IMPERATORIS, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

IMPERATORIS dignitatem, quæ penes Romanos et Constantinopolitanos Augustos hactenus remanserat, Leo III. PP. Carolo M. indulsit anno 801. Annales Eginhardi :

Ipse autem cum die sacratissima Natalis Domini ad Missarum solemnia Basilicam beati Petri Apostoli fuisset ingressus, et coram altari, ubi ad orationem se inclinaverat, assisteret, Leo Papa coronam capiti ejus imposuit, cuncto Romano populo acclamante, Karolo Augusto a Deo Coronato, Magno et Pacifico Imperatori Romanorum Vita et Victoria. Post quas laudes, a Pontifice more antiquorum Principum adoratus est : ac deinde omisso Patricii nomine, Imperator et Augustus appellatus.

Monachus Sangallensis lib. 1. de Carolo M. cap. 28 :

Cum autem ibidem aliquot diebus reparandi exercitus gratia moraretur, convocavit Antistes Apostolicus de vicinis partibus quoscumque potuit, et coram positis illis, et invincibilibus gloriosi Caroli Comitibus, nihil minus suspicantem pronunciavit Imperatorem, Defensoremque Ecclesiæ Romanæ.

Mox addit, huncce titulum gratanter haud suscepisse, quod cum Byzantino Imp. amicitiam servare cuperet.

◊ Cur vero a Leone divisum fuerit Imperium, et a Constantinopolitano Augusto ipse secesserit, ita refert Anastasius Biblioth. in Præfat. ad VIII. Synodum :

Sed postquam Imperatores Romanorum, qui nunc Græcorum appellantur, variorum fautores vel incentores essent errorum, sanctam Christi Ecclesiam diversis hæresibus scindere minime formidaverunt. Scidit Deus Imperium eorum, et in occiduis partibus paulatim regnare, superno decernente judicio, cessaverunt : donec Romanos Pontifices suis pravitatibus incurvare conantes, nec valentes, ac per hoc multipticibus pœnis afficientes, Hesperiæ potestatem jam prorsus amitterent. Occidentis etiam amisso Imperio, nihilominus Romanis Pontificibus, quia jam jubere nequeunt, suadere nituntur, suis læsis favorem sensibus accommodandum.

◊ Exhinc Summi Pontifices, Occidentis Imperatores coronandi jus sibi adscripsere. Glaber Rodulphus lib. 1. cap. 5. sub ann. 900 :

Illud nihilominus nimium condecens ac perhonestum videtur, atque ad pacis tutelam optimum decretum, scilicet, ut ne quisquam audacter Romani Imperii sceptrum præproperus gestare Princeps appetat, seu Imperator dici aut esse valeat, nisi quem Papa Sedis Romanæ morum probitate aptum elegerit reipublicæ, eique commiserit insigne Imperiale.

Vide Annales Henrici Rebdorfi. ann. 1339. 1347. et quæ de divisione Imperii, post Bellarminum et alios, acute et erudite commendatus est vir doctissimus Ludovicus Maimbourg Soc. Jesu, in Historia Iconoclastarum Gallice nuper edita.

P. Carpentier, 1766.

◊ Quod assumtum jus adeo invaluit, ut Imperatores minime renuncíarentur, nec ea, quæ ad Imperatoris dignitatem munusve pertinerent, existimarentur exsequi posse, donec a Romano pontifice coronam suscepissent. Quæ omnium imperii principum statuto anni 1338. antiquata sunt. Codex reg. 10197. 2. 2. fol. 110. r°. :

Anno Domini 1338. Ludovicus IV. Romanorum Imperator...... apud Confluenciam supra Renum tenuit consistorium imperiale, in quo... de consilio electorum, principum et procerum suorum.... quinque novas leges imperiales quæ sequuntur promulgavit. Prima lex est, quod per principes electores concorditer, aut per majorem partem ipsorum electus in regem, et Imperatorem postea promovendus, potest statim jura, castra et bona imperii apprehendere et administrare, confirmatione papali, quoad hoc, nullatenus exspectata.

Vide in voce Electores.

◊ Cum igitur translatum fuisset Imperium ab Orientalibus Principibus ad Occidentales, Summi Pontifices, qui id sibi juris potissimum arrogaverant, Imperatorium nomen Constantinopolitanis

Augustis fere semper denegavere, cum unicum Imperatorem Francorum seu Germanorum agnoscerent, in quem eam dignitatem jam olim ipsi transfuderant. Unde in Provinciali Romano, et in Ceremoniali Romano lib. 1. sect. 3. lib. 3. sect. 2. Constantipolitanus Princeps Regibus semper accensetur. Honoratus Bonnor Bonnet Salonensis, qui sub Carolo V. Rege Francor. vixit, en l'Arbre des Batailles, 4. parte cap. 131 :

Or devez sçavoir, qu'il ne doit estre sur terre que un seul Empereur, combien que celui de Constantinoble extime estre seul Empereur, mais non est, il n'est fors seulement que ung Roy, et lui ne porte que une seule couronne.

◊ Imperatores, seu Βασιλέας sese etiam inscripsisse Bulgariæ Principes, testatur Luithprandus in Legatione :

Cum Christophori filiam Petrus Bulgarorum Vasileus conjugem duceret ;

ut et Scylitzes pag. 623. qui iisdem, quibus Imperatores Constantinopolitani usos insignibus ac vestibus auctor est. In Actis Innocentii III. PP. habetur Epistola Joannicii Bulgariæ Regis, quam sic orditur :

Ego Calojoannes Imperator Bulgarorum et Blancorum, seu Βλάγϰων.

Alia ibidem :

Cum placuit Domino nostro Jesu Christo, me Dominum et Imperatorem totius Bulgariæ et Blachiæ facere, etc.

A Latinis tamen, non Imperatores, sed Reges compellabantur. Innocentius ibidem in Epistola ad eumdem Joannicium :

Monemus igitur Serenitatem Regiam, etc.

Et in alia ad Archiepiscopum Trinovitanum :

Carissimum in Christo filium nostrum Calojoannem ipsorum dominum Regem statuimus super eos, etc.

◊ Imperatoris titulum sibi arrogasse Reges Anglos-saxonicos ex hoc patet, quod Basileas sese passim indigitarent ; quæ vox Imperatorem tum sonabat. Sed et Edgarus in Rescripto, quod habetur in Epistolis Hibernicis Usserii Armachani, ita inscribitur :

Ego Edgarus Anglorum Basileus, omniumque Regum Insularum Oceani, quæ Britanniam circumjacent, cunctarumque Nationum infra eam includuntur, Imperator et Dominus.

Alia Charta ejusdem Regis de Clericis uxoratis, quam ita subscribit :

Ego Eadgar Basileus Anglorum et Imperator Regum Gentium, etc.

Alia :

Ego denique Imperator Knuto, a Christo Rege Regum regiminis Anglici in Insula potitus, etc.

Vide Basileus.

P. Carpentier, 1766.

◊ Stephanus rex Anglorum Imperatorem se inscribit in Charta ann. 1136. ex Chartul. Cluniac. ch. 203 :

Ex gratia supernæ miserationis sedulus Imperator, etc.

◊ Imperatoris titulum Regibus Franciæ Scriptores non semel attribuunt, ut Chlodovæo Baltherus in Vita sancti Fridolini Abbat. n. 30. Pipino Sugerius lib. de Administrat. sua, atque adeo ipsius Pipini sigillum, si genuinum est, apud Zyllesium in sancto Maximino, in quo exaratum, Pipinus imperator. Exstat vetus Charta cujusdam Maurengi in Tabulario Flaviniacensi, quæ sic clauditur :

Actum Flaviniaco Cœnobio anno 17. Pippini Imperatoris 3. Idus Junii.

Carolo Calvo, antequam hac dignitate donaretur, Tabularium Belliloci ch. 74. apud Beslium in Regib. Aquitan. pag. 3 :

Regnante domino nostro Carolo Rege, vel Imperatore Francorum, sive Aquitanorum, Garrulfo Abbate an. 844.

Carolo Simplici vetus Charta ex eod. Tabul. Flaviniacensi, quæ sic clauditur :

Data in mense Febr.... regni autem vel Imperii Augusti Karoli Simplicis anno 3.

Odoni Regi

Stephanus PP. in Epistola, quæ describitur in Vita S. Theodardi apud Catellum lib. 5. Rer. Occitan. pag. 765. ubi gloriosissimus et Catholicus Imperator dicitur : Roberto Helgaldus in ejus Vita pag. 67. Ludovico VI. Galbertus in Vita Caroli Comitis Flandriæ num. 84. cæteris denique Regibus Rigordus ann. 1185. ubi de Monasterio seu Ecclesia S. Dionysii :

Quæ corona Regni Francorum est, et Regum seu Imperatorum sepultura.

Vide l'Arbre des Batailles, 4. parte cap. 84. Tillium tom. 1. pag. 249. et Dominicum in Assertore Gallico pag. 177.

◊ Imperatores Hispaniæ, vel Hispaniarum sese appellitasse Castellanos Reges, probant eorum complures Chartæ, quod, ut ait Matthæus Paris ann. 1155.

principarentur Regulis Aragonum et Galliciæ

. Zurita in Annalibus Aragon. lib. 1. cap. 55 :

En el ano de 1135. el Rey Don Alonso, estando en la ciutad de Leon, tomo la corona e insignias del Imperio, como Imperador y Monarcha de toda Espana, pretendiendo que los Reynos y Senorios della o eran suyos, o le devian reconocer como a Senor soberano.

Adde Indicem ejusdem Zuritæ lib. 1. æra 1160. Christi 1122. Lucas Tudensis de Alphonso VI :

Ad tantam devenit gloriam, ut Imperatorem Hispaniæ faceret se vocari.

Rodericus Toletan. lib. 7. Hist. cap. 7. de eodem :

Post hæc rediens Legionem, imposuit sibi Imperii diadema, et vocatus fuit deinceps Imperator.

Idem Lucas Tudensis de Alphonso VII :

Fecit congregari Episcopos, et omnes Barones Regni sui in Legione et imponere sibi coronam secundum Legem Dei et Consuetudinem Regum priorum : ab illa die vocatus est Imperator Hispaniæ.

Chartas varias ann. 1122. 1136. 1144. in quibus uterque Alphonsus Imperatorio donatur titulo, habent Michael del Molino in Repertorio Foror. Aragon. pag. 266. Colmenaresius in Hist. Segobiensi cap. 14. § 2. 12. cap. 15. § 1. cap. 16. § 11. Antonius de Yepez in Chron. S. Benedicti, et Doubletus in Hist. Sandionys. lib. 3. Sed et Alphonsum VII. post Friderici II. Imp. obitum, extincto Willelmo Hollandiæ Comite, Electorum pars Imperatorem dixit anno 1155. de qua re consulendus præ cæteris Ughellus in Archiepiscopis Pisanis n. 15. Sed longe ante hæc tempora ejusmodi titulos sibi arrogasse Castellanos Reges, probant, quæ Mariana lib. 9. Hist. Hisp. cap. 5. narrat, ad Concilium scilicet Turonense, ann. 1055. missos ab Henrico II. Imperatore Legatos, ejus nomine quæstos adversus Ferdinandum M. Castellæ ac Legionis Regem, quod contra morem majorum, et legum præscripta, se Imperii Romani jure exemptum ferret, et incredibili arrogantia ac levitate in ipsum Imperii nomen invaderet. Quid inde secutum sit, pluribus exequitur idem Mariana. Vide Indicem Suritæ ann. Ch. 1024. Vetus Scheda apud Martinezium in Hist. Pinnatensi lib. 5. cap. 8. ubi de pacto inito inter Alfonsum Aragoniæ, et Alfonsum filium Castellæ Reges :

Et Alfonsus de Arragonia tradidit absolute totam illam terram Castellæ, quæ pro ipso tenebatur Alphonso de Castella, et deinde noluit quod vocaretur Imperator, nisi Rex Aragonum, Pampilonæ, et Navarræ.

Alia Sanctii Majoris Regis Aragonum, apud eumdem lib. 2. cap. 17 :

Ego Sanctius Rex Imperator in Castella, et in Pampilone, et in Aragone, et in Suprarbi.

Alia ann. 1036. eod. lib. cap. 34 :

Regnante Imperatore Beremundo in Leyone, et Comite Ferdinando in Castella, et Rege Garsea in Pampilona, et Rex Ranimirus in Aragona, et Rex Gundesalvus in Ripacurtia, etc.

Vide Chartam Ordonii II. Regis æræ 947. apud Antonium de Yepez tom. 4. pag. 450. et aliam æræ 990. apud eumdem tom. 5. pag. 437. Reges etiam Wisigothorum Imperatoris sibi arrogasse titulum, colligi potest ex Legibus Wisigoth. lib. 12. tit. 2. § 13.

P. Carpentier, 1766.

◊ Sic et reginæ Imperatrices nuncupatæ. Charta æra 1181. ex Chartul. Cluniac. :

Ego Adefonsus Imperator hanc donationem.... Deo auctore confirmo.... Ego Berengaria Imperatrix confirmo. Ego Sancius Imperatoris major filius, etc.

L. Favre, 1883–1887.

◊

Ego Adefonsus, Imperator Hispaniæ, cupiens ut orationum sanctorum et religiosorum virorum mihi et parentibus meis suffragia communicent. (Diploma Adefonsi VIII, regis Castelliæ, 1149. mus. arch. dep. p. 75).

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Ceterum haud satis sibi constitere Scriptores in hujusce tituli distributione, ut quid inde uti indubitatum hauriri liceat. Modo enim qui Imperator est dictus, is paulo post ab eodem Rex est appellatus ; et vicissim : quod etiam accidit in Imperatricis titulo. Verum hac in re, quod longe gravius est, non Scriptores tantum, sed et Instrumenta publica variasse certum est. Hæc pluribus exemplis confirmat Mabillonius lib. 2. Diplom. cap. 4. ad eas literas vindicandas, in quibus Regis et Imperatoris vocabula confunduntur, quales, ut observat Vir doctissimus, inveniuntur non paucæ apud Hispanos. Quæ quidem observare pretium erat ne quis eam tantum ob causam pro libitu suo quævis repudiet Instrumenta.

P. Carpentier, 1766.

Imperator Romanorum quando vacare dicebatur, vide in Imperium vacare. Form. MSS. in foro Senensi usitatæ ann. 1414. ex Cod. reg. 4726. fol. 1. r° :

Anno Domini ab ipsius salutifera incarnatione 1414. die 12. mensis Novembris, tempore pontificatus SS. in Christo Patris et DD. Johannis divina providentia papæ xxiij. Romanorum Imperatore, ut Senis fertur, sede vacante, constitutus, etc.

P. Carpentier, 1766.

Imperator, Notione Ciceroniana etiam apud recentiores, Dux, vir militari gloria clarus. Annal. Placent. ad ann. 1447. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 893 :

Hic comes (Franc. Sfortia) plures secum duxerat Imperatores, dominum scilicet Alexandrum ejus fratrem, D. Robertum ejus nepotem, comitem Dulcium, Almatium Barilem, comitem Franciscum, et quamplures alios duces expertissimos.

P. Carpentier, 1766.

Imperator Miles, in Comput. MS. ann. 1239 :

Dominus Baldoinus Imperator miles in Penthecostes pro suis vadiis c. lib. Turon.

P. Carpentier, 1766.

Imperator Stultorum, alibi Regis titulo donatus, Princeps juvenilis societatis. Lit. remiss. ann. 1456. in Reg. 183. Chartoph. reg. ch. 117 :

Certain esbat ou assemblée faict en la ville de Neelle entre plusieurs compaig nons avecques cellui que lors on nommoit l'Empereur des sotais.

Vide infra Rex.