GISTUM, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

GISTUM, Hospitum susceptio, Gall. Giste : Jus, quod dominis feudalibus competebat in vassallorum suorum prædiis, qui statis ac condictis vicibus eos domibus suis hospitio et conviviis excipere tenebantur. Quod quidem jus Mansionaticum, sub prima et secunda Regum nostrorum stirpe, sub tertia vero

Gistum, procuratio, Cœnaticum, Comestio, Pastus, Prandium

, dictum suis locis observamus. Charta Philippi Augusti ann. 1184. pro Abbate S. Petri Catalaun. :

Exactionem neque hospitalitatem, quæ vulgo Geiste appellatur,

in Regesto Philippi Aug. Herouvalliano fol. 137 :

Si idem Hugo habuerit guerram et acceperit Geiste in Andelou

, in Charta ann. 1193. ex Archivo Monasterii S. Urbani. Alia Hugonis Ducis Burgund. anno 1235. in Probat. Hist. Burg. pag. 73 :

Neque in procurationibus, quæ Gallice Giste nominantur, tenentur me in aliquo procurare.

Charta Ludovici VII. ann. 1158. in Tabul. S. Dionysii :

Hospitium et procurationem per duas vices, quæ consuetudo vulgariter Gista vocatur.

Hist. Episcopor. et Comitum Engolismensium cap. 35. extremo :

Et cum nec aliquem Capellanum nec Gistis, nec quæstis, nec hospitiis vexasset, etc. Procuratio aut Gistum,

in Charta Jo. Comit. Matiscon. ann. 1237. apud Guichenonum in Biblioth. Sebusiana pag. 102. Nangius in S. Ludovico pag. 363 :

Gista sive procurationes.

Adde Galliam Christianam in Archiepisc. Turon. pag. 775. Doubletum pag. 909. Statutum Philippi Pulcri pro reformat. regni art. 36. etc. Vide Procuratio.

Gistum Canum et Venatorum, in Charta ann. 1232. apud Perardum in Burgund. pag. 424. Vide Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 98. Hoc jure, ut nobis assertum est, etiamnum potitur Princeps de Croy in monasterio Lesciensi in Hannonia, ubi certum dierum numerum cum toto suo venatico comitatu, si lubet, hospitatur. Vide Bren.

Gestium, pro Gistum, in Chartis aliquot Burgundicis apud Roverium in Reomao pag. 216. 221. 228.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Gistus, Eadem notione. Charta Willermi Archiep. Rem. e Tabulario S. Medardi Suession. ann. 1190 :

Item Gistios habebit Advocatus de Donchery in eadem terra... et de omnibus Gistiis adversus Comitem Registetensem, etc.

Gestum, in Charta ann. 1218. apud Perardum in Burg. pag. 321. et in Præscripto Caroli V. Franc. Regis ann. 1368. e Chartulario Eduensi.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Geixtum, in Charta Hugonis Militis ann. 1227. ex Archivo Monast. S. Urbani.

Gextum, in Chartis ann. 1209. et 1235. apud eumdem Perardum pag. 309. 438.

Gista. Charta Philippi Reg. Franc. ann. 1293. in Hist. MS. Remensi Joan. Rogerii :

Significaverunt nobis cives bannorum civitatis Remensis, quod propter obscuritatem levandi Gistas coronamentorum Regum Franciæ, damna et gravamina passi sunt in immensum, etc.

Porro ut de Gisto aliquid observemus, ad hoc inductum videtur, ut dominus per terras vassallorum iter faciens, in publica diversoria divertere non cogeretur, quod indecorum arbitrabantur. Unde eo tantum casu obtinebat, si dominus domum in illo loco non haberet, ut est in Historia Monasterii S. Nicolai Andegav. pag. 92. Sed ne ejusmodi dominorum exceptionibus, seu, ut vocabant, procurationibus, nimium fatigarentur vassalli, eorum in anno numerus, ut plurimum, infeudationum legibus definitus erat, quod passim adstruunt veteres Chartæ, eæque in primis quas sæculis xii. et xiii. actas reperimus, eo scilicet tempore quo feudorum usus maxime invaluit. Regestum 31. S. Ludovici in Archivo Regio :

Petrus Archiep. Turon. et Capitulum recognoverunt assensu communi se Archiepiscopum et successores suos Archiepiscopos Turon. Regi Franciæ et ejus successoribus debere procurationem unam seu Gistum in vita cujuslibet Archiepiscopi Turon. semel. Idemque Rex ad petitionem dicti Petri sibi et successoribus concessit, quod dicta procuratio sive Gistum 100. libras Paris. non excederet. Sane nuper Dom. Rex Ludovicus apud Turones constitutus, Dominica scilicet intrante Passionis Domini, debitam sibi ab eodem Petro Arch. procurationem sumpsit. Actum an. 1255.

Interdum famulorum comitatum, et obsequium, cum quo dominus in domum vassalli divertere posset, definitum legimus, ut apud Hemeræum in Augusta Viromand. pag. 166. 236. 249. Exsta Charta in Tabular. S. Germani Paris. quæ restringit procurationem Archiepiscopi Senonensis

ad 40. equitaturas ad plus, et 44. homines, etc

. Interdum denique procurationum expensæ ipsæ definitæ, quæ postmodum in nudam præstationem abiere, quod perinde docent veteres Tabulæ.

◊ Quinetiam Ecclesiæ ipsæ ab istis procurationibus non erant immunes. Quippe cum Principes aut magnates Monasteria exstruebant, ab iis ea fere semper conditione dotabantur, ut statis in anno vicibus in iisdem hospitari, et convivio gratis excipi iis liceret. Quod jus potissimum Regibus ipsis, non in Monasteriis dumtaxat, sed et in Ecclesiis Cathedralibus, quarum prædia et dotes Regalia dicuntur, competiisse legimus : adeo ut in earum collatione id privilegii sibi reservasse videantur. Certe testatur Monachus S. Galli lib. 1. cap. 15. 16. 17. Carolum M. in itinere non semel in Episcoporum domos divertisse, et ab iis convivio exceptum. Cujus quidem juris studiosi adeo fuere, ut etsi expeditionem et exercitum, pietatis

gratia, Episcopis indulsisse legantur, raro tamen Gistum aut procurationem dimiserint, quod in Historia nostra Comitum Ambianensium pluribus observamus. Pag. 397. edit. ann. 1840.

◊ Legimus tamen in 31. Regesto S. Ludovici, ex Tabulario Regio, Matthæum Episcopum Carnotensem cum eodem Rege composuisse super gistis et procurationibus, quas apud Carnotum et Fresneium villam Episcopi petebat, et pro quitatione ejusmodi gistorum eidem concessisse 500. lib. Turon. annui reditus in perpetuum, M. Aug. ann. 1259. præterea R. Belvacensem Episcopum cum eodem Rege composuisse ita, quod pro gistis et procurationibus, quæ ei a Belvacensi debebantur Episcopo, quoties apud Belvacum ipsum ire contingebat, 100. lib. Paris. singulis annis in Ascensione Dom. Parisiis sibi persolveret, quatenus esset, ann. 1248.

◊ Ad hoc porro in Ecclesiis et Monasteriis id juris sibi reservabant Principes, ut ubi regiæ ac publicæ deessent villæ, (de quibus suo loco) in quas diverterent, in ipsarum Ecclesiarum domos, ex ipso regaliorum jure secederent.

◊ Quinetiam nuntiis ac missis Regiis idem juris erat, adeo ut in Episcoporum palatia diverterent. Hinc Fridericus I. Imp. apud Radevicum lib. 4. cap. 34 :

Nuntios nostros non esse recipiendos in palatiis Episcoporum asserit (summus Pontifex.) Concedo, si forte Episcoporum aliquis habet in proprio solo, et non in nostro palatium. Si autem in nostro solo et allodio sunt palatia Episcoporum, cum profecto omne quod ædificatur, solo cedat, nostra sunt et palatia. Injuria ergo esset, si quis nuntios nostros a Regiis palatiis prohiberet.

◊ Id porro juris procurationis in Ecclesiis omnino regium censitum est : quod præ cæteris docet Arestum ann. 1275. in Regesto Parlamenti signato Olim, fol. 29. Nam cum Regina Franciæ negaret, Regem filium suum in villis dotalitii sui jus gisti habere, pronunciatum fuit,

quod idem Rex capere potuit Gistum suum, cum ipsum jus in ipsam non possit cadere, sed solummodo in Regem, nec in aliquo propter hoc jus deperit Reginæ

.

P. Carpentier, 1766.

◊ Intenti fuere viri ecclesiastici ad ejusmodi onus evitandum : ita ut honore regem excipiendi privatos se maluerint, quam ut hujus juris privilegio ad eorum domos vel prædia ipsum divertisse existimari posset. Quamobrem, si id casu evenisset, non ex jure, sed excipientium beneficio et spontanea voluntate se hospitatum literis declarare, aut expensis satisfacere rex cogebatur ; tanta erat regum in ecclesiam reverentia. Singulare hac de re factum, cujus testem oculatum se profitetur, narrat Stephanus Paris. in Comment. ad Regul. S. Bened. cap. 35. in Append. ad tom. 6. Annal. Bened. pag. 700. col. 2 :

Vidi etiam quod volens (Ludovicus VII.) quadam die venire Parisius, detentus est in via. Recepit se propter noctis instantiam, quæ eum prævenerat, in quadam villa canonicorum Parisiensium : locus ille Christolium vocabatur ; ibi jacuit, ibi ab hominibus loci data fuit sibi expensa. Summo mane nuntiatum fuit canonicis ; contristati sunt valde, dixerunt ad invicem : Destructa est ecclesia ; fracta sunt privilegia ; aut rex iste expensas restituat, aut cesset universa ad nos respiciens ecclesia Parisiensis. Venit rex eadem die Parisius ; sic de consuetudine, qualecumque esset tempus, semper habebat, ad majorem ecclesiam ; foris stetit ut alter concivis, quia clausam contra se invenit januam ecclesiæ ; admiratus est, cœpit quærere quid esset in causa, et si forte, quia emendare vellet, aliquis offendisset ecclesiam. Responsum est ei tandem : vere Rex, tu es ille homo, qui contra hujus sanctæ ecclesiæ sacratam consuetudinem et libertatem apud Christolium sero, non de tuo, sed de hominum hujus ecclesiæ marsupio præsumpsisti cœnare ; igitur cessat hæc ecclesia, igitur hæc ipsa tibi clausa est janua, et prius omnes canonici exeunt de vestra potentia, quam sustineant suis temporibus libertatem ecclesiæ deperire ; et ob hoc, si necesse est, parati sunt, antequam consentiant, omnia sustinere tormenta. Expavit ille rex christianissimus ad hæc verba, suspiravit, ingemuit, lacrymatus est pro nimia tristitia, cœpit se excusare fortiter : Non feci hoc, inquit, studiose, nox iter meum impedivit, non potui sero Parisius, ut proposueram, pervenire, me non cogente, terra illa in expensis me honoravit, pro certo non contradixi ; pœnitet me illorum hominum servitia gratuita, quia conversa sunt mihi ad verecundiam, suscepisse. Veniat episcopus Theobaldus, veniat et Clemens decanus, veniant omnes canonici, veniat et ipse canonicus ejusdem villæ præpositus, si culpabilis sum, satisfacere volo ; si inculpabilis, eorum volo stare consilio. Rex ille quasi agnus mansuetissimus ante januas ecclesiæ clausas in oratione remansit. Nuntius ad episcopum, audita regis præsentia, cucurrit ; gravisus est episcopus, gravisi sunt canonici, aperiuntur januæ, intrat rex ecclesiam cum maxima pietate, orat ut consueverat humiliter et devote ; dat ipsum episcopum fidejussorem canonicis pro satisfactione ; episcopus vero duo sua candelabra donat eis argentea, donec rex quidquid ibi expendit deberet restituere.

Hæc graviora sunt, quam ut unico testi fidem adhibeamus ; sed et nihil aliud fortassis indicant præter concessam a Ludovico VII. ann. 1157. exemtionem ab oneribus gisti quibusdam hujus ecclesiæ villis, rogatu Theobaldi episcopi et cleri Parisiensis. Vide Gall. Christ. tom. 7. col. 66.

P. Carpentier, 1766.

◊ Verum ejusmodi hospitio et conviviis excipiendi oneribus obnoxiæ erant villarum communiæ, quæ interdum in summam aliquam pecuniariam convertebantur. Charta Eudon. ducis Burg. ann. 1215. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 390 :

Pour un Giste de dix livres et six sextiers d'avoine, à moy ou à mon commandement chascun an à payer.

◊ Gistum porro et procuratio erat trium dierum fere semper. Tabular. S. Martini Turon. de Rege, ut Abbate ejusdem Eccl. :

A primo die pascit eum Thesaurarius, secundo Decanus, et hoc in Claustro B. Martini, et suis domibus, tertio die pascit eum Archiepiscopus. Si ultra vult demorari, de suo vivat.

Vide D. Brussel Tract. de Usu feudorum tom. 1. cap. 38. pag. 536. et seqq.

◊ Prostat in veteri Regesto et in Rotulo pergamin. Cameræ Computor. Parisiens. Ecclesiarum ac locorum aliorum Catalogus, in quibus Reges nostri Gista capere consueverant, quem hoc loco describere, haud inutile fortean fuerit. Addenda aut emendanda suppeditat nonnulla Reg. sign. Pater Camer. Comput. Paris fol. 162. v°.

Gista Regis, in al. MS. :

Gista, quæ Domino Regi debentur. Archiep. Remens. unum. S. Remigius Remens. 1. S. Petrus, d'Auvilles. S. Theodoric. et S. Basolus 1. (al. S. Baalus.)

In Laudunesio. Corbiniacum et Corona 1. (al. Cirona.) leg.
<q>Creona</q>
. Cerniacum 1. Velleyacum 1. (al. Wailliacum.) leg.
<q>Valliacum</q>
. Brueriæ 1. Episc. Catalaun. 1. Burgenses ibi 1. (al. Burg. Catalaun.) S. Mamius Catalaun. 1. omittitur
<q>S. Mam. Cat</q>
. S. Medardus Suess. 1. S. Maria ibi 1. S. Maria de monte super Branam 1. Viacus super Assonam 1. (al. Vy.) Berreus in Sylvanect. 1. (al. Berron.) Rexonum super Axonam 1. (al. Ressons.) MS. Sangerm. Ressonium. Villare S. Pauli 1. Fresneium 1. (al. Frannetum.) Castineium Belvac. 1. (al. Casteneium.) S. Justus in Belvac. in villa 1. Brajella 1. (al. Braele.) Episcop. Atrebat. 1. S. Richarius in Pontivo et villa 1. S. Petrus de Corbia 1. de 100. lib. Par.
<q>de 100. lib. Par</q>
. omittit Sangerman. codex. Episc. Belvac. 1. de centum lib. Paris. sicut continetur in Charta super hoc, cujus transcriptum habetur. Thoriac. 1. (al. Thoiriacum.) Rodolium 1. Espona 1. Andrisiacus 1. Anthoniacus 1. Villa nova S. Georgii 1. MS. Sangerman. addit, Hesmant juxta Monstrolium 1. Leriacum super Ligerim 1. Trambl. in Paris. 1. Trapæ 1. Sompchamp 1. leg.
<q>Souchamp</q>
.

Apud Turon. Decan. S. Martini ibi 1. Thesaurar. ibi 1. S. Maximinus 1. S. Benedictus 1. Ferreriæ 1. Liencur. juxta Clarum montem 1. leg.
<q>Liencourt juxta Chaumont</q>
. Abbas S. Benedicti apud Euram villam 1. Abbas Ferrar. 1. Abbas Majoris Monast. Tur. 60. libr. levandas quolibet anno si Rex visitaverit Ecclesiam, alias non. Archiep. Turon. 1. de 100. lib. ad vitam Archiepiscopi, et non plus per totam ejus vitam.

In terra S. Aniani, Tilleium 1. Ruemium et Santilliacum 1. leg.
<q>Ruennium et Saucilliacum</q>
.

In terra S. Crucis. Boevilla S. Petri 1. Germani villa MS. Sangerm.
<q>Ginenminvilla</q>
et Abonnivilla 1. Colummavilla 1. apud Rethom. 1. Sangerm.
<q>Betony</q>
. apud Blandi 1. apud S. Dorbinum 1. Rouvreyum in Belsia, leg.
<q>In terra S. Crucis. Apud Borvillam S. Petri 1. Germenivilla et Abbonvilla 1. Colummenivilla 1. apud Betoni 1. apud Blandi 1. apud Sodobrim 1. Bouteyum in Bessia</q>
, quæ villa S. Dionysii est, 1. Samesy, quæ est villa S. Columbæ 1. apud Vitriacum in terra S. Launemari 1. Apud Blesis 1. leg.
<q>apud Chablis</q>
. Apud Mesiacum 1. Abbas Fossatens. 1. Episc. Meldensis 1. de quo solvit per Compotum Balliviæ Paris. ad Omnes SS. 1269. 107. lib. 2. sol. 1. den. Episc. Autissiod. si Giemum exiret de manu Regis, 1. Episcop. Suession. si Petræfons exiret de manu Regis, et Episcopus non esset in fide ejus de illa, 1. Episcop. Nivern. 1. Monachi S. Portiani 1. de 60. lib. Par. Villa Clarimontis in Alvernia 1. Sangerm. addit :
<q>Podium B. Mariæ in Alvernia 1.</q>
Episc. de Podio 1. Capitulum 1. Burgenses 1. Bridanum super villam 1. Yçoire super villam 1. S. Porcianus super Monach. et villam, 1. Credona versus Remis 1. Episc. Morinensis 1.

Gista Campaniæ.

Prius in Balliv. Trecensi, Meld. et Pruvin.

In Præposit. Trec. S. Sepulchrum 1. Juvernant 1. Monsterolium villa 1. Voonum 1. Hausson 1. Monstier la cele 1. ut dicitur S. Pere le Vif de Sens, 1. Monstier au dessous de S. Sauveur en Poiseaux 1. Monstier aramé 1.

In Præp. S. Florentii, S. German. Anchiss. melius, uti Sangerm. codex, Autissiodorensis 1. Chablies 1

In præpos. de Colommiers, l'Abbeye de Relbez 1. l'Abbeye de Jeurre. Addit Sangerm. 1.
<q>de 100. lib</q>
.

In Præpos. de Bray, Dame Marie sur les hommes S. Martin de Tours 3. ans en 3 ans, 1.

In Præp. de Loy, Sangerm.
<q>Joy</q>
pro
<q>Loy</q>
. Rosay en toute la vie du Seigneur de Champagne 1. tantummodo.

In Ball. Vitriaci, prius in Præp. Castellion. Ventelay 1. vel 8. libr. Don.... Sangerm.
<q>Domery</q>
, 1. vel 20. lib. Marueil 1. vel 10. lib. Crugus Sangerm.
<q>Grugny</q>
, 1. Sangerman.
<q>vel 15. lib</q>
. La Chapelle Avullay 1. Soilly 1.

In Præp. Castri Tyerris, Ciergi 1. vel 10. lib. Cierges 1. Coinssi 1. S. Maart. de Soissons 1. Chesy 1. Orbois 1.

In Præp. d'Espernay, S. Mainge de Chaalons 1.

In Præp. de S. Menehot, Belleval en Dinelet 1. Suyppe 1.

In Ball. Sezannæ, Gaye 1. Semoigne 1. Herbice 1. Troan 1. Villers 40. s. toutefois que le Seig. de Champagne descent en la ville, et prent au Monstier eau benoiste.

In Ball. Calvimontis, primo in Præpos. de la Ferté, Gronay 1. vel 10. libr. Guffin 1. Sangerm.
<q>Cuffin</q>
, vel 100. libr. Silve en Rouvre 1. vel 30. sol.

In Præpos. de Montesclaire, le Val de Roignon 1.

In præpositura de Vaissy, Monstier en Der 1.

In præpos. de Ronsnay, Sainte Marguerie unum

Il est à sçavoir, qu'en toutes les Abbayes blanches de l'Ordre de Cisteaux le Seigneur de Champagne a acoutumé de venir une fois l'an, quant il leur plaist, aus cousts de l'Abbeye ; mais cils de l'Ordre dient qui ne sont mie tenus à le recevoir Sangerman.
<q>à leurs coustanges</q>
fors de grace. Item il est assavoir que aucuns autres menus gistes y a qui sont acensis, dont il ne convient mie faire mention>.

Ex eodem Regesto.

Gista, quæ dominus Rex cepit an. Dom. 1223.

Dominica ante festum B. Petri ad Vincula apud Belvacum, Gistum 136. libr.

Die Lunæ post apud S. Justum in Belvacino, Gistum 100. lib.

Die Jovis post apud S. Medardum Suession 124. lib.

Die Veneris post apud Montem nostræ Dominæ, 60. libr.

Vigilia et die Coronamenti, apud Remis, 4000. lib. Sangerman. MS.
<q>Die post coronamentum ad nostram Dominam Suession. Gistum 120. lib</q>
.

Die Martis ante SS. Simonem et Judam apud S. Benedictum super Ligerim Gistum 120. lib.

Die S. Catharinæ in domo Episcopi Atrebat. Gistum 189. libr.

Die Veneris post festum B. Nicolai apud S. Richerium, Gistum 200. libr.

Dominica post apud Corbeiam, Gistum 100. lib. etc. Et sic usque ad an.
.

1269. Hujus porro Gistorum Catalogi mentio est in Charta Lud. ann. 1259. qua Ecclesiam S. Dionysii ab gisto immunem statuit, hac formula :

Ipsam Ecclesiam quittamus in perpetuum de Gisto prædicto, et de registro nostro in quo continebatur Gistum, ipsum abradi fecimus.

Vide notas nostras ad Joinvillam pag. 101. 102. De jure vero gisti consule præterea Chopinum lib. 3. de Doman. tit. 20. art. 13.