PŒNITENTIALE, Poenitentialis, Liber Ecclesiasticus, in quo continentur, quæ ad pœnitentiam imponendam, et ad reconciliandum pœnitentem spectant. Acta Murensis Monast. apud Eccardum de Orig. famil. Habsburgo Austr. col. 218 :

Ex his unus habet obsequium mortuorum, et unus breviarius. Item duo Pœnitentialia.

Liber Pœnitentialis

, in Concilio Turon. IV. can. 22 :

Pœnitentiales Codices, Codicilli, Libelli,

in Parisiensi VI. lib. 1. cap. 32. ubi et quidam

contra Canonum autoritatem conficti, et quorum sunt certi errores, incerti autores prohibentur. Sacramentum ad dandam pœnitentiam

, in Capitul. Caroli Magni lib. 5. cap. 52. 116. ubi forte legendum Sacramentarium, ut lib. 7. cap. 143. 202.

Canon Pœnitentialis

, in Capitulis Aytonis Episcopi Basileensis cap. 6. in Statutis Odonis Parisiensis Episc. cap. 8. et apud Stephanum Tornac. Epist. 1.

Leges Pœnitentium

, apud Bernardum Presbyt. Constantiensem lib. de Reconciliatione lapsorum pag. 285. Peccantium judicia, apud Reginonem ann. 576. Judicium Pœnitentiæ, in Charta ann. 1197. apud Ughellum tom. 7. pag. 1275 :

Præterea obtuli eidem Ecclesiæ.... Lectionarium unum cum Epistolis, Benedictionarium, cum Judicio pœnitentiæ, Orationale unum Franciscum, etc.

Beda de Remediis peccatorum cap. 1. de Sacerdote :

Præparet sibi.... suum Pœnitentialem, qui hoc ordine secundum auctoritatem Canonum ordinatur, ut discretiones omnium causarum investiget primitus, sine quibus rectum judicium non potest stare, etc.

Joannes Abbas S. Arnulfi in Vita B. Joannis Gorziensis num. 18 :

Præcepta Canonicæ institutionis, hoc est decreta Conciliorum, Judicia Pœnitentum, ordinem actionum Ecclesiasticarum,.... corde recondita mire continuit.

Vita Burchardi Episcopi Wormatiensis :

Canones in unum corpus collegit, non pro ulla arrogantia, sed ut ipse dixit, quia Canonum jura, pœnitentiumque Judicia, in Episcopatu suo fuerant neglecta ac destructa.

S. Stephanus in Regula Grandimontensium cap. 5 :

Nec etiam Judicia pœnitentiæ viris exterioribus injungere præsumatis : hujusmodi namque negotium nihil ad vestrum spectat propositum. Sententiæ judiciorum,

in veteri Scheda in Appendice ad Capitularia Reg. Franc. pag. 1385. edit. Baluzianæ. Epitaphium S. Isidori Hispalensis Episcopi :

Ut sincere credidit, sincere sic edidit

  Formam pœnitudinis.

Ubi Regula ejusdem Isidori, ni fallor, innuitur.

Peccantibus discretionem pœnitantiæ judicare

, in Concilio Cloveshoviensi ann. 747. cap. 6. Judicare, nude ibidem cap. 11. Quo etiam spectant hæc ex Appendice 1. ad lib. 4. Capitulor. Caroli Magni cap. 30 :

De Judicio pœnitentiæ ad interrogandum relinquimus per quem Pœnitentialem, vel qualiter judicentur pœnitentes, etc.

Capitulare Haitonis cap. 19 :

Nec diversa sentiant in Judiciis pœnitentium, etc.

Varii enim circumferebantur libri Pœnitentiales, qui prostant et laudantur passim a Scriptoribus, atque in primis

Pœnitentialis Romanus, Pœnitentialis Bedæ Presbyteri, Pœnitentialis Gregorii III. PP

. editus in Conciliorum voluminibus :

Pœnitentialis Halithgarii

Episcopi Cameracensis, editus a Canisio tom. 5. Lection. antiq. et a Menardo ad Sacram. Gregorii M. quique laudatur a Baldrico Noviomensi lib. 1. Chron. Camerac. cap. 38. 39. et a Flodoardo lib. 2. cap. 19. Pœnitentialis Theodori, ut quidam volunt Archiep. Cantuariensis, crebro laudatur a Reginone, ann. 576. et in Canonibus a Burchardo, Ivone Carnot. et aliis, cujus indicem Spelmannus, fragmenta vero nuper edidit Jacobus Petitus. Exstant præterea in Bibliotheca S. Victoris Parisiens. Petri Pictaviensis Canonici ejusdem Ecclesiæ, Roberti itidem Canonici, et Petri de Flamesburgo Pœnitentiales libri : quibus adjungi possunt Canones, dati sub Edgaro, de Modo imponendi pœnitentiam, ut et Pœnitentialis Monasticus Columbani : cujus etiam est liber de Pœnitentiarum mensura taxanda, editus ann. 1667. inter ejusdem Sancti opera, cum quibus editus perinde alter Cumeani Abbatis Scoto-Hiberni,

de Mensura pœnitentiarum. Liber Pœnitentialis

. Alani de Insulis, et similes libri Pœnitentiales, secundum quos,

non ex corde suo, juxta delicti qualitatem pœnitentiam

reo Sacerdos imponebat, ut est apud Reginonem lib. 1. de Disciplinis Ecclesiast. cap. 57. unde in Capitulari Caroli Magni apud Saltz, præcipitur,

ut Sacerdos doctus sit, et suum Pœnitentiale bene sciat

. Habuerunt etiam Græci suos Pœnitentiales, in quibus recenseri debent ea ἐπιτίμια, quæ inter opera Basilii M. edita sunt, et quem pronuper, sub titulo Nomocanonis, recentioris omnino ætatis, publicavit vir admodum eruditus Joan. Bapt. Cotelerius Regius Linguæ Græcæ Professor, in tom. 1. Monumentorum Ecclesiæ Græcæ. Ejusmodi Pœnitentialium Librorum meminit Joannes Antiochenus editus ab eodem Cotelerio cap. 1 :

Οἱ γὰρ ἅγιοι πατέρες ἡμῶν μετανοίας τρόπους ἐϰθέμενοί, ϰαὶ ἐπιτιμίων ἰδέας ἀναλόγους τοῖς τῶν ἀνθρώπων ἁμαρτήμασιν ἔσπευδον δι᾽ αὐτῶν ἀναϰαθαίρειν· τὸ σῶμα τῆς ἐϰϰλησίας.

Complures vero Pœnitentiales collegit ac edidit Joan. Morinus in libris de Pœnitentia. Vide Judicare. Interrogato confitente, confessor statim promebat librum suum pœnitentialem, quæsitoque in eo delicto, locum ei ostendebat, ut videret ipse agnosceretque, legitimam sibi imponi pœnitentiam. Vide Anonymum in Pœnitent. Græc. apud eumdem Morinum pag. 120. Ejusmodi porro judicia inter obventiones Curionum recensentur in Tabular. Celsinianensi :

Dimisit in manu ipsius Prioris.... ipse Arnulfus Presbyter Capellaniam S. Hilarii, et medietatem denariorum, quæ dicuntur judicia, et septima, et pœnitentias de villa S. Hilarii, etc.

Vide in Pœnitentia pag. 324. col. 1.