, ut terra illa, quæ antea vocabatur Gallia, tunc Francia vocaretur, id est, ab omni servitute aliarum gentium libera.

Papias : Liber, Francus homo. Anonymus de nominibus Germanorum :

Francus, Franciscus, liber, liberius, ἐλεύθερος, per syncopen seu synalephen, a

fry, et anck, quasi fryanch ; fry Saxonice, frei diphtongo Suevica est liber, adjective ; Ancke,

est adolescens, juvenis, nomen hodie gentile multis familiis, etc

. Capitul. 6. Caroli M. ann. 803. cap. 8 :

De servis, qui Francas feminas accipiunt, etc.

Capitul. Caroli C. Pistens. ann. 864 :

Notum fieri volumus omnibus Dei et nostris fidelibus quoniam quidam Comites nostri nos consuluerunt de illis Francis hominibus qui censum regium de suo capite, sed et de suis rescellis debebant, qui tempore famis, necessitate cogente, seipsos ad servitium vendiderunt.

Charta Roberti Regis ann. 1005. in Probat. Hist. Vergiacensis pag. 52. et apud Perardum pag. 170 :

Et cum omnibus consuetudinariis exactionibus, ab iis etiam, qui Francorum nomine censentur, pro debito exigendis.

Alia Ottonis Comitis ann. 1004. in iisdem Probat. pag. 54 :

Et consuetudines, quas debent ipsi servi et ancillæ, et etiam illi, qui Francos se dicunt desuper potestatem manentes, etc.

Charta Henrici Imp. ann. 1039. in Chronico Mindensi pag. 737 :

Aut homines ipsius Ecclesiæ, Francos, liberos, et Ecclesiasticos, litones, maalman, vel servos, etc.

Occurrunt eadem verba pag. 739. 740. 741. Charta Willelmi Nothi Regis Angliæ ann. 1080. in Tabul. Cadomens. Monast. :

Item in insula de Gersoi unum molendinum duorum Francorum hominum... in Goisberti villa terram duorum Francorum hominum, pro filia sua facta Monacha.

Horum verborum loco in alia ejusdem Willelmi Charta ibid. habetur :

Cum molendino duobusque Liberis hominibus.

Charta Villæ-novæ in Dumbis ann. 1426 :

Petrus Varmon recognovit se esse justiciabilem D. Ducis Borbonii ad causam castri Villæ-novæ, et promittit se fidelem fore dicto Domino et contribuere in dicto castro, prout faciunt alii homines Franci.

Fridericus I. Imp. in Actis Adriani IV. PP. apud Baron. ann. 1151 :

Supervenit Francus, vere nomine et re nobilis, eamque (Romam), quæ adhuc in re residua fuit, ingenuitate fortiter eripuit.

Chron. Fossæ-novæ ann. 1192 :

Et nos per Francos facit amodo vivere Francos.

 :

Garin mes peres fu Frans hom et gentis.

Philippus Mouskes :

L'enfant de Champagne avoec,

Et maint Franc bacelier iluec.

Vide Perardum pag. 147. Probat. Hist. Turenensis pag. 105. Probat. Hist. Sabaud. pag. 55. Rymer. tom. 7. pag. 190. etc. Scribit Butelerius in Summa rurali hominem obnoxiæ ac servilis conditionis Francum fieri, si ei permittat dominus feudum acquirere intra dominii sui fines.