4. TERTIA, Idem quod Terragium : ab ejusmodi enim Tertiarum illationibus, de quibus mox egimus, et agrorum parte tertia, quæ antiquo possessori relicta est, et Principi fructuum partem pensitare quotannis solebat, agrario, quod Campipartem, dicimus, etiamnum in Burgundia et vicinis provinciis mansisse Tertiarum nomen admodum vero simile est : non quod tertia fructuum pars domino superiori solveretur : neque enim agrarii quantitas eo accedit ; sed quia ex tertiis, quæ veteribus incolis relictæ sunt, pensitabatur, cum duæ, quæ in victorum sortem cesserant, a graviori illa pensitatione immunes essent, licet censui leviori obnoxiæ. Agri enim vectigales, ut habet Hygenus de Limitibus constituend. pag. 206. multas habent conditiones :

in quibusdam provinciis fructus partem constitutam præstant, alii quintas, alii septimas, etc

. Inde enim graviorum ex agris pensitationum origo videtur petenda. Charta Sanctii Majoris Regis Navarræ æræ 1068. apud Anton. de Yepez in Chronico Ord. S. Benedicti tom. 1 :

Manifeste comperimus præteritis temporibus nullum Episcoporum prædecessorum nostrorum in Ecclesiis vel parochiis, Monasterio S. Æmiliani collatis, primitiva vel tertias requisisse, vel accepisse.

Adde Chartam sequentem ibidem. Alia Didaci Episcopi Compostellani æræ 1153. apud eumdem tom. 4 :

Sanctum Georgium de Valegia cum suis Tertiis, et cum omni censu et devito, et censu nostræ Ecclesiæ, et cum suo canto, etc.

Infra :

Cum suis bonis et Tertiis liberam ab omni censu.

Rursum :

Has tertias et ista debita alii mei prædecessores vestro Monasterio contulerunt.

Confirmatio fundationis Monasterii Veteris-pediculi ann. 1202. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1040 :

Dederunt..... unum modium annonæ in Tertiis de Aillantoe.... et si aliqua causa seu aliquo casu aliquid de summa dicti bladi in prædictis Tertiis defecerit, requisierunt et præceperunt, ut residuum repleatur de Tertiis et aliis redditibus S. Mauritii.

Charta ann. 1232. pro Ecclesia S. Benigni Divion. :

Tertiæ de Mieumeant, que de jure spectant ad obedientiam de Dineto, etc.

Adde Chronicon Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 748. Gall. Christ. novæ edit. tom. 4. Instrum. col. 100. et 161. Chartam ann. 1235. tom. 3. Anecdot. Marten. col. 1250. Tabularium Prioratus de Paredo fol. 94 :

Tam de hospitibus, qui in villa ipsa manent vel laborant, quam de porcis, qui ibidem incrassati fuerint, et pastionati, nec non et de Tertiis et taschis, quæ exierunt ex eisdem silvis et de raminatio.

Vetus Charta apud Perardum in Burgundicis pag. 96 :

Accrevit, quod absque redditione Tertiarum supradicti loci habitatores, quocumque loco vellent, in sua terra seminarent ac meterent.

Alia, pag. 118 :

Et eorum famuli de terra, quam in dominio haberent, excolerent, absque Tertiis velut propria tenerent.

Alia ann. 1221. pag. 325 :

Et Tertias debent adducere ad illam villam, et computare ante hostia.

Adde pag. 122. 327. 476. Charta ann. 1240. in Tabul. Campaniæ ex Bibl. Reg. fol. 365 :

De terragiis autem, quæ vulgo Tertiæ (male Terræ) dicuntur, ubicumque homines dictæ villæ terras nostras excoluerunt, nos dicti fratres de Crista habebimus medietatem

. Alia ann. 1276. apud Chifflet. in S. Bernardo pag. 525 :

Tria sextaria frumenti, in quibus mihi tenebatur de annuo reditu super Tertias suas Aubigneio.

Chr. Besuense pag. 634 :

In prædicta sylva,..... si laboratum fuerit, cujus erit fundus terræ, illius erit et Tertia.

Pag. 676 :

Addiderunt et Tertiam partem de Blaniaco, etc.

Adde pag. 622. Tabular. Abb. Reigniacensis Ord. Cisterciensis ann. 1263 :

Sus ce que li Abbés et li Convens demandoient toutes les Tierces de la ville de Joux, etc.

Hinc Terræ Tertiales, in Charta ann. 1313. apud Roverium in Reomao pag. 396 :

Et singulas Tertias suas, quas habet annuales in terris Tertialibus existentibus in finagio de Rubeomonte.

Adde pag. 289. Tertiarum meminit denique Rhenanus lib. 2. Rerum German. pag. 64. scribens divites interdum colonis locasse agros sub reditu tertiarum.