« »
 
CASULA 1, CASULA 2, CASULA 3, CASULA 4, CHASULA.
[]« 1 casula » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 214c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CASULA1
1. CASULA, Minor casa, seu Ecclesia. Indiculus superstitionum et paganiarum ex Concil. Liptin. ann. 743. apud Lalandum cap. 4 :
De Casulis, id est, fanis.
Litteræ Innocentii II. Papæ pro Ecclesia Cameracensi ann. 1142. apud Miræum tom. 2. pag. 1163. col. 1 :
Molendinum ad portam aquarum, Cambas et mansionarios, omnes pares et casatos, castellum cum Casulis suis.
Ernaldus in Vita S. Bernardi inter hujus Opera tom. 2. col. 1108. edit. 1690 :
Et secedens in Casulam pisatiis torquibus circumtextam, solus meditationibus divinis vacare disponit.
Epist. Cuthberti de obitu Venerabilis Bedæ inter Acta SS. Benedict. sæc. 3. part. 1. pag. 538 :
Et sic in pavimento suæ Casulæ decantans, Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto, et cum Spiritum Sanctum nominasset, spiritum e corpore exhalavit ultimum.
Hic Casula idem est ac cellula. Vide Casa.
© École des chartes.
[]« 2 casula » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 214c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CASULA2
2. CASULA. Isidorus lib. 19. Orig. cap. 24. et ex eo Papias : Casula, vestis cucullata, quasi minor casa, eo quod totum hominem tegat, unde Cuculla, quasi minor cella. Quidam hanc vocem deducunt a ϰασᾶς, vel ϰάσος, et ϰάσσος, quæ Polluci et Hesychio, et aliis Grammaticis ἐσθῆτα εἰλητὴν, seu, ut alii legunt, πιλιτῆν. vestem coactilem sonat, apud Xenophontem non semel. Testamentum B. Cæsarii Arelatens. Episc. :
Indumenta Paschalia, quæ mihi data sunt, omnia illi (successori) serviant, simul cum Casula villosa, et tunica, vel galnape, quod melius dimisero.
Vide Vitam ejusdem Cæsarii. Fortunatus in Vita S. Medardi cap. 5 :
Casula igitur, quæ per eum a matre dirigebatur artifici, egeno illi misericordia motus tribuit.
Habetur Casulula, in Actis SS. Junii tom. 2. pag. 80. ubi diversis verbis eadem res narratur. Ita Casulam famulis ac viris privatis tribuit Procopius lib. 2. Vandalic. cap. 26 :
Ἱμάτιον ἀμπεχόμενος οὔτε στρατηγῷ, οὔτε [] ἄλλῳ στρατευομένῳ ἀνδρὶ ἐπιτηδείως ἔχον, ἀλλὰ δούλῳ ἢ ἰδιώτῃ παντάπασι πρέπον, Κασούλαν αὐτὸ τῇ Λατίνων φωνῇ ϰαλοῦσι Ρωμαῖοι.
Casula, pro habitu monachico sæpe sumitur, atque adeo pro ipsa cuculla. Theodemarus Abbas :
Cucullam nos esse dicimus, quam alio nomine Casulam vocamus.
Vita S. Fulgentii Episcopi Ruspensis cap. 18 :
Casulam vel superbi coloris nec ipse habuit, nec Monachos suos habere permisit. Subtus Casulam nigello vel lactineo pallio circumdatus incessit.
Vita S. Filiberti Abb. inter Acta SS. Benedict. sæc. 2. pag. 824 :
Tunc ille humilitatis gratia subtus Casulam, qua erat indutus, contra brachium ægri vexillum Crucis apposuit.
Johan. Diac. in Vita S. Gregorii PP. lib. 2. num. 45 :
Frater ergo de monasterio habebat fratrem sæcularem et postulavit eum dicens : Casulam non habeo, sed fac caritatem, eme mihi.
Vide Haeftenum lib. 5. Disquisit. Monast. Tract. 3. disq. 1.
© École des chartes.
[]« 3 casula » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 215a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CASULA3
3. CASULA, Vestis Sacerdotalis, quæ et Planeta. Rhabanus lib. de Ordine Antiphonarii cap. 21. et ex eo Ugutio et Joannes de Janua : Casula dicitur vulgo Planeta Presbyteri, quia instar parvæ casæ totum tegit, et signat caritatem. Alcuinus lib. de Offic. :
Casula, quæ super omnia vestimenta ponitur, etc.
Idem Rhabanus :
Hæc supremum omnium indumentorum est, et cætera omnia interius per suum munimen tegit et servat.
Rupertus lib. 1. de Sacrament. cap. 50. de casula :
Hæc super dextrum brachium levatur, replicaturque in sinistrum.
Stephanus Eduensis lib. de Sacrament. altar. cap. 10 :
Casula undique integra unitatem fidei designat.
Similia habent Rupertus lib. 1. de Divin. offic. cap. 22. Honorius Augustod. lib. 1. cap. 207. Hugo a S. Victore in Speculo Eccles. cap. 6. et lib. 1. de Sacrament. cap. 56. Innocentius III. lib. 1. de Myster. Missæ cap. 58. Durandus lib. 3. Ration. cap. 7. etc. Synodus Liptinensis can. 7 :
Presbyteri vel Diaconi non sagis laïcorum more, sed Casulis utantur ritu servorum Dei :
id est, Monachorum. Non agitur hic de veste Sacerdotali, seu planeta, sed de Casula seu Cuculla monachali, de qua paulo superius. Casula planeta, in Vita S. Ansegisi, inter Acta SS. Benedict. sæc. 4. part. 1. pag. 633. et 634. Riculfus Episc. Suessionensis in Constitut. cap. 7 :
Casulam sericam, cum qua Missa celebratur.
Testamentum Riculfi Episc. Helenensis ann. 915 :
Casulas Episcopales optimas tres, unam dioprasiam et aliam de Orodonas.
Jacobus Cardinalis de Coronat. Bonifacii VIII. PP. lib. 2. cap. 1 :
Casulæque capax a forfice forma
Post longas habitura plicas, contracta ministris,
Casuum S. Galli Contin. II. ap. Pertz. Script. vol. 2. pag. 150 :
Casulas etiam optimas illas ipse fieri instituit, unam in qua ascensio Domini auro intexta est, et alteram, quæ diversas figuras desuper, in medio, et in margine simili modo præfert intextas.
Vide Notit. Stat. S. Leonardi ann. 1215. ap. Schœpflin. in Alsat. Diplom. num. 401. Panus sericus pro Casula facienda, in Chart. ann. 1319 ;
pro sericis staminibus.... 150. flor. de quibus pannis Casulæ fieri debeant
, in alia Chart. 1367. ap. Guden. in Cod. Diplom. tom. 3. pag. 177. et 482. Casulam preciosam, in Chart. ann. 1083. ap. Kluit. Histor. Comit. Holland. tom. II. P. 1. num. 19. pag. 119. Hist. Episcoporum Autissiodor. cap. 49 :
Casula coloris ætherii, [] phrygio palmum habente, superhumeralis et Rationalis effigiem ad modum Pallii Archiepiscopalis honorabiliter prætendebat.
Ubi observare licet formam veterum casularum, quibus Pallii Archiepiscopalis figura adtexta erat, quomodo etiam complures habentur in majorum Ecclesiarum secretariis, in quibus circa collum limbus alterius coloris, ante et retro pendulus affixus conspicitur, ubi hodie retro tantum in crucis figuram adtexitur : qui tamen mos postremus non omnino nuperus ex iis quæ habet Joannes Gersenius lib. 4. de Imitatione Christi cap. 5. num. 3. ubi de Sacerdote :
Habet ante se et retro Dominicæ Crucis signum ad memorandam jugiter Christi passionem. Ante se Crucem in Casula portat, ut Christi vestigia diligenter inspiciat, et sequi ferventer studeat. Post se Cruce signatus est, ut adversa quælibet illata ab aliis clementer pro Deo toleret.
Casula generaliter pertinet ad omnes Clericos, ut ait Amalarius lib. 2. de Eccles. offic. cap. 19. Diaconis tribuitur in Concilio Liptinensi can. 7 :
Presbyteri vel Diaconi non sagis, Laïcorum more, sed Casulis utantur ritu servorum Dei.
De casula Diaconi, vide Honorium Augustodun. lib. 1. cap. 231.
P. Carpentier, 1766.
◊ Eodem nomine appellatur vestis, qua diaconus et subdiaconus utuntur in sacra liturgia diebus jejunii, cujus usus, dispositiove describitur in Missali ann. circ. 400. ex monast. S. Joan. in valle :
Dominica Septuagesimæ... Ad magnam missam hebdomadarius, diaconus et subdiaconus Casulis nigris induuntur usque Isti sunt dies, quia tunc rubicundis induuntur... Ad evangelium exuitur diaconus Casula, et plicat eam ex transverso super scapulas suas, ita quod medium Casulæ ponitur super summitatem sinistræ scapulæ, descendendo ex utraque parte de sub ascella dextra, ubi ligatur honeste, et sic remaneat usque post missam.
Vide supra Brandretum.
Cassula, apud Petrum Abbatem Cellensem lib. 6. Epistola 12.
Casubula, Idem quod Casula, unde vox formata, Gall. Chasuble, Vestis sacerdotalis. Neque enim amplector sententiam Jacobi Bourgoing lib. de Origine et usu vulgarium vocum pag. 40. qui quasi Capifibulam dictam putat. Faustus Monachus in Vita S. Severini Abbatis Agaunensis n. 6 :
Exuens Casubulam suam corpori Regis induit eam.
Vita S. Popponis Abbatis n. 58 :
In celebratione Missarum Casubulam, qua induebatur, lacrymis humectabat.
Num. 61. Casucula habetur, ubi forte restituendum Casubula. Casucula in chart. ann. 1367. ap. Guden. in Cod. Diplom. tom. 3. pag. 477. Hist. Translationis S. Wandregisili inter Acta SS. Bened. sæc. 5. pag. 206 :
Hæc vero sunt, quæ de S. Ansberti habemus reliquiis, tunicam ejus et partem ipsius Casubulæ.
Charta Heccardi Comitis Augustodun. apud Perardum :
Casuvula vermicula
, pro Casubula.
Casibula. Testamentum Willelmi Longuespée, Comitis Sarisberiensis ann. 1255. tom. 2. Monastici Anglic. :
Item ego assignavi... magnam capellam... scilicet Cassibulam de rubeo samito, et unam capam chori de rubeo samito, etc.
Casubla, occurrit in Notis Tyronis pag. 18. et apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 1523. in Testamento Beatricis de Alboreya Vicecomitissæ Narbonæ.
L. Favre, 1883–1887.
◊ Occurrit eadem forma in thesauro Eccl. (Claromont. ann. 980, mus. arch. dép. p. 40 :
Casublas Optimas V, cotidianas II. Una Marcessit.
) []
◊ Cum vero Scriptorum plerique Casulam dictam a casa scribunt, quod totum hominem ut casa tegat, respexerunt ad veterum Casularum formam, quæ totum revera Sacerdotem a collo ad pedes ambibat, atque adeo brachia ipsa et manus tegebat : ita ut si iis ad sacra facienda, aut ad alios usus vellent uti, necessum haberent casulam ad utrumque latus erigere, aut fibula cohibere, quod observare est ex loco laudato Ruperti. Petrus Comestor in Histor. Scholast. Exod. cap. 63. de vestibus Pontificum veteris legis scribens :
Modice stringebatur, et usque ad tibias dependebat ad decorem, dum Sacerdos nihil operabatur. Cum autem sacrificabat, ne impediret, pendentes summitates super levum humerum reflectebat ; unde et forte Diaconus quandoque Casulam plicatam eidem humero superponit.
Quo spectant ista ex Bernardo Monacho in Consuetud. Cluniac. MSS. cap. 74. de Sacerdote sacra facturo :
Sicque Casulam induit, quam etiam socius studiose inter brachia plicat, et amictum desuper aptat.
Atque inde casularum hodiernarum nata est forma, quod ultro quivis fatebitur, qui S. Gregorii Magni PP. imaginem ex musivo expressam, quæ habetur post ejus vitam a Joanne Diacono exaratam, et Episcopi alterius in Ecclesiæ S. Germani Pratensis porticu, et similes, quæ visuntur Romæ in veteribus Ecclesiis, attentius expenderit et consideraverit.
© École des chartes.
[]« 4 casula » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 215c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CASULA4
4. CASULA, Capsa, Capsula, Gall. Chasse. Hist. Beccensis MS. ex Archivis ejusd. Monasterii pag. 135 :
Et cum fracta esset Casula removendum erat sacrum corpusculum
(S. Honorinæ.) Et pag. 136 :
Reposito B. Honorinæ in nova Casula corpusculo.
Casula Cordis. Fridericus II. Imp. lib. 1. de Venat. cap. 23 :
Canna pulmonis, pulmo, cor, Casula cordis, diaphragma, etc.
Pro Capsula, Germ. Herzbentel.
© École des chartes.
[]« Chasula » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 299b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CHASULA
CHASULA, pro Casula, vestis sacerdotalis. Acta consecrat. eccl. B. M. de [] Epeia Veron. ann. 1186. :
Postea dominus Papa intravit dictam ecclesiam, et celebravit missam ad altare S. Mariæ, et exutis pontificalibus, obtulit super altare in memoriam suam Chasulam, in qua celebravit, cum paramento sacerdotale.
Vide Casula 3.
© École des chartes.