VASSUS 2, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

2. VASSUS, et Vassallus, iidemne fuerint, video controverti ; quæ quidem inter eruditos controversia, ut facilius dirimatur, discutienda sunt quæ de utrisque habent Scriptores, et Tabulæ veteres.

Vassos primitus fuisse, quos familiares ætas posterior appellavit seu domesticos, et qui ex Regia, aut alicujus Principis, familia erant, videtur indicare Lex Alamannorum tit. 79. § 3 :

Si alicujus Seniscalcus, qui servus est, et dominus ejus 12. Vassos infra domum habet, occisus fuerit, etc.

Marculfus lib. 2. form. 17. quæ est testamenti duarum personarum :

Quicquid exinde facere elegeris, aut pro animæ remedio in pauperes dispensare, aut ad Vassos nostros, vel benemeritis nostris absque repetitione hæredum meorum, quod tua decreverit voluntas, faciendi liberam habeas potestatem.

Ubi Vassi non alii sunt a famulis. Concilium Cabilonense II. can. 63 :

Nullus Vassus Abbatissæ, nec minister aliquis, nec clericus, nec laicus claustra ancillarum Dei ingrediatur.

Præterea Capitula Caroli M. et Capitul. ann. 823. cap. 24. ac priora quidem lib. 2. cap. 24 :

Vassi quoque et Vassalli nostri nobis famulantes, volumus, ut condignum apud omnes habeant honorem, sicut a genitore nostro et nobis sæpe admonitum est.

Agitur hoc loco de Vassis Regiis et Dominicis. Et lib. 3. cap. 73 :

De Vassis Dominicis, qui adhuc intra casam serviunt, et tamen beneficia habere noscuntur, statutum est, ut quicunque ex eis cum domno Imperatore domi remanserit, vassallos suos casatos secum non retineat, sed cum Comite, cujus pagenses sunt, ire permittat.

Denique lib. 4. cap. 4 :

De Vassis nostris, qui ad marcham nostram constituti sunt custodiendam, aut in longinquis regionibus sua habent beneficia, vel res proprias, vel etiam nobis assidue in palatio nostro serviunt, etc.

Erant igitur vassi iidem, qui famuli, quod præterea videtur indicare vocis origo apud Boxhornium in Lexico Gwallico, seu Cambro-Britannico, et Auctorem Catholici Armorici : Gwas, vel Goas,

servus, famulus. Antiquis significabat juvenem, adolescentem virum

. Quæ originatio Eccardo potior videtur. Hickesius in Grammat. Theot. pag. 99. hanc vocem accersit a Gothico Fads, quod in compositione significat rei vel negotii procurationem, et respondet Anglo-Sax. vadian, ordinare, dispensare, disponere : unde ministri et famuli Principum propter commissam sibi bonorum seu officiorum curam dicti sunt Fadsi, dein Fassi et Vassi. Vassallus autem, addit ille, est quasi Fads-scalcus, rerum dominicalium minister. Gryphiander de Weichbildis Saxonic. cap. 49. a Saxon. Vassen, ligare, deducit : quia, inquit, per investituram vassallus solemni stipulatione ita alligatur domino, ut illius fiat homo. At Goldastus Vassum a vade dictum contendit,

qui vadimonium pro beneficio accepto auctori suo dedit

. Denique Turnebus lib. 21. Advers. cap. 15. Vasallos appellatos existimavit, quasi Vasarios, tanquam clientes, qui in nobilium Vasario, seu supellectile, fuerint. Ita in vocum originationibus ludunt viri eruditi. Iso Magister in Glossis : Cliens, minor vassus, serviens.

◊ Vassi vero e familia Imperatoris aut Regis, Vassi Regales, in Capitul. Pipini Regis Italiæ ann. 793. cap. 36. et in Capitul. 4. Caroli M. incerti anni cap. 9. vulgo vero Vassi dominici appellantur, id est, proprii Imperatoris aut Principis, et qui ex ejus familia erant. Apud Eginhart. Epist. 27. filius cujusdam Comitis, Vassus Dominicus dicitur. Tabularium Conchensis Abbatiæ in Ruthenis ch. 481. sub Ludov. Pio Imp. :

Mansellos illos, qui sunt in illa valle de ratione S. Mariæ Laudunense, quæ Bertrandus Dominicus Vassus pro regia potestate, vel gubernatore sanctæ Mariæ in beneficio habebat, etc. Comites et Vassi domestici,

in Concilio Ticinensi ann. 855. ubi iidem sunt, qui Dominici. Horum ordo magnus fuit, ut qui post Episcopos, Abbates, et Comites statim nominentur in Capit. Caroli C. ann. 877. cap. 1. in Capitul. apud Tusiacum ann. 865. et in veteri Placito, quod describitur in Vita Aldrici Episcopi Cenoman. num. 47. ubi Ragenarius et Fulco Comites Palatii, Vassi dominici pariter inscribuntur, etc. Sed et Misso Dominico, et Vasso Regio facta injuria pari pœna puniebatur, ut est in lege Longob. lib. 1. tit. 13. § 3. Carol. M. 29.

◊ Ita tamen ex familia Regia erant, ut fide et sacramento Principi obstricti essent. Unde in Capitul. Caroli C. tit. 23. cap. 4. junguntur drudis, id est, fidelibus :

Sine solatio et comitatu drudorum atque vassorum nuda et desolata exibit.

Deinde quicumque Regi eodem fidelitatis sacramento obstringerentur, Vassi omnes appellati, ut qui hocce pacto ex ejus familia esse censerentur. Annales Franc. ann. 788 :

lbique veniens Tassilo ex jussione Domini Regis, sicut et cæteri ejus Vassi, etc.

Annales S. Nazarii de eodem Tassilone ann. 787 :

Illucque veniens Dessilo, Dux Bejweriorum ad eum, et reddit ei cum baculo ipsam patriam,... et effectus est Vassus ejus.

Annales Franc. Moissiac. ann. 795 :

Ipsi adhuc pleniter non venerunt, eo quod Vassum Domini Regis Cahehin Abotritarum occiderant.

Atque ex eo, quod dominorum servitio astricti essent, dictos volunt a Vassen Germanico, obligare, vincere : ita Fridericus Bandius ad Consuetudines feudales Gelriæ pag. 6.

◊ Vassi isti Dominici extra ordinem interdum mittebantur a Principe in provincias,

ut Comitibus adessent in justitia administranda, et cum eo jus dicerent, aliaque reipublicæ negotia exsequerentur, quod docent Lex Longob. lib. 2. tit. 52. § 2. Car. M. 18. Capit. Caroli M. lib. 5. cap. 133. 204. Synodus Carisiaca cap. 2. Capit. Caroli C. tit. 32. cap. 12. etc. Tabularium Casauriense ch. 237 :

Ego Heribaldus Comes in vice Comitis Palatii ad singulas hominum justitias deliberandas, residentibus mecum Lacinaldo et Erifredo et Cariprando Bassis Domini Imperatoris, Adelberto, Joanne, Maculfo judicibus, etc.

Notitia ann. 843. in Append. ad Marcam Hispan. col. 779 :

Cum in Dei nomine resideret vir inluster Adalaricus Comes una cum viro sanctissimo Gondemaro sedis Gerundensis Episcopo, Wadamiro, Carpioni et Leuchiriaco Vassos dominicos, necnon Assemundo et Hermanni Vicedominos, seu et judices qui jussi sunt dirimere causas, etc.

Exstant alia Judicatorum exempla coram Comitibus et Vassis, in laudata Vita Aldrici Episcopi Cenom. pag. 130. et in Chronico Laurishamensi pag. 59. et apud Catellum lib. 5. Rerum Occitan. pag. 742. et Sammarthanos in Archiepisc. Narbonensib. num. 5. Neque, opinor, alii sunt Vassi Comitum a Vassis Dominicis, cum ita appellentur, quod iis a Rege ut collegæ darentur in jure dicundo, in lege Longob. lib. 2. tit. 42. § 1. lib. 3. tit. 12. § 1. Car. M. 49. 121. et in Capitul. Caroli M. lib. 3. cap. 51. ubi revera jus dixisse satis docent ; quod tamen nolim omnino præstare, ex lib. 4. Capitul. Caroli M. cap. 70. Nihil hic dubitandum esse asserit, atque prorsus distinctos fuisse vult Muratorius tom. 1. Antiq. Ital. med. ævi col. 558. Sed invalido, ut mihi videtur, ex argumento. Proinde vassi Dominici respectu Comitum, erant sicut Capellani minores respectu Episcoporum et Abbatum. Walafridus Strabo lib. de Rebus eccles. cap. 31 :

Capellani minores ita sunt, sicut hi, quos Vassos dominicos Gallica consuetudine nominamus.

◊ Sed et hi interdum ad Marcham custodiendam mittebantur, ut est in Capitulis Caroli M. lib. 4. cap. 4. Vita Ludovici Pii ann. 778. et Continuator Aimoini lib. 5. cap. 1 :

Ordinavit per totam Aquitaniam Comites, Abbatesque, nec non alios plurimos, quos Vassos vulgo vocant, ex gente Francorum ; quorum prudentiæ et fortitudini nulla calliditate et nulla vi obviare fuerit tutum, eisque commisit curam regni prout utile judicavit, finium tutamen, villarumque regiarum ruralem provisionem.

Quæ quidem verba postrema videntur potissimum spectare vassos dominicos, qui interdum villicorum vices agebant. Lambertus Ardensis :

Ab antiquo Comitis Walteri tempore, quendam Villicum, vel Præpositum, quem antiquiora tempora Vassum suum appellant, in terra Ghisnensi habebant, qui de omnibus decimis et possessiunculis, quas in eadem terra possidebant, eis ut villicus sufficienter respondebat.

Adde Capit. Caroli M. lib. 4. cap. 70. Legem Longob. lib. 3. tit. 4. § 5. Pip. 16. etc.

◊ Cum igitur vel ad sua ministeria pergebant, vel cum in iis consistebant, quemadmodum Missi Dominici et Comites, conjectum accipiebant, ut est in iisdem Capitul. lib. 4. cap. 69. et in lege Longob. lib. 3. tit. 1. § 38. tit. 4. § 5. Lud. P. 54. Pip. 16. Quin etiam Comitibus eorumque jurisdictioni suberant, adeo ut si justitiam non fecissent, in eos Comites animadverterent, ex lege Longobard. lib. 2. tit. 52. § 2. tit. 54. § 1.

Carol. M. 18. Loth. I. 15. Quod et de vassallis Dominicis perinde habent Capitularia Karlomanni Regis tit. 2. cap. 11.

◊ Vassis Dominicis dabantur etiam a Principe Beneficia in Provinciis. Capitulare ann. 779. cap. 10. et in Addit. 4. Capitul. cap. 120. in leg. Longob. lib. 2. tit. 39. § 3. Carol. M. 9. :

Similiter et Vassi nostri, si hoc non adimpleverint, beneficium et honorem perdant.

Capitula Caroli M. lib. 4. cap. 4 :

De Vassis nostris, qui ad marcham nostram constituti sunt custodiendam, aut in longinquis regionibus sua habent beneficia, vel res proprias, etc.

Vide Eginhartum Ep. 26. 27. Odo Cluniacensis lib. 1. de Vita S. Geraldi cap. 17 :

Neque patiebatur, ut quilibet senior beneficia a suo Vasso pro qualibet animi commotione posset auferre, etc.

Quo loco vassus idem sonat quod vassallus ; qui scilicet ratione feudi domino est obnoxius. Idem cap. 32 :

Nam reipublicæ statu jam nimis turbato, regales Vassos insolentia Marchionum subjugaverat.

Et lib. 4. cap. 7 :

Cum vassus quidam nomine Aldradus, etc.

Tabularium Vindocinense fol. 54 :

Guido de Blasone Dominicus vassus accedens ad Dominum Ordericum Abbatem, etc.

Idem Tabular. ch. 98 :

Comparavit igitur Agnes inclita Comitissa legitima emptione a Lancelino Dominico Vasso de Castro Balgentiaco Ecclesiam S. Beti, cum tota integritate sua, quæ sita est juxta murum Vindocini, etc.

Charta Ludovici Pii ann. 815. inter Probat. tom. 1. Hist. Lothar. col. 297 :

Noverit utilitas fidelium nostrorum, Comitum videlicet et Vassorum nostrorum, vel quisquis beneficia ex ratione monasterii S. Michaelis habere videtur, etc.

◊ Denique Vassorum et Vassallorum Dominicorum ea erat prærogativa, ut si criminis aut alterius delicti incusarentur, non ipsi, sed

meliores illorum homines juramentum persolverent

, ut est in Capitulis Karlomanni Regis tit. 2. cap. 4. et 11. ubi hæc habentur :

Honorem enim talem nostris Vassis Dominicis concedimus, ut ipsi non sicut reliqui manu propria sacramentum jurent ; sed melior homo illorum et credibilior agere non differat.

Neque alius est honor condignus, quem vassis haberi volunt Capitula Caroli M. lib. 2. cap. 24. Porro qui vassi dominici appellantur in Capitulis Karlomanni d. tit. 2. cap. 4. iidem Vassi et Vassalli dominici promiscue dicuntur d. cap. 11. adeo ut Vassalli Dominici non alii ac diversi fuerint.

◊ Vassorum deinde et Vassallorum, ut Cataneorum, seu Capitaneorum, sub postremis Imperatoribus Alemannicis inductus fuit ordo honorarius, qui etiam ad posteros transmittebatur, nulli licet addictus loco, aut gubernationi. Chartam Conradi Regis Burgundiæ anni 944. descripsit Guichenonus ex Tabulario Cluniacensi, exaratam coram Episcopis et Comitibus in ea nominatis,

Vassis dominicis majoribus et minoribus

. Aliam Willelmi Comitis Provinciæ ex eodem Tabulario laudat Antonius Rufius, quæ perinde exarata dicitur coram

Vassis dominicis tam Romanis, quam Salicis

. Petrus Damiani lib. 1. Epist. 9. pag. 21 :

Narravit mihi Humbertus, quia Vassus quidam, dum iter ageret, accidit, ut juxta molendinum equo insidens pertransiret, etc.

Lib. 6. Epist. 9 :

Frater meus talis Vassi unicam filiam sibimet in matrimonio copulavit, etc.

Decretum Mainardi et Joannis Cardinalium pro ecclesia Mediolanensi, apud Baronium ann. 1067.

num. 11 :

Clericus autem vel laicus pro ordinis ac dignitatis suæ qualitate, hac potestate tali mulctetur damno, ut siquidem de ordine Capitaneorum fuerit, viginti denariorum libras, Vassorum autem decem ; negotiatorum quinque...... componat.

Sed et Vassos et Vassallos creatos ab Imperatoribus, interdum etiam ipsosmet Augustos aliis nobilibus eosdem creandi jus impertiisse legimus. Exstat bulla Caroli IV. Imperat. ann. 1355. qua Milano de Beccharia, civi Papiensi, Notarios et Tabelliones creandi, et illegitimos natalibus restituendi facultatem impertitur, in qua sequentia adduntur :

Et quod possitis, tu et filii tui... quoscunque sponte volentes Vassallos facere, ad vassallatus onus inducere auctoritate prædicta, illustribus Principibus, Ducibus, Comitibus, Baronibus duntaxat exceptis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassatus, Eadem notione, in Charta Alphonsi Reg. Lusitan. æræ 1142. ex Tabul. Claravall. :

De consensu Vassatorum meorum... me ipsum, regnum meum ... sub B. Mariæ de Clara-valle tutelam... constituo.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Inter Nobiles secundi ordinis habitos fuisse colligi posse videtur ex Charta ann. 1040. in Tabul. S. Victoris Massil. :

Factum est placitum in quo congregati sunt utriusque loci primates et Vasses, plebeique ac urbani diversi ordinis, diversæque ætatis utriusque sexus, quorum nomina exprimi duximus... Attanulphus Vasses urbis Arelatensis, etc.

Idem innuit Charta ann. 1239. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 392 :

Noveritis quod nos ad precationem Episcoporum, Abbatum, Baronum, et Vassallorum Britanniæ, etc.

Vide Vavassores.

Bassus etiam pro Vassus, dixit Charta laudata ex Tabulario Casauriensi, ut et Capitulare I. Caroli M. ann. 802. cap. 39. Diploma Ludovici Imp. :

Si Comes aut Bassi nostri remanserint.

P. Carpentier, 1766.

◊ Vox diversis notionibus usurpata : Familiaris seu domesticus ex familia regia aut alicujus principis ; vel qui alicui ratione tutelæ et protectionis, aut feudi sacramento adstrictus est ; qua ultima notione, Vasse occurrit in Lit. ann. 1367. tom. 5. Ordin. reg. Franc. pag. 10 :

Eussions ordené que le ressort de la conté de Bloys et des Vasses et subgés doudit conté, etc.

Ut autem ex mutatione v in b, Bassus pro Vassus, dixerunt Scriptores medii ævi, ita nostri Basse usurparunt pro Famula, ancilla. Lit. remiss. ann. 1450. in Reg. 185. Chartoph. reg. ch. 39 :

Le Prestre et sa Basse ou chamberiere, qui parloient d'icelle suppliant, comme il lui sembloit, pour ce que icelle Basse ou chamberiere dudit prestre dist entendiblement, Veez la cy venir.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vasaticum, Clientum et feudalium agmen, familia. Vita S. Bernwardi apud Leibnit. tom. 1. Script. Brunsvic. pag. 455 :

Jubent universos Theotiscos Episcopos circa Natale Domini ad illorum præsentiam festinare, non solum ad synodum, sed cum omni suo Vasatico ita constructos, ut ad bellum quocunque Imperator præcipiat, possent procedere....... Hos conscivit Sophia, cunctos videlicet, quos de Vasatico Archiepiscopi, vel familia illius convocare poterat.

Vassaticum, Fides, quam præstat Vassus Domino, vel Principi : proinde idem quod Hominium. Annales Franc. ann. 757 :

Ibique Tassilo venit Dux Bajoariorum, in Vassatico se commendans per manus, etc.

Ubi Ado Viennensis :

Seque illi in Vassallum commisit.

Iidem

Annales ann. 788 :

At ille videns se undique constrictum, venit per semetipsum, tradens se manibus Regis in Vassatico, renovans sacramenta.

Charta Caroli Calvi pro Barcinonensibus, apud Diago lib. 2. cap. 4. et tom. 2. Hist. Francor. :

Noverint præterea iidem Hispani sibi licentiam a nobis esse concessam, ut se in Vassaticum Comitis nostri, sicut alii Franci homines, commendent ; et si aliquod beneficium quisquam eorum ab eo, cui se commendavit, fuerit consecutus, sciat se de illo tale obsequium Seniori suo debere exhibere, quale nostrates homines de simili beneficio Senioribus suis exhibere solent.

P. Carpentier, 1766.

◊ Clientelam potius intellige, saltem in locis hic laudatis, a potentiori domino vel principe concessum illi, qui ipsius tutelæ sese commendaverat, ob quam fidelitatem suam ei juramento obligabat ; unde Vassus appellabatur, nullo licet sibi collato beneficio aut feudo. Consule Muratorium tom. 1. Antiq. Ital. med. ævi col. 548. Vide supra Commendatus.

Vassaticum præterea appellabant præclarum in præliis, vel occasionibus aliis bellicis facinus, vel animi magnitudinem : forte quod vassi et vassalli essent viri militares, et iidem, qui postmodum milites nude appellati sunt. Hincmarus Remensis in Opusculo 55. Capitulorum cap. 52 :

De hoc quoque vitio superbiæ descendit, quod multi te apud plurimos dicunt de fortitudine et agilitate tui corporis gloriari, et de præliis, atque ut nostratium lingua dicitur de Vassaticis frequenter ac libenter sermonem habere, etc.

Ubi sane malim vassaliticis, tametsi vox vassaticis tolerari possit, a vassus. Sed ut priorem præferam, facit recepta deinceps vox vasselage hac eadem notione apud Scriptores vernaculos inferioris ævi. MS :

Tel Vasselage certes pris ge petit.

MS :

Par Vasselage soloie i estre vos drus.

MS :

De force ne de Vasselage,

N'ot son per en tot le bornage.

MS :

Li Rois avoit riche corage,

Et pensa un fier Vasselage.

MS :

Or m'en iron sor lui veoir son Vasselage.

Guill. Guiart anno 1267 :

Mesire Erart de Valeri,

Un haut baron courtois et sage,

Et plain de grant Vasselage,

Que son cors et ses faiz looient,

Tuit cil qui parler en ooient.

:

Que Richart ert moult prous, et de grant Vasselage.

Chron. MS. Bertrandi du Guesclin :

Si ay trouvé en lui d'honneur si largement,

Et tant de Vasselage et de fier hardement.

Robertus de Bourron in Hist. Merlini MS :

Nostre Sire nous a fait moult grant honnour, quant vous si haut homme, comme li Rois est, avés pris par vostre Vasselage.

Chronicon Franc. MS. ex Bibl. Memmiana in Carolo V :

Onc convoiteux ne fit beau Vasselage.

Adde Chronicon Flandriæ cap. 18. 30. et Buzelinum in Gallo-Flandria lib. 3. cap. 6. pag. 482.

◊ Ut porro Vasselage, pro animi magnitudine

usurparunt nostri, ita et vassaus, viros fortes appellabant. Philippus Mouskes :

Aprés li resorst en Banniere

Une guerre orgilleuse et fiere,

Le Sire iert Dus, s'ot non Rasaus,

Qui moult estoit preus et Vasaus.

MS :

Dux né de Baviere, qui fit pros et Vassaus.

Guillelmus Guiart ann. 1304 :

Espaignols qui ces trois nez guient,

Ou moult a de hardis Vassaus.

:

Maint bon Vassal i firent trebucher.

Alibi :

Meillor Vassal de lui ne sache mie.

Vetus Poëta MS :

Biaus fu et lons et drois, bien ensemble Vassal.

Le Lusidaire MS :

Quant Jacob vint li Senescaus,

Qui mult estoit preus et vassaus.

MS :

Othes fu preus, et bons vassaus vaillans.

Chron. Flandriæ cap. 15. Matthæum de Montemorenciaco gentil Vassal appellat.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Hinc Vassaument, pro fortiter, ut virum fortem decet, in Hist. Johannis IV. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 729 :

Comme s'il vouloit de sa grace

Laisser rigueur et toute aspresse

Contre ceux qui moult loyaument

L'avoient servi bien Vassaument.

Vassalli, si Marcam audimus lib. 1. Hist. Beneharn. cap. 28. num. 10. sunt vassorum vassalli, seu vassis ratione clientelæ obnoxii. Id non omnino verum esse patet ex iis, quæ supra attigimus, nobisque fusius probandum incumbit. Constat sane utramque vocem ejusdem originis, si non omnino notionis.

P. Carpentier, 1766.

Vassallus, idem qui Vassus. Consuet. Catalon. MSS. cap. 43 :

Vassallus debet vitam domini præferre vitæ suæ propriæ, quia si dominus debet facere duellum, puta quia aliquis vult probare per duellum contra dominum ipsum, quod commiserit crimen lesæ majestatis, vel aliud : certe prædictus dominus potest præcipere homini sive vassallo suo, ut pro ipso subeat duellum.

◊ Vassos diximus fuisse domesticos et familiares Principis aut alterius cujusvis, quod etiam de Vassallis dici posse evincunt Scriptores, præsertim Hincmarus de Ordine Palatii cap. 28. describens ministeria et familiam Principis :

Tertius ordo item erat tam majorum, quam minorum, in pueris vel Vassallis, etc.

Ubi pueri sunt ii, quos famulos dicimus. Monachus Sangallensis lib. 1. de Carolo M. cap. 20. Scarionem, seu ostiarium Aulæ regiæ, vassalum Imperatoris appellat. Cap. 22. de quodam Episcopo :

Hic habuit unum Vassallum non ignobilem civium suorum, valde strenuum et industrium ; cui tamen ille, ne dicam beneficium aliquod, sed ut nullum quidem aliquando blandum sermonem impendit.

Ita denique lib. 2. cap. 15. ubi de quodam puerulo, ab Imperatore in familiam suam adscito. Capitula Caroli M. lib. 2. cap. 24 :

Vassi quoque et Vassalli nostri nobis famulantes, etc.

Edictum Pistense Caroli M. cap. 14. ex iisdem parentis Capitulis :

Vassalli nostri nobis et nostræ conjugi famulantes, etc.

Concilium Ravennense ann. 904. cap. 10 :

Ut plebes Ecclesiæ nullatenus aut Comitibus, aut Episcoporum Vassallis aut ullis laicis beneficia tradantur.

Denique Adalardus in Statutis Corbeiensibus lib. 1. cap. 6. totam familiam monasticam in sex ordines distribuit :

1. Famulorum vel matriculariorum, qui semper æqualiter habendi sunt : 2. Fratrum : 3. Vassallorum : 4. Hospitum : 5. Pulsantium, vel Scholarium : 6. Singulorum huc illucque Præbendariorum.

Meminit etiam casæ Vassallorum cap. 1. (qui inde Vassalli casati, i. casæ addicti, dicuntur lib. 3. Capitul. Caroli M. cap. 73.) et panis vassallorum cap. 2. et 4. De ejusmodi vassallis agit Charta Aldrici Episcopi Cenoman. in ejus Vita pag. 85 :

Et alia (pars) detur Vassallis et capellanis, sive servientibus, qui domino nobisque in nostra mansiuncula militare videntur.

◊ Ut Vassi Comitibus erant assessores in judiciis publicis, ita et Vassalli. Charta Alamannica 95. Goldasti :

Jussum est Waningo Comiti Ruadperto Vassallo Regis inquisitionem de hac re fieri, etc.

Adde chart. 18. Vetus notitia sub Karolo Rege anno 14. apud Beslium pag. 224 :

Notitia qualiter vel quibus præsentibus, ibique veniens Hisarnus die Veneris 3. Kal. Apriliarum infra urbem Pictavam, ante Domnum Ebolum præveniente gratia Dei Comitem, et ibidem assistentibus Vassallis, interpellabat quemdam Diaconum, etc.

Conventus Ticinensis ann. 850. cap. 1 :

Ideo volumus, ut Comites nostri, eorum sculdasii, adjunctis secum Vassallis Episcoporum,.... studiosissime perquirant, etc.

◊ Porro qui vassi, vel vassi dominici dicuntur, nullo discrimine Vassalli vel Vassalli dominici appellantur, et cum Comitibus junguntur, nulla interdum vassorum facta mentione, in lege Longob. lib. 3. tit. 4. § 5. Pip. 16. in Capitul. Caroli M. ann. 807. cap. 3. 6. lib. 4. cap. 32. lib. 5. cap. 147. 278. et lib. 2. cap. 24.

Vassi et Vassalli nostri, etc.

quasi iidem fuerint. Præterea in Capitulis Caroli C. tit. 6. cap. 20. tit. 31. part. 2. cap. 2. et tit. 42. In Vita Ludovici Pii ann. 834 :

Itemque Sanila Comes, nec non Madalelmus Vassallus dominicus capite plexi sunt.

◊ Ut vassis, ita et vassallis beneficia a Principe concedebantur. Capitulare Compendiense ann. 757. cap. 6 :

Homo Francus accepit beneficium de seniore suo, et duxit secum suum Vassallum, et postea fuit ibi mortuus ipse senior, et dimisit ibi ipsum Vassallum, et post hoc accepit alius homo ipsum beneficium, etc.

Monachus Sangallensis lib. 1. de Carolo M. cap. 14 :

Cum illo fisco, vel curte illa, in Abbatiola, vel Ecclesia, tam bonum meliorem Vassallum, quam ille Comes est, vel Episcopus, fidelem mihi acquiro et facio.

Concilium Compendiense ann. 757. cap. 6 :

Homo accepit beneficium de seniore suo, et duxit (senior) secum suum Vassallum, etc.

Charta Ludovici Imp. in notis ad Biblioth. Cluniacensem pag. 113 :

Id est, villam ac beneficium illud, cujus vocabulum est Dodiniaca curtis, habentem mansos 12. quam hactenus Vassallus noster, nomine Hisimbertus, nostra largitione habuisse dignoscitur, etc.

Capitula Caroli C. tit. 6. cap. 20 :

Videtur nobis utile et necessarium, ut fideles et strenuos Missos ex utroque ordine per singulos Comitatus regni vestri mittatis, qui omnia diligenter imbrevient, quæ tempore avi ac patris vestri, vel in regio specialiter servitio, vel in Vassallorum dominicorum fuerunt, etc.

Ubi nulla fit mentio vassorum. Charta Caroli C. Regis apud Loisellum in Bellovaco pag. 242 :

Villam quamdam ..... quam Vassallus noster quidam nomine Sigefridus tunc in beneficium retinebat.

In Annalibus Francorum Bertinianis ann. 870. Villæ vassallorum dicuntur, et opponuntur villis dominicatis. Constitutio Ludovici II. Imp. pro expeditione Beneventana cap. 5. apud Camillum Peregrinum :

Quod si comes aut bassi nostri aliqua infirmitate remanserint,..... aut Abbates vel Abbatissæ si plenissime homines suos non direxerint, ipsi suos honores perdant, et eorum Vassalli et proprium et beneficium perdant.

Adde Chartam Ludovici Pii de divisione Imperii ann. 814. editam a Baluzio, cap. 9. Præceptum Barnoini Archiepiscopi Viennensis ann. 881 :

Quæ namque res prænominati Gœnobioli quondam fratribus deservierant, sed jam ab eo abstractæ, et beneficium erant Vassallorum effectæ.

Denique Nicolaus I. PP. Epist. 20. ad Carolum Calvum Regem de Balduino Flandrensium Comitum stipite :

Balduinus Vassallus vester, etc.

◊ Vassalli præterea Chartas dominorum suorum subscribebant, adjecta hac ipsa vassalli dignitate. Binas descripsit Hemereus Alberti Comitis Viromandensis ; prior ann. 954. ita clauditur :

S. Adalberti Comitis,..... Geraldi, Hildradi, Anseri Vassallorum.

Altera ann. 959 :

S. Guntranni Vasalli, Anselmi Vasalli, Ottadi Vasalli.

Ubi ita appellantur, qui postmodum Milites dicti sunt : quo quidem etiam vocabulo vassallos seu feudatorios indigitari in Chartis suo loco docuimus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassallus, pro Feudatarius, Subditus, in Vita Walæ Abb. Corbeiensis sæc. 4. Bened. part. 1. pag. 512 :

Mementote etiam quod mei Vassalli estis mihique cum juramento fidem firmastis.

Charta ann. 1189. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 167 :

Non teneatur Prior Pontis Castri pro aliquo negotio, sicut Vassallus, in curia mea vel successorum meorum respondere.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassallus, Miles. Mirac. S. Maioli tom. 2. Maii pag. 697 :

Quidam Vassallus pauper rebus, superbia tumidus, eumdem peregrinum obviat et assaillit.

La vie de Jesus-Christ MS :

La pucelle prist à crier,

Vassal, laissiés la heste mue,

Nel navrez pas en la char nue.

Vide supra in Vassaticum.

Vassallus Indominicatus. Charta Caroli C. Regis Fr. ann. 3. ex Tabulario S. Cyrici Nivernens. :

Sed et concedimus ibidem auctoritate Regia omnes res ejusdem Ecclesiæ, quæ quondam fuerunt ab ea abstractæ, et quas modo nostri Indominicati Vassalli tenent, ut quia ipsi nobiscum dimicaverunt fideliter, in vita sua tantum, consensu ejusdem supradicti Episcopi eas teneant.

L. Favre, 1883–1887.

◊

<cit>

In ipsa valle..... que Bertrandus Dominicus vassus per regia potestate vel gubernatore sanctæ Mariæ in beneficio habebat.

Cartul. Conchar. Ruthen. p. 332, an. 823. </cit>

Vassallus Simplex. Vide Signum 6.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassallagius, ut Vassallus. Charta ann. 1238. apud Cencium inter Rom. Eccl. Census :

Alia omnia capitula observabo et faciam quæ ad fidelitatem et vassallagium spectant, et quæ Vassallagius seu fidelis debet facere et tenetur.

Vassallaticum etiam dixere veteres, ut vassaticum, pro fidei sacramento quod vassalli Domino vel Principi præstabant.

Capitulare Pipini Regis Italiæ cap. 5 :

Stetit nobis de illos homines, qui hic intra Italia eorum seniores dimittunt, ut nullus eos recipere debeat in Vassallatico, sine comiato senioris sui, etc.

Adde cap. 36. Epistola Episcoporum ad Ludovicum Reg. ann. 858. cap. 15 :

Et nos Episcopi Domino consecrati, non sumus hujusmodi homines, ut sicut homines sæculares, in Vassalatico debeamus nos cuilibet commendare, aut jurationis sacramentum, quod nos Evangelica et Apostolica atque Canonica autoritas vetat, debeamus quoquo modo facere, etc.

Ubi vassalaticum non aliud sonat quam vassaticum, ut et in Annal. Genuens. Jacobi Auriæ apud Murator. tom. 6. col. 578 :

Fecitque vassallum dicti communis, spreto Vassallatico per quem communi Januæ tenebatur.

Quæ quidem vox usurpata legitur posterioribus seculis pro hominio : quod etiam vassalagium appellatur in Charta ann. 1274 :

Pro quibus omnibus..... tenemur vobis homagium facere, et Vassallaticum, et fidelitatem jurare.

Speculator lib. 4. part. 3. de Feud. art. 2. § 5. ait, quod in Italia et alibi vocatur vassalagium, in Francia homagium appellari. Quod etiam observat Jacobinus de S. Georgio in tractatu de Homagiis § 5. Petrus de Vineis lib. 6. Epist. 9 :

Absolventes eos ab omni fidelitate Vassallagii, seu homagii juramento.

Charta Heliæ Talairandi Vicecomitis Leomaniæ et Dauvilarii, qua hominium præstat Abbati Moissacensi, ann. 1291 :

Fe homenatge et fe Vassals et Cavaliers al dich senhor.

Quo loco tres hæ voces idem sonant. Vassallus enim, uti observatum, et Miles, idem sunt. Charta alia :

Sciendum est, quoniam Ari Hodz Vescoms de Lomancha a fait homenatge, et ses faits Cavaliers et Hom al Senhor da Montpezat Abad de Moyssac, el predich Vescoms mandet et autreget al Senhor predich Abad, que vos Cavaliers e fiels e loials li si a en tots locs, et que lui e le mostier de Moyssac el covent du quel meiss. Mostier, e totas las cosas garde e deffenda de mal e de domnage a bona fe par tots locs, etc.

ann. 1238. In Consuetudine Bituricensi tit. 1. art. 4. et 9. vassellage usurpatur pro dominio, quod habet dominus in tenementum vassalli, seu pro feodalitate. Vide Statuta Mediolanensia 1. part. cap. 267. Georgium Pilonum in Historia Bellunensi pag. 106.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassallagium, Vassalli conditio. Charta ann. 1314. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 149. col. 1 :

Dominus Dalphinus per subjectionem Vassallagii jam dicto dom. Regi (Siciliæ) stringitur connexe, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassallagium, Vassalli feudum : item Fidei et obsequii professio quæ a Vassallo domino præstatur. Charta ann. 1283. tom. 2. Hist. ejusd. pag. 26. col. 1 :

Cum feudis, allodiis, Vassallagiis et ejus pertinentiis universis, etc.

Occurrit rursum in alia ann. 1294. ibid. pag. 74. col. 1. Diploma Caroli IV. Imper. ann. 1376. apud Marten. tom. 2. Ampl. Collect. col. 137 :

Tum in feodis, feodalibus, Vasallagiis, quam aliis quibuscunque debitis obsequiis et servitutibus, etc.

Bulla Martini IV. PP. apud Rymer. tom. 2. pag. 257 :

Ego Dei gratia Rex Aragoniæ et Comes Barchinoniæ, plenum et ligium Vassalagium et homagium faciens Ecclesiæ Romanæ pro regno Aragoniæ, etc.

Adde Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 453. Constitut. Petri Reg. Siciliæ cap. 1. etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassallatitium, Eodem significatu. Litteræ Johannis Reg. Fr. ann. 1354. apud Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col. 1470 :

Cum..... homagiis, feudis, Vassallatitiis, emphiteoticariis, et aliis quibuscumque honoribus ad dictum comitatum de Gauro..... pertinentibus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassallatus, Pari intellectu. Charta ann. 1338. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 448 :

De omnibus debitis et pecuniarum quantitatibus, in quibus ipse dom. Rex nobis et heredibus nostris, ratione homagii et Vassallatus sibi de terris nostris per nos facti.

Alia ann. 1345. ibid. pag. 612 :

Cum omnibus suis honoribus, dominiis, Vassallatibus et aliis pertinentiis suis universis in feudum suscepimus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vasselamentum, Præstatio pecuniaria a vassallo exsolvenda. Comput. ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. clxxv :

De præposito Loriaci. De vavasoribus, lxxii. lib...... Et pro Vasselamento Romaudi xxxv. lib.

Vassallitium, semel atque iterum in Charta Alfonsi Regis Portugalliæ ann. 1142. apud Brandaonem lib. 10. Monarch. Lusitan. cap. 12. pro servitio, quod debet Vassallus domino, usurpatur.

Vassallitius, pro Vassallus. Chronicon Magdeburgense MS. ex Bibl. S. Germani Paris. ann. 952 :

Ubi præscriptus cum filio suo Adalberto Regiæ se per omnia in Vassallicium dedidit dominationi, simul et Reginæ iram supplici venia placavit.

Ita etiam Regino.

Vassallulus, Minoris dignitatis vassallus. Matth. Paris ann. 1244 :

Et quis Christianorum ignorat, Principem Walliæ Regis Angliæ esse Vassallulum ?

Vasseleria. Charta ann. 1238. in Regesto Tolosano cameræ Computor. Parisiensis f. 97 :

Videlicet Baronias, et Vasselerias, etc.

Nescio an Vasseleria idem sit quod Bacalaria, indeque vox hæc postrema deducatur, ut vasselaria, feudum fuerit vassalli inferioris.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vasalles, pro Vassalli, in Charta Henrici Ducis Slesiæ ann. 1337. apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 12.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassalagicus, Ad Vassallum pertinens. Charta Ruperti Comit. Palat. ann. 1356. apud eumd. tom. 5. pag. 576 :

Percepimus in jure vel onere Vasallagico seu feudali.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Vassallor, et Vasalor, Famulus. Dispositio rei famil. Cluniac. apud Baluz. tom. 5. Miscell. pag. 449 :

Sed de præbendariis supradictis hoc est adiciendum, quod ante tempus nostrum panis eis qualis inferiori familiæ dari solet dabatur, hoc est, de Vassallor.

Vide Panis servientalis.

Desvassallare. Michaël del Molino in Repertorio pag. 326 :

Si aliquis accusaretur de aliquo crimine, ex eo quod Desvassalavit aliquem vassallum a loco alterius, etc.

Infra :

Vassallum si aliquis extraxerit, aut juvaverit ad extrahendum a loco alterius causa deshabitandi eum, et ducendi talem vassallum ad locum suum, aut alterius domini, talis extrahens et adjuvans incurrunt ex hoc in pœnam mortis corporalis, etc.

Bassallus, pro Vassallus, in Constitut. Ludovici II. Imp. pro exercitu, edita a Camillo Peregrino, cap. 4. 5.