INGENIUM 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

INGENIUM 1, INGENIUM 2, INGENIUM 3, INGENIUM 4, INGENIUM 5, INGENIUM 6, INGENIUM 7.

« 1 ingenium » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 4, col. 360a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/INGENIUM1

1. INGENIUM, Ars, machinatio, fraus. Joan. de Janua : Ingenium... astutia, calliditas. Tertullianus adversus Gnosticos :

O parricidii Ingenium ! o sceleris artificium ! o argumentum crudelitatis !

Lex 6. Cod. Th. de Curiosis (6, 29.) :

Callida machinamenta commeantium, ac simulatæ observationis Ingenia et fraudes depellant.

Gregorius Turon. lib. 9. cap. 20 :

Jurant... se omnia... absque ullo dolo vel fraudis Ingenio inviolabiliter servaturos.

Utuntur Gregorius Mag. lib. 5. Epist. 31. lib. 10. Epist. 28. Gregorius Turon. lib. 6. cap. 22. Theganus cap. 13. Lex Wisigoth. lib. 3. tit. 6. § 2. Lex Longob. lib. 1. tit. 32. § 4. Liutpr. 65. (6, 12.) Capit. Caroli M. lib. 2. cap. 31. lib. 7. cap. 214. Anastasius in Leone IV. Hincmarus Laudun. pag. 352. etc. Vide Genium.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta Simon. comit. Pontiv. ann. 1239. in Lib. nig. 2. S. Vulfr. Abbavil. fol. 19. r° :

Firmaverunt quod... nec artem aut Ingenium quærent, ut ecclesia prædicta per se vel per alios super hoc inposterum molestetur.

Malum Ingenium, Eadem notione, nostris, Mal-engin. Lex Salica tit. 36. § 4 :

Si quis per malum Ingenium in curtem alterius miserit aliquid, quod furatum est, etc.

Capitula ad eamdem Legem cap. 1. § 4. et Capit. Caroli M. lib. 3. cap. 27 :

Si quis hominem in judicio injuste contra alium altercantem adjuvare per malum Ingenium præsumpserit, etc.

Interrogationes ad Confessionem dandam MSS. :

Interroges ei, si ipse habeat aliquid adquisitum de malo Ingenio, aut de furto, aut de aliqua injusta causa.

Hinc formula familiaris, bona fide, sine fraude et malo Ingenio, apud Will. Tyrium lib. 11. cap. 6. 10. 21. lib. 17. cap. 30. lib. 19. cap. 16. lib. 21. cap. 18. et alios.

Ingeniose, Per fraudem. Capitula Pippini, Regis Ital. ann. 703. cap. 23 :

Placuit nobis ut liberi homines, qui non propter paupertatem, sed ob vitandam reipublicæ utilitatem, fraudulenter ac Ingeniose res suas Ecclesiis delegant.

Quæ quidem lucem non modicam præbent legi 29. Rotharis apud Muratorium tom. 1. part. 2. pag. 139 :

Videtur nobis ut quicumque liber homo Ingeniose in servitium alicujus se tradiderit.

Ubi notam prorsus extra viam subjicit Cl. Scriptor ; nihil enim a Cangii mente videtur magis alienum, quam quod illum dixisse ibi adnotatur : rem fatebitur quisquis viri doctissimi observationes ad vocem Obnoxiatio legerit attentius. Chronicon S. Vincentii de Vulturno :

Reclamavi, quod de ipsa cella... per pravos et iniquos homines subdole et Ingeniose... res subtractas esse de Monasterio, etc.

Tabular. S. Cyrici Nivern. Ch. 53 :

Si quis contra hunc donationem aliquid Ingeniose insurgere conaverit, etc.

Acta Episc. Cenoman. cap. 26. apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 288 * :

Denique is (Rotgarius) cum nostram irruisset civitatem, et eam Ingeniose, quibusdam fraudulenter consentientibus, fuisset Ingressus cum suis.

Engannum, Idem quod Ingenium, Hispanis. Engano, Gallis, Engin. Occitanis, Engana, fallere. Charta Ildefonsi Regis Arag. apud Marcam in Hist. Beneharn. lib. 6. cap. 5. n. 4 :

Ego Rex convenio vobis Dominæ Mariæ.... totum prædictum honorem tenere et habere, et expletare secure et in pace, sine vestro Engan, sicut superius scriptum est.

Alia ejusdem Regis lib. 6. cap. 9. n. 3 :

Quod vobis valeam et adjuvem vos,... bona fide et sine Enganno.

Vide lib. 6. cap. 1. n. 2. cap. 31. n. 2. Instrum. ann. 1096. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Ego cum Abbate Richardo jam partitus fueram sine ullo Engein et sine ullo usage.

Galli dicunt, Sans fraude et malengin.

Engannare, Gall. Enganer, Decipere, Hispanis, Enganar. Pactum nuptiale inter Raymundum filium Raymundi Comitis Tolosani et Reginæ Johannæ, et Sanciam filiam Petri Reg. Aragon. Octob. 1205 :

Et ipsum in Dei fide et mea recipio, quod eum non decipiam, vel Engannem, etc.

Le Doctrinal :

Que plus i ariez mis, plus seriez Enganez.

Li Lusidaires :

Ni a pas son pere trouvé,

Mult par se tient à Enganné,

A ses Barons en a parlé, etc.

Crebrius dicunt Engigner. :

Ne lor Segnor ne vostrent obeir,

Sil ne le puent Engigner, ô trair.

Alibi :

Més d'une chose estes vos Enginez.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ingannum, Inganum, ut Engannum. Ingam, in Charta Aymerici Vicecom. Narbon. ann. 1014. apud Stephanotium tom. 1. Antiq. Occitan. MSS. pag. 516. Ingan, in Charta 4. armarii Narbon. ex Archivo S. Victoris Massil. Charta anni 1103. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feudorum pag. 729 :

Istas omnes superscriptas donationes dono vobis ego Willelmus (Montispessul.) sine vestro Inganno, ad meum servitium.

Testam. Rogerii Vicecomitis Biterr. ann. 1150. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 411 :

Absque omni Inganno eis dono et autoriso.

Pactum matrimonii ann. 1207. ibid. col. 807 :

Bona fide et sine malo Inganno istas pactiones prædictas tenebunt.

Rursum occurrit apud eumdem Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col. 1091. in Hist. Dalphin. tom. 1. pag. 148. col. 2. etc. Inganum vero tom. 1. Anecd. col. 251 :

Per rectam fidem sine Ingano.

Ingeniare, Per ingenium ac artem quidpiam excogitare. Constantinus African. lib. 3. de Morbor. curat. cap. 14 :

Causam morbi Ingeniemus auferre, etc.

Chron. Januense Jacobi de Voragine apud Murator. tom. 9. col. 36 :

Cum vero in tribuna imago pulcherrima Christi ab antiquo depicta esset, dolentes, si talis imago deberet destrui, taliter sunt Ingeniati, quod, etc.

Hinc emendandus, ni fallor, Frotharius Tullensis Epist. 20 :

Interfeci in vestris forestibus lupos 211. interfeci, dico, quia me jubente et Ingenuante capti fuerunt.

Legendum enim puto Ingeniante.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ingeniari, Johanni de Janua, Ingenium exercere, ingeniose se habere ; et ponitur pro decipere, et tunc est transitivum. Gloss. Lat. Gall. Sangerman. : Ingeniari, Exercer engin ou engigneur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ingeniositas, Eidem de Janua : Astutia, calliditas, prudentia, subtilitas. Expugnatio Constantinopolis apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 790 :

Sangambassa pontem mira Ingeniositate fabricari fecit,

id est, miro artificio ; qua notione vox Ingeniositas affinis est voci Ingenium subseq.

3. INGENITUS 2. INGENIUM © École des chartes.

« 2 ingenium » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 4, col. 360c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/INGENIUM2

2. INGENIUM, Machina bellica, ingenio et arte adinventa, constructa. Tertullianus de Pallio cap. 1 :

Nam et arietem.... nemini unquam adhuc libratum illa dicitur Carthago, studiis asperrima belli, prima omnium armasse in oscillum penduli impetus debile pecoris caput vindicantis. Cum tamen ultimarent tempora patriæ et aries jam Romanus in muros suos quondam auderet : stupuere illico Carthaginenses ut novum extraneum Ingenium.

Ita arietem argumentosum Ingenium vocat Miscella lib. 17. pag. 489. ubi Theophanes pag. 318. τὸ τεχνούργημα. Tudebodus lib. 5. pag. 811 :

Atque eum acceptum ligatis manibus et pedibus posuerunt in fundum cujusdam Ingenii, quod Perrea vocatur, etc.

Joinvillæ Hist. S. Ludovici Edit. D. Cangii pag. 39. et 40 :

Un soir advint que les Turcs amenerent ung Engin, qu'ils appelloient la Perriere, ung terrible Engin à malfaire..... par lequel Engin ils nous gettoient le feu gregois à planté... Quoy voiant les Sarazins, ils attirerent tous leurs Engins, dont ils en avoient seize, et les couplerent en façon que tous tiroient à nostre chastel.

Instrum. ann. 1322. apud Rymer. tom. 3. pag. 939 :

Et quædam Ingenia ad projiciendum petras grossas super castrum prædictum.

Albertus Aqu. lib. 1. cap. 30 :

Et applicitis Ingeniis, duobus in locis muros perforant.

Adde lib. 2. cap. 28. lib. 4. cap. 35. lib. 5. cap. 30. Gauterius Cancellar. de Bellis Antioch. pag. 446 :

Ingenia, quibus Sardonas capi posset, studiose præparabant.

Epist. Balduini Comitis Flandr. de Expugnatione Constantinopolitana :

Duxitque fossatum, ne muris applicare possent Ingenia.

Will. Brito lib. 7. Philipp. :

..... Ingeniorum

Cura quibus, pontemque data est a Rege tuendi.

Rigordus ann. 1190 :

Petrariis suis et mangenellis, et aliis Ingeniis tantum fregerat de muris civitatis, etc.

Philippus Mouskes :

Sour quatre ruées fist Engiens,

Et de cloies et de merriens,

As pons torneis, et castiaus,

Et tumeriaus et trebukes, etc.

Chron. Petri IV. Regis Aragon. lib. 3. cap. 23 :

Et faen fer Ginys en Valencia... per combatre.

Utuntur præterea Erchempertus cap. 10. Nangius in Chron. ann. 1196. Levoldus Northovius in Chr. Markano ann. 1278. Thwroczius pag. 16. 23. 72. 97. 153. Bromptonus, et alii.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ingeniolum, Parvum Ingenium, Petit Engin, in Glossis Lat. Gall. Sangerman. Chronicon Cornelii Zantfliet apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 387 :

At oppidani (Trajectenses) nova practica comperta, molas alias super decursum Mosæ fabricari fecerunt, cum catenis ferreis illas colligantes, per quod Ingeniolum frustrati sunt conatus Leodiensium, nec unquam oppidanis defecit farina.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ingeniare Urbem, Machinis bellicis oppugnare. Gasparis Barthii Glossar. ex Anonymi Histor. Palæst. :

Igitur si vobis bonum et honestum videtur, eligat se ante alios unus ex vobis, ut si aliquo modo vel ingenio civitatem acquirere vel Ingeniare potuerit, vel per se vel per alios concorda voce, ei urbem dono concedamus.

Ingeniosi, Machinarum bellicarum confectores, vel qui iis præsunt in bellis, quos vulgo Ingénieurs dicimus. Plinius Junior lib. 10. Epist. 40 :

Architecti tibi deesse non possunt. Nulla provincia est, quæ non peritos et Ingeniosos homines habeat.

Albertinus Mussatus lib. 4. pag. 21 :

Cum balistarum tormentorumque omnis generis apparatibus Ingeniosos ad castri oppugnationem sero perordinat.

Chron. Pisanum apud Murator. tom. 6. col. 102 :

Compositio autem ab Ingeniosis Pisanorum artificibus manganis, gattis, atque ligneis castellis urbem fortiter expugnabant ; et cum his machinis urbis mœnia et mœnium turres potentissime rumpebant.

Qui igitur ingeniis, seu machinis bellicis præerant, Ingeniarii dicebantur. Philippus Mouskes in Ludovico VIII :

Quant li boins mestres Amauris,

Le Sire des Engignours,

Commandere des Minours,

Et larges en mainte maniere,

Si vaillans kil portoit baniere,

S'en fust alés droit as engiens,

Et faisoit la douler (lat. dolare) mairiens.

Infra :

Quar mestre Amauri adreça,

L'Engignor, le vaillant ome, etc.

Guillelmus Guiart ann. 1206 :

Li Engigneur engins dreçent.

Alibi :

Engigneur engins chapuisent.

MS. :

Li Enguignierres qui ont l'engin basti.

Vide Ottonem Morenam pag. 55. et ibi Notas Felicis Osii pag. 84.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ingeniator, Eadem notione. Computus ann. 1336. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 284 :

Item pro expensis magistri Bucherii Ingeniatoris apud Balmam, et eundo versus Morasium ii. s. vii. den. gr.

Codex MS. D. Faure apud Stephanot. tom. 1. Fragm. Hist. :

Erat etiam ibi Ingeniator Regis, qui fecerat plura ingenia.

Vide Engeniator.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ingeniatores, Donum de Ingeniatores ; hoc est, si bene conjicio, de rebus ingenio et arte comparatis. Vide Donum de avere post Donum 2.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ingenerius, Ital. Ingegnere, in Historia Cortusiorum, apud Murator. tom. 12. col. 805.

Ingeniarii. Ugutio :

Arcepellones, qui vulgo dicuntur Ingeniarii.

« 3 ingenium » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 4, col. 361a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/INGENIUM3

3. INGENIUM, Instrumentum notarii. Bullarium Casin. tom. 2. Const. 90 :

Sive per traditiones, sive per chartularum inscriptiones, sive per aliquo legali Ingenio vel tenore.

« 4 ingenium » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 4, col. 361a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/INGENIUM4

4. INGENIUM, Ratio, causa. Leges Luitprandi 84. (6, 31.) apud Murator. tom. 1. part. 2. pag. 67 :

Si manifestum fuerit, quod aut judex, aut sculdais, et saliarius aut decanus, ubi ipsi arioli, aut ariolæ sunt, et eos non condemnaverit, aut præmium tulerit... vel pro qualicumque Ingenio absolverit, integrum guidrisild suum in palatio componat.

Vide Ingenium 1.

« 5 ingenium » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 4, col. 361a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/INGENIUM5

5. INGENIUM, Rete aut hamus. Quoniam Attachiam. cap. 87. § 2 :

Salmunculi non capiantur, nec destruantur per retia aut per alia Ingenia ad stagna molendinorum, etc.

Vetus Charta in Probat. Hist. Sabaud. pag. 6 :

Neque in tota aqua sicut ab exclusa in lacum defluit, Ingenium mittat, aut piscem sine Monachorum jussu aut consensu capere audeat.

Ingenia, quibus pisces capiantur, Bernardo Mon. in Ordine Cluniac. part. 1. cap. 6. Ordinatio ann. 1317. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 11 :

Pour les malicieus Anginz couranz pour panre toute maniere de poissons grans et petits, si que lidit Angin essorbissoient (sic) tous les petits poissons, florins et autres.

Vide Saurarium.

« 6 ingenium » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 4, col. 361b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/INGENIUM6

6. INGENIUM, Instrumentum nauticum trahendis navibus accommodum. Miracula MSS. Urbani V. PP :

Trahentes sagentiam cum uno bono Ingenio perduxerunt eam in terram.

« 7 ingenium » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 4, col. 361b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/INGENIUM7

7. INGENIUM, Res quævis, quæ usui est. Monstræ factæ apud Chassagn. ann. 1511 :

Unam balistam fulsitam suo Ingenio, etc.

Pactum ann. 1517 :

Quia molendina prædicta et alia Ingenia constructa ad usum et commoditatem ipsius universitatis de S. Remigio, etc.

Comput. S. Petri Insul. ann. 1480. ex Tabul. ejusd. eccl. :

Item Johanni Desbours serratori pro serratione xxxij. pedum ligni ad reficiendum magnum Ingenium ecclesiæ, xxxiv. sol. iij. den. Pro pluribus cordis Ingeniis ecclesiæ servientibus, xx. lib. Engine,

eadem acceptione, in Lit. remiss. ann. 1476. ex Reg. 195. Chartoph. reg. ch. 1585 :

Si failloit abbatre une Engine ou ung arc-boutant, qui estoit appoincté contre ledit clochier, etc.