LAUS 2, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

LAUS 2, SALVATOR 1, SALVATOR 2, SALVATOR 3.

« 2 laus » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 5, col. 045c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/LAUS2

2. LAUS, Laudes, Pars ultima officii nocturnalis : seu Psalmus 148. et duo sequentes, qui post Matutinos et Benedictiones cantantur, ut est in Regula S. Benedicti cap. 12. et olim etiam cantabantur ab Ægyptiis Monachis, ut monet Cassianus lib. 3. de nocturnis oration. cap. 6. Hugo a S. Victore lib. 2. de Offic. Eccl. cap. 10 :

Laudes matutinæ noctis partem sibi vendicant ultimam, quartam videlicet vigiliam, quæ ad solis ortum usque protenditur, etc.

Durandus lib. 5. Ration. cap. 4 :

Dicuntur autem Laudes, quod illud officium laudem præcipue sonat divinam, quam ei facimus pro eo quod a tenebris erroris nos ad lucem, seu viam veritatis, reduxit, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Laudes, dictum Alleluia quod post Epistolam decantatur. Concil. Toletanum IV. can. 12 :

Laudes post Apostolum decantari, priusquam Evangelium prædicetur, dum canones præcipiunt post Apostolum, non Laudes, sed Evangelium annuntiari.

Ubi Alleluia significari probat Mabillonius lib. 1. De Liturg. Gall. cap. 4. ex Isidoro qui de divinis officiis cap. 13. scribit :

Laudes, hoc est, Alleluia canere ;

et ex Walafrido Strabo, quem vide loco Liturg. Gall. citato.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Laus et Sonus, in Breviario Mozarabico appellantur Responsoria quæ in nocturno officio decantant Mozarabes ; teste Mabillonio in disquisitione de cursu Gallicano num. 16.

Laus Divina, officium Ecclesiasticum. Vita B. Stephani Abbatis Obasin. lib. 1. cap. 7 :

Excepto quod aut lectio, aut Laus sibi vendicabat divina.

Vide Acæmeti, ubi de laude perenni.

Laudes etiam dictæ acclamationes publicæ quæ fiebant Principibus, cum inaugurabantur, vel in Theatris, aut in Ecclesia, atque adeo in celebrioribus ceremoniis : Græcis Byzantinis, εὐφημία ; Eunapio in Ædesio pag. 41. ἔπαινοι. Mamotrectus ad lib. 1. Machab. cap. 5 :

Fausta acclamantes, i. Laudes de felicitate et prosperis successibus decantantes.

Ammianus lib. 17. extremo :

Post hunc dicendi finem (Constantii ad milites orationem) concio omnis alacrior solito aucta spe potiorum et lucris, vocibus festis in Laudes Imperatoris assurgens, denique ex usu testata, non posse Constantium vinci, tentoria repetit læta.

Corripus l. 2. de Justini jun. Imper. inauguratione v. 167 :

Laudibus innumeris Regnantum nomina tollunt,

Justino vitam ter centum vocibus optant,

Augustæ totidem Sophiæ plebs tota reclamat,

Mille canunt Laudes, vocum discrimina mille.

Et lib. 4. vers. 155 :

Tunc oratorum geminæ facundia linguæ

Egregias cecinit solenni munere Laudes.

Paulus Diaconus de Gestis Longobard. lib. 3. cap. 15 :

Mauricius indutus purpura, redimitus diademate, ad Circum processit, acclamatisque sibi Laudibus, largitus populo munera, primus ex Græcorum genere in Imperio confirmatus est.

Gregorius Turon. lib. 6. cap. 11 :

Ingrediuntur utrique civitatem, Dux scilicet et Episcopus, cum signis et Laudibus, diversisque honorum vexillis.

Versus Hadriani PP. ad Carolum M. :

Nimis Laudibus hymnisque populo celebratur ab omni.

Eginhardus de Carolo M. ann. 801 :

Leo Papa coronam capiti ejus imposuit, cuncto Romano populo acclamante, Karolo Augusto a Deo coronato magno et pacifico Imperatori Romanorum vita et victoria. Post quas Laudes a Pontifice more antiquorum Principum adoratus est.

Chronicon Francicum editum a Lambecio lib. 1. Comment. de Bibl. Cæsarea pag. 372. de eodem Carolo :

Rex vero alia die cum hymnis et Laudibus ingrediens (Papiam) thesauros Regis ibidem repertos dedit exercitui suo.

Anastasius in Hormisda :

Occurrerunt... cum gloria et Laudibus.

In Adriano pag. 107. de Carolo M. :

Et dum appropinquasset fere unius milliario a Romana urbe, direxit universas scholas militiæ, una cum patronis,... deportantes omnes ramos palmarum atque olivarum, Laudesque omnes canentes, cum acclamationum earumdem vocibus ipsum Francorum susceperunt Regem.

Infra :

Laudem Deo et ejus excellentiæ decantantes.

Ibidem pag. 108 :

Pontifex Missarum solennia celebrans Deo omnipotenti, et præfato Carolo excellentissimo Regi Francorum et Patricio Romanorum Laudes reddere fecit.

Adde pag. 59. 176. Concilium Triburiense ann. 821. c. ult. :

Omnes Galliæ et Germaniæ Principes,.... et Ecclesiasticus Ordo, Deo et Principibus Laudes referentes, hymnum Te Deum laudamus decantabant.

Theganus cap. 16. de Ludovico Pio :

Qui cum diu oraverunt, erexit se Pontifex, et excelsa voce cum Clero suo fecit ei Laudes regales.

Annales Francorum Fuldenses de Arnulfo Imp. :

Regem honorifice cum Laudibus et hymnis suscipientes ad urbem perduxerunt.

Luithprandus lib. 3. cap. 7 :

Ad Palatium autem minime transfretavit, Laudesque juxta consuetudinem Porphyrogenito minime decantavit.

Idem in Legatione, de Nicephori Phocæ Imp. patre cap. 28 :

Cui itidem et filio Græci in Laudibus, immo in ventis suis, Deus annos ut multiplicet, conclamant.

Vide ibid. cap. 9. Panegyricus Berengarii Imp. :

...... Carolum sic advenientem

Suscepit, Laudum modulamina dulcia cantans.

Ubi Laudes non fuere carmina in Laudem Principis composita, quod volunt viri docti, sed meræ acclamationes. Guillelmus Apuliensis lib. 4. de Gestis Normannorum pag. 40 :

...... Laus personat Imperialis.

Paulus Diac. lib. 4. Chron. Casin. cap. 39. de Imp. :

Qui cum equo delapsum ad sancti Petri Gradus, cum Laudibus deduxerunt.

Ditmarus lib. 4.

Hac in festivitate a suis publice Rex appellatur, Laudibus divinis attollitur

. Infra :

Romuleas pervenit ad arces ubi ab Apostolico cæterisque Coepiscopis, magnis Laudibus suscipitur.

Et lib. 6 :

Et a primis regionis illius susceptus, cum admirabili Laude ad Ecclesiam ducitur.

Eckehardus junior

de Casibus S. Galli cap. 3 :

Sonatur continuo ad concursum et Laudes Cæsaris abituri.

Leo IX. PP. Epist. 1. cap. 23. ad Patr. CP :

Ad quid vestro Imperatori Latinæ Laudes, et in Ecclesia Græcis recitantur Latinæ lectiones ?

Gesta Innocentii III. PP. de ejusdem electione in Summum Pontificem :

Et publicata electione, cum Laudibus ductus est a multitudine Cleri ac populi.... ad Constantinianam Basilicam.

Infra :

Factaque Laude tam in Ecclesia S. Petri, quam ante Lateranense Palatium, etc.

Ceremoniale Cencii Cardinalis :

Notandum quod Laudes ab Archidiacono cum Cardinalibus, subdiaconis et scriniariis dicuntur,

in coronatione Papæ. Sententia Innocentii IV. lata in Concilio Lugdunensi contra Fridericum II. Imp. :

Et nuper nuncios Soldani Babyloniæ... fecit per regnum Siciliæ cum Laudibus ad ejusdem Soldani extollentiam, et sicut fertur, honorifice suscipi, et magnifice procurari.

Laurentius Leodiensis in Episcopis Virdunensibus :

Metasque ductus de manu Regis baculum Pontificii suscepit, et rediens cum Trevirorum Archiepiscopo susceptus est cum Laudibus.

Acta Concilii Lugdunensis ann. 1274 :

Quo symbolo finito, idem Patriarcha, Archiepiscopi, et Logotheta cum aliis cantaverunt Laudes solennes in lingua Græca domino Papæ.

Adde Ottonem a S. Blasio cap. 40.

◊ Jam vero cujusmodi fuerint Laudes istæ, seu acclamationes ex verbis Corippi, Eginhardi et Luithprandi supra laudatis percipitur : victoriæ scilicet vel vitæ diuturnioris adprecationes, quas πολυχρονίου voce indigitant Scriptores Græci, et labentibus potissimum sæculis, in ipsis Ecclesiis inter Sacræ Liturgiæ solennia acclamabant, Psaltis seu Cantoribus, interdum Canonarcha incipientibus, ut est apud Codinum de Offic. cap. 6. et alibi non semel. Anselmus Episcop. Havelbergensis lib. 3. Dialog. cap. 12 :

Eodem tempore Joannes Episcopus Portuensis Dominicorum die octava Paschæ in Ecclesia sanctæ Sophiæ publicas Missas coram Principe et Patriarchis Latine celebravit, et unanimiter in Laudes et victorias piissimorum Imperatorum Latinis vocibus omnes acclamaverunt.

Vide Glossar. med. Græcit. in Εὐφημεῖν, col. 450.

◊ A Græcis ad Latinos idem mos postmodum derivatus, ut in ipsis Litaniis Principibus Laudes dicerentur, et iis acclamaretur, quod etiamnum in Dalmaticis Ecclesiis obtinere observat Joannes Lucius lib. 2. de Regno Dalmat. cap. 6. Charta Petri Ziani Ducis Venetiar. ann. 1211. de Venetis Cretensibus, apud Georgium Pilonum in Histor. Bellunensi pag. 109 :

Laudes nobis et successoribus nostris in Archiepiscopatu et Episcopatibus decantare facietis quater in anno, in Nativitate Domini, in Pascha Resurrectionis, in festo S. Marci, et in festo majoris Ecclesiæ Cretensis.

Andr. Dandulus in Chron. MSS. ann. 998 :

Insuper Episcopi eisdem sacris confirmaverunt, quod feriatis diebus, quibus Laudis pompam in Ecclesia depromere solebant, istius principis nomen post Imperatorem Laudis præconiis glorificarent.

◊ Litaniarum cum acclamationibus, seu potius faustis adprecationibus, formulæ exstant aliquot, præsertim apud Canisium tom. 5. Antiq. lect. pag. 735. 736. et Goldastum tom. 2. Rerum Aleman. pag. 175. et Baluzium lib. 2. Miscellan. pag. 143. ex quo concini solitas colligimus ad sacræ Missæ Liturgiam, post hymnum Angelicum, quo finito, Sacerdos

ter dicebat, ut etiamnum fit in Ecclesia Remensi, majoribus festivitatibus, Archiepiscopo sacra faciente, Christus vincit, ut et Clerus ; Tum

pro summo Pontifice Nicolao, Ludovico Rege, Hemma Regina, prole regia, judicibus

, id est, Comitibus,

et exercitu Francorum et Alemannorum, etc

. Sancti ac Sanctæ invocantur, ut ab eorum precibus adjuventur. Antiquissimam aliam hic describemus ex Codice MS. Ecclesiæ Arelatensis, argenteis et eburneis laminis tecto :

Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat.

Exaudi Christe. Summo Pontifici et universali Papæ vita.

Salvator mundi, Tu illum adjuva. Sancte Petre, Tu illum adjuva. Sancte Paule, Tu illum adjuva. Sancte Andrea, Tu illum adjuva.

Exaudi Christe. N. Pontifici, Clero, et populo sibi commisso salus et gloria.

Redemptor mundi, Tu illum adjuva. Sancte Ferreole, Tu illum adjuva. Sancte Antidi, Tu illum adjuva. Sancte Desiderate, Tu illum adjuva.

Exaudi Christe. N. Regi Excellentissimo, Magno, et Pacifico, a Deo coronato, vita et victoria.

Protector mundi, Tu illum adjuva. Sancte Maurici, Tu illum adjuva. Sancte Sigismunde, Tu illum adjuva. Sancte Victor, Tu illum adjuva.

Exaudi Christe. N. Inclytæ Reginæ lux et gratia.

Lux mundi, Tu illam adjuva. Sancta Perpetua, Tu illam adjuva. Sancta Lucia, Tu illam adjuva. Sancta Walburgis, Tu illam adjuva.

Exaudi Christe. Omnibus Judicibus, cuncto exercitui Christianorum, vita et victoria.

Salvatio nostra, Tu illos adjuva. Sancte Georgi, Tu illos adjuva. Sancte Theodore, Tu illos adjuva. Sancte Mercuri, Tu illos adjuva.

Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat.

◊ Rex noster : Christus vincit.

◊ ..... ia nostra : Christus vincit.

◊ Auxilium nostrum : Christus vincit.

◊ Liberatio et redemptio nostra : Christus vincit.

◊ Victoria nostra : Christus vincit.

◊ Arma nostra invictissima : Christus vincit.

◊ Murus noster inexpugnabilis : Christus vincit.

◊ Defensio et exaltatio nostra : Christus vincit.

◊ Lux, via et vita nostra : Christus vincit.

◊ Ipsi soli imperium, gloria et potestas per immortalia sæcula sæculorum, Amen.

◊ Ipsi soli honor et jubilatio per infinita sæcula sæculorum, Amen.

◊ Ipsi soli virtus, fortitudo, et victoria per omnia sæcula sæculorum, Amen.

Christe audi nos, Christe audi nos, Christe audi nos.

◊ Kyrie eleison, Christe eleison, Kyrie eleison.

◊ Te Pastorem Dominus elegit.

◊ In Ista Sede Dominus conservet.

◊ Annos vitæ Dominus multiplicet. Feliciter, Feliciter, Feliciter.

◊ Tempora bona habeas, Tempora bona habeas, Tempora bona habeas.

◊ Multos annos, Multos annos, Multos annos.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Similes habentur Litaniæ in MS.

S. Martialis Lemovic. canendæ diebus Paschatis et Pentecostes. Prior invocatio pro Ecclesia his verbis exprimitur :

Exaudi Christe, Ecclesiæ sanctæ Dei salus et defensio perpetua. Christe Redemptor mundi, tu illam adjuva. S. Maria, tu illam adjuva. S. Michael, tu illam adjuva. S. Petre, tu illam adjuva.

Cetera fere ut in Litaniis hic exhibitis, excepto Christe audi nos, quod omnino prætermittitur usque ad finem.

P. Carpentier, 1766.

◊ Inter Kyrie et Gloria decantatas docet Pontificale MS. ecclesiæ Elnensis :

Laudes sive rogationes sequentes dicuntur in præcipuis sollempnitatibus, videlicet in diebus sollempnibus, vel in quibus pontifex sedet post altare ; quod fit hoc modo. Præcentor cum quatuor bonis cantoribus et cum totidem pueris bene cantantibus, immediate post

Kyrie eleyson. incipit post altare, Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat.

Et chorus respondet idem in eodem tono. Et cantores

, Gloria nostra. Chorus, Christus vincit. Cantores, Hunc diem. Chorus, Læti ducamus. Cantores, Summo pontifici N. integritatem fidei. Chorus, Deus conservet. Cantores, Istam sedem. Chorus, Deus conservet. Cantores, Populum Christianum. Chorus, Feliciter, feliciter, feliciter. Cantores, Tempora bona habeant, ter. Chorus simpliciter respondet, Feliciter, etc. ut supra. Cantores, Multos annos. Chorus, Christus in eis regnet. Cantores, In Christo semper vivant. Chorus, Amen. Et immediate pontifex incipit, Gloria in excelsis Deo.

P. Carpentier, 1766.

Laudes Regiæ, Eodem sensu, memorantur in vetust. Cerem. MS. eccl. Carnot :

Missa, Puer natus est, cum tropis

. Kyrie eleison

quom volueris et Laudem similiter. Dicantur regiæ Laudes

P. Carpentier, 1766.

◊ In episcoporum quoque inaugurationibus seu inthronizationibus faustas acclamationes, quæ Laudis nomine significantur, adhibitas fuisse testatur Charta Frider. II. imper. ann. 1211. apud Cencium inter Cens. eccl. Rom. :

Antequam assensus regius requiratur, non intronizetur electus, nec decantetur Laudis sollempnitas, quæ intronizationi videtur annexa.

P. Carpentier, 1766.

◊ Laudes seu acclamationes Romæ fieri solitas exhibet Codex MS. ecclesiæ Cameracensis sæculo xiii. ineunte scriptus, quas ob styli barbariem hic referre supersedeo. Harum specimen videsis supra in Cornomannia.

« 1 salvator » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 7, col. 292a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/SALVATOR1

1. SALVATOR, in Gloss. Lat. Græc. Σωτήρ. Ita Jesum Christum passim vocant SS. Patres, etsi vocem parum Latinam censeant nonnulli. Sed eos a calumnia liberat Paulus Manutius in hæc verba Ciceronis in Verrem orat. 2 :

Eum non solum Patronum istius insulæ, sed etiam Sotera inscriptum vidi Syracusis. Hoc quantum est ? Ita magnum, ut Latino verbo exprimi non possit : is enim Soter, qui salutem dedit.

Ubi Manutius :

Soter Græcum nomen esse, et eum significare, qui salutem dedit, ipso constat interprete Cicerone : quo patet communis error eorum, qui Jesum Christum, cujus immortalia merita nullo satis uno verbo exprimi Latine queunt, Servatorem appellant ; aliud enim est servare, aliud salutem dare : servat is, qui ne salus amittatur, aliqua ratione præstat : salutem dat, qui amissam restituit.

Sane habetur vetus Inscriptio, in qua Jupiter Salvator dicitur :

Jovi custodi Quirino Salvatori pro salute Cæsaris Nervæ Trajani Aug. Col. Sarmiz.

Marius Mercator lib. Subnotat. cap. 8 :

Ut vere et proprie Christus sit eis etiam Jesus, quod in Latinum eloquium Salvator exprimitur.

Sedulius lib. 1. de Christo, ut cæteros præteream :

Sic delicta fugans Salvator nostra gerendo

Tersit, et a tactu procul evanescere jussit.

Vide Julium Nigronium in Regulas Societatis Jesu, ubi dissertationem hac de re instituit, ut et Olaum Borrichium lib. de Lexicis Latinis, et lib. de Variis linguæ Latinæ ætatibus.

« 2 salvator » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 7, col. 292b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/SALVATOR2

2. SALVATOR, Dominus, qui salvamentum (de quo supra) percipit. Chronicon Besuense pag. 595 :

Hugo qui pro salvamento Crilliacensis villæ, Salvator dicebatur.

Charta Aganonis Episcopi Augustod. in Tabul. ejusd. Eccles. :

Deinde quidquid illis injuste a præfato cognovimus fuisse superpositum.... irritum fecimus.

Charta Alani Episc. Altisiodor. ann. 1166. in Tabular. S. Hilarii Magni Pictavens. :

In terris et nemoribus S. Hilarii, de quibus idem Gibaudus tunc temporis Salvator erat.

Et infra :

Si forte sui homines aliquam feram ceperint in terra S. Hilarii, medietatem debet habere Abbas, et aliam Salvator. Homines S. Laurentii pro nulla re messem Salvatori, neque suis servientibus, nec aliquid pro pastu dant, neque dare debent.

Alia Ricardi de Dampetra ann. 1247. in Tabulario Feodorum Eccles. Lingon. :

Ita quod dictus W. Salvator, et dominus Pontius de Domno Martino erunt inde homines Episcopi.

Tabular. S. Germani Pratensis :

In festo S. Bartholomæi persolvunt homines de Pirodo Salvamentum suum hoc modo : ipso die debet venire ministerialis Salvatoris cum rectamina ejusdem villæ, et recipere consuetudinem domini sui.

Tabularium Archiepiscopatus Arelatensis, circa annum 1115 :

Reddiderunt et dimiserunt eis Salvatores qui fuerunt de genere Sacerdotali, et omnes fivales, (feudales) sed in Salvatoribus retinuerunt 18. denarios per censum.

Ubi nescio an hoc loco salvatores non sint ipsi qui salvamentum reddebant, tenentes.

« 3 salvator » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 7, col. 292b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/SALVATOR3

3. SALVATOR. Liber de Mirab. Romæ ad calcem Ordin. Rom. ex Cod. reg. 4188 :

Qualiter milites accipiebant a senatu donativa sua per saccellarium, qui administrabat hoc ; quæ omnia pensabat in statera autem (sic) quod darentur militibus : ideo vocatur Salvator de stratura.

Leg. de statera.