1. MORTUARIUM, Jus illud dicitur, quod Ecclesiæ, seu illius Rectori debetur, cum quis decedit, quod jus, canonica portio dicitur, in Statutis Eccl. Cadurc. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 736. Quippe

si decedens parochianus tria vel plura cujuscunque generis in bonis suis habuerit animalia, optimo, cui de jure fuerit debitum, reservato, Ecclesiæ suæ, a qua Sacramenta recepit, dum viveret, sine dolo, fraude, seu contradictione qualibet, pro recompensatione subtractionis decimarum personalium, necnon et oblationum, secundum melius animal reservatur post obitum, pro salute animæ suæ, hujusmodi liberandum. Quod si duo tantum in bonis decedentis extiterint animalia, de mansuetudine Ecclesiæ exactio quælibet nomine Mortuarii remittitur.

Hæc Statuta Provincialia Stephani Archiep. Cantuariensis apud Lambethe ann. 1206. et ex iis Simon Langham Archiepisc. Cantuariensis in Provinciali Eccles. Cantuar. lib. 1. tit. 3. Adde lib. 2. tit. 2. lib. 3. tit. 15. et Concil. Mertonense ann. 1300. cap. 3. Eamdem mortuariorum originem et causam attigit Synodus Exoniensis ann. 1287. cap. 51 :

Mortuariorum præstationem ex eo intelleximus salubriter sumpsisse initium, quod decimis majoribus et minoribus, ac cæteris juribus parochialibus per ignorantiam non solutis, læsis Ecclesiis præstarentur, ut talis oblivio procedens ex incuria non solventis, posset saltem per hoc apud districtum judicem excusari.

Mox dicitur mortuarium esse secundum melius averium. Synodus Sodorensis ann. 1229. in Insula Manniæ cap. 3 :

In Mortuariis principale animal Ecclesiæ persolvatur vacca, vel bos, vel equus, si fuerit ad valorem sex solidorum aut minus. Et quantum ad vestes, si homo Mortuarium persolverit, ad arbitrium Ecclesiæ stabit, an veltes, aut tres solidos et sex denarios habere maluerit, etc.

Regiam Majestatem lib. 1. cap. 19. § 7 :

Si vero dixerit (Sacerdos) quod pro Mortuario rem illam receperit, etc.

Charta Edw. II. Reg. Angl. an. 1316 :

Item si Rector petat Mortuarium, ubi mortuarium dari consuevit.

Ch. Aleman. 2 :

Post mortem vero eorum Abbas qui pro tempore fuerit, de singulis Mortuarium accipiet.

Fleta lib. 2. cap. 60. § 30 :

Item si Rector petat Mortuarium in partibus quibus dari consuevit.

Chron. Constantiense cap. 19 :

Ut autem servi bono animo ministrarent dominis, hujusmodi donario cumulavit ipsos, scilicet ut cum quis præsentium, vel ipsorum successorum, qui de progenie illorum esset, moreretur, exuviæ de iis non sumerentur, sed hæredes relictam hæreditatem indivisam possiderent.

Charta Arnaldi Niciensis Episc. ann. 1159. apud Jofredum :

Omnes primitias, et omnes pannos et lectos sive reditus, sive receptus mortuorum, et ipse dedit Canonicis, et nos adjudicavimus.

Vide Gul. Prynneum in Libertatib. Eccles. Angl. tom. 3. pag. 336. 349. Ughellum tom. 1. part. 1. pag. 817. et infra in Pirottum. Vide etiam Catallum, Heriotum. Non defuere denique ex Parochis, qui jus istud mortuarii ab iis, qui Vitam Monasticam amplectebantur, deberi contenderint, ut qui in sæculo pro mortuis haberentur, quod prohibuit Honorius III. Pap. Bulla data Laterani 11. Non. Decembr. Pontif. ann. 11. ex Tabulario Abbatiæ Barbellensis juxta Meledunum :

Significastis siquidem nobis, quod in quibusdam partibus consuetudo detestabilis inolevit, videlicet quod cum aliqui æmulantes carismata meliora, monasteria vestri ordinis volunt causa religionis intrare, ut ibi Domino famulentur, capellani eorum, donec ab ipsis pecuniam, quæ Mortuarium nuncupatur, extorqueant, prout a parochianis suis consueverunt accipere, illis se temere opponunt, quarum super hoc nostræ providentiæ remedium flagitastis, etc.

Eadem Bulla sub nomine Gregorii, qui Honorio suffectus est, legitur in Chartulario Regniacensi data apud Urbem veterem iv. nonas Julii pontific. ann. iv. hoc est, ann. 1230. ad Abbatem Cisterc. et coabbates directa. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Fall, col. 420.