PICARDIA, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

PICARDIA, Belgicæ notissima hodie Provincia, cujus urbs præcipua Ambianum, unde id nominis acceperit, nemo adhuc, ut opinor, assecutus est ; adeo ut mirum sit, ab aliquot sæculis appellationis originem hactenus incompertam esse. Quis enim Jacobi Guisii lib. 1. Annal. Hannonensium cap. 32. amplectatur sententiam, scribentis, a nescio quo Pignone, ex Alexandri M. Ducibus, qui castrum Piquiniacense ad Somonam fluvium struxerit, sic appellatam ? tametsi Joannes Curbichonus, qui Caroli V. Regis mandato librum de Rerum proprietate in Gallicam linguam vertit ann. 1372. lib. 15. cap. 122. eidem adstipulari quodammodo videatur, hisce verbis :

Picardie est une partie de France vers Beauvais, qui est ainsi appellée, pour le chasteau de Piquigny, comme dit Grodogne au livre de la Destruction des Troiens. Car le chasteau Piquigny eut jadis la Seigneurie de tout le pays jusques à la mer d'Angleterre, pour ce de Piquigny fut Picardie nommée.

Mox subdit, Picardiam complures urbes complecti, Ambianum scilicet, Bellovacum, Abbatis-villam, Clarummontem, Hamum, S. Quintinum, Durlanum, Noviodunum, Tervannam, Turnacum, Atrebatum, S. Audomarum, Bethunam, Duacum, Orchiacum, et alias complures : præterea Picardiam dividi in superiorem, quæ Parisiorum provinciæ finitima est, et inferiorem, quæ Flandriæ et Brabantiæ. Sed cum castrum Pinchiniacum, uti vocatur a Dudone lib. 3. de Act. Norman. pag. 104. non ut hodie Piquigny, sed Pinkeni, et Latine Pinconium, in veteribus utriusque linguæ Tabulis appelletur, vix est, ut in hanc sententiam aliquis facile concedat : cum præterea castrum nudum sit, nec ullius apud Romanos antiquitatis, tametsi illustri admodum familiæ, quæ Ecclesiæ Ambianensis Vicedominatum obtinuit, nomen dederit.

◊ Falcetus lib. 2. de Militia Francorum pag. 123. Papyrius Massonus in Notitia Galliæ, et aliquot alii post laudatum Curbichonum, ab eo armorum genere, quod vulgo Pique appellamus, dictos Picardos volunt, quod ea. ut aiunt, gentis ejusce propria fuerint, juxta illud Lucani lib. 1. de Suessionibus :

.... Longisque leves Suessones in armis.

De quo etiam egit Cluverius in Germania antiqua pag. 297. Sed et neque eæ Suessionibus propriæ fuerunt hastæ longiores, ut quæ Pannonibus etiam ab Ammiano lib. 17. et Armoricis nostris tribuantur ab Eucherio Lugdun. lib. 2. de Instruct. cum deinde longe recentior legatur picarum apud nostros usus, vel saltem nomenclatura, nec illa videtur propior vero sententia. In Charta Caroli

VI. Reg. Franc. ann. 1321. ex Regesto 120. Tabular. Reg. Ch. 33. picarum Flandrensium mentio fit :

A tout grans bastons ferrez, comme glaives et piques de Flandres.

◊ Andreas Thevetus lib. 15. Cosmogr. cap. 3. a quibusdam gentibus, quæ regiones has inhabitarunt, denominatam scribit Picardiam, nullo prorsus fundamento, cum, quæ eæ fuerint, non nominet, nisi forte Begardos hæreticos intelligat, quorum nomen tantum auditum docuimus sub finem 13. sæculi a quibus denominatos Picardos non desunt qui existimaverint : tametsi Beguinorum, quos eosdem cum Begardis plerique censent, nomen longe antiquius sit, cum ab ejusmodi hæreticis, quos cum Valdensibus eosdem esse volunt, hæreticos Bohemos Picardos vulgo inde appellari, constans fere sit opinio, quod ex Belgio in has provincias transierint. Etsi non magnopere repugnaverim, si quis ita dictos velit ab eorum quodam primario signifero, cui Picardi nomen fuerit, ut Sicardos olim ipsos Albigenses appellatos scribit Paulus Perrinus, a Sicardo præcipuo hæreseos doctore apud Lomberias, cujus meminit Willelmus de Podio-Laurentii cap. 4.

◊ Sane Picardos Bohemos a Belgicis appellatos, nullo licet præterquam æquivocæ nomenclaturæ fundamento, ea, ut diximus, obtinuit hactenus sententia, præsertim cum Picardiæ provincia hac ipsa tempestate ea hæresi infecta legatur ; quod præ cæteris testatur Matthæus Paris ann. 1236 :

Circa autem dies illos, invaluit hæretica pravitas eorum, qui dicuntur Paterini et Bugares in partibus Transalpinis, de quorum erroribus malo tacere quam loqui, adeo quod fidei puritatem in finibus Franciæ et Flandriæ ausi sunt perturbando violare.

Quod rursum ingerit sub ann. 1238. Sed et aiunt, Valdum, hæresis auctorem, cujus propagatores, atque adeo hæredes sese hodie profitentur nostri Calvinistæ, ac gloriantur, quod videre licet apud Paulum Perrinum in Valdensium Historia, summo Pontifice et Lugdunensi Archipræsule potissimum adnitentibus, pulsum Lugduno ann. 1163. in finitimas Flandriæ provincias migrasse, ubi pravas suas opiniones propagaverit, adeo ut ea statim tabe infectæ fuerint : quam quidam ut a populorum animis avelleret, Philippum Augustum in Picardiam cum valido exercitu profectum, urbes complures, ac nobilium castra fere trecenta funditus excidisse, hæreticos usque in Flandriam secutum, ubi eorum quamplurimos ignis supplicio damnaverit : ita Dubravius lib. 14. Hist. Bohem. qui vera falsis hac in re miscet. Falsum enim, ullam suscepisse in Picardiam contra hæreticos expeditionem Philippum Regem, quam pro eo, quod in Occitania gestum est, bello perperam cepit, tametsi verum sit, Bulgaros, uti Valdenses vocabant, in Flandria et regionibus adjacentibus igne consumptos, quod in voce Bulgari adnotamus. Quinimmo longe ante Valdum, Manichæorum hæresis, a qua Valdensium profluxit, in iis viguit provinciis, ut colligere est ex Guiberto lib. 1. de Reliquiis Sanctorum cap. 3. lib. 3. de Vita sua cap. 16. et Synodo Atrebatensi ann. 1025. nuper edita a viro doctissimo D. Luca Acherio tom. 13. Spicilegii. Ab istis tamen qui Picardiam insederant et infecerant, hæreticis, Bohemicos Picardos appellatos doctiorum fere est sententia, atque inprimis Æneæ Silvii in Histor.

Bohem. cap. 41. ubi de Adamitis. Sed et de iis ita Thuanus noster lib. 6. Hist. :

Petrus Valdus eorum antesignanus patria relicta in Belgium venit, atque in Picardia quam hodie vocant, multos sectatores nactus, cum inde in Germaniam transiisset per Vandalicas civitates diu diversatus est, ac postremo in Bohemia consedit, ubi etiam hodie ii, qui eam doctrinam amplectuntur, Picardi ea de causa appellantur.

At Bohuslaus Balbinus in Epitom. Rerum Bohemicarum lib. 4. cap. 5. Picardos in Bohemiam tum primum venisse ann. 1418. scribit. Vide Epistolam Valdensium ad Calvinum inter ejusdem Epist. num. 250. Georgium Bartholdum Pontanum in Bohemia sacra lib. 7. cap. 9. Gretzerum in Præloquio ad Ebrardum contra Valdenses cap. 4. Lenfant in Hist. Belli Hussit. lib. 5. pag. 79. et Dissert. de Beausobre de Adamit. Bohem. ad calcem laudatæ Historiæ.

◊ Non defuere denique, qui nullo vero simili fundamento Picardiæ nomen huic Provinciæ inditum scripsere, ab incolarum indole, quos in rixas, quas nostri piques dicunt, procliviores esse aiunt : quasi vero, licet de Picardorum moribus id concederetur, quod in dubium jure vocari potest, toti provinciæ invidiosum et contumeliosum imponeretur nomen, quod ab omnibus tam facile reciperetur. Ita dum in rebus dubiis, incertis conjecturis ac divinationibus longe petitis indulgemus, fere semper nugas vendimus ac illudimus.

P. Carpentier, 1766.

◊ Et hodie incerta origo, etiam post Dissertationem ea de re editam in Mercur. Franc. tom. 2. mens. Dec. ann. 1752. pag. 58. Ecquis enim a Celtico natam existimet vocem, quæ nullibi legitur ante annum 1100. Nec magis asserta est Anglica illius originatio : ex Matth. Paris id quippe unum colligi potest, ea tempestate usitatam apud Anglos fuisse hanc nomenclaturam, quam a Francis hauserant. Et certo, si quid valeret hæc ratio, eam appellationem circa medium 15. sæculi exortam esse apud Francos, imo hanc ab Italis illos accepisse, recte concluderetur, quod absurdum est, ex Joan. Simoneta in Hist. Franc. Sfortiæ ad ann. 1449. apud Murator. tom. 21. Script. Ital. col. 529 :

Erat eorum omnium numerus ad sex equitum millia ; in quibus merebant sagittarii, ex eo genere Belgarum, quos hac tempestate Picardos appellant, ad facinus omne promtissimi atque vitæ prodigi.

Et ad ann. 1453. ibid. col. 650 :

Quinque et triginta omnino equestres fuerunt turmæ, quatuordecim Gallicæ, quarum sagittarii quatuor ex ferocissima atque immanissima Belgica gente, quam recentiore vocabulo Picardam dicimus.

Annal. Plac. ad ann. 1478. apud eumd. tom. 20. col. 957 :

Postmodum ad Florentiæ subsidium quam plurimi sunt profecti,... multi Theutonici, Picardi et in dies millia quatuor militum christianissimi Francorum regis.... expectantur.

Quibus id tantum docemur, tunc temporis cœpisse Italis notam esse hanc vocem, Picardosque bellica virtute celeberrimos fuisse. Verum haud leviter prætereundum est a laudato Simoneta Picardos inter equestres copias et sagittarios annumerari ; ex eo namque repudianda est originatio nominis ab eo armorum genere, quod vulgo Pique appellamus deducta, cum illud peditum proprium fuerit. Ut ut est de nomenclaturæ etymo, Picardi a cæteris Francis ut moribus, ita et lingua seu idiomate distinguebantur. Ad iracundiam

illos procliviores habitos, probant Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 152. Chartoph. reg. ch. 105 :

Icellui Pertat dist au suppliant, comment sanglant Picart banny, avoie tu paour que je ne te peusse paier ;.... aquoy eust respondu ledit suppliant, je ne suis pas Picart, car je sueffre bien que on me desmente.

Alterum docent aliæ Lit. ann. 1388. in Reg. 133. ch. 106 :

Icellui de Chastillon cognut au parler que icellui Thomas estoit Picart, et pour ce par esbatement se prist à parler le langage de Picardie ; et ledit Thomas qui estoit Picart prist à contrefaire le langage de France, et parlerent ainsi ensemble longuement, et tant que ledit Thomas se prist à courcier de ce que ledit de Chastillon contrefaisoit son langage, et l'appella, pour lui faire desplaisir, Sires homs, en lui disant que c'estoit à dire, en langage de leurs pays, coux.

Denique aliæ Lit. ann. 1377. in Reg. 111. ch. 78 :

Thevenon doubtanz la mort et la grant austerité de Jehan le Pionnier, qui estoit homme estrange, Picart et de mauvaise vie, comme dit est, etc.

◊ Cum igitur incertum maneat hujusce provinciæ nomenclaturæ etymon, duo potissimum supersunt in vestiganda ; ac primum, qui ex antiquioribus Scriptoribus Picardiæ nomen ei attribuerit ; alterum, an propriam antea nomenclaturam habuerit, priusquam ita indigitaretur. Falcetus ait, Petrum Blesensem in Epistolis Picardiam nominasse ; vixit ille circa ann. 1200. quod sane nondum deprehendi, nec scio an Blesensem legenti id mihi elapsum fuerit. Utcumque sit, constat Nicolaum de Braia, qui circa id temporis vixit, Picardiæ meminisse, adeoque his tum primum seculis ejusmodi nomen invaluisse. Ille enim in Vita Ludovici VIII. sub quo vivebat, quod in exitu operis testatur, ita ait :

At Comes egregius, et Martius ille Philippus,

Boloniæ patris imitans pia gesta Philippi,

Gloria Picardis, Comitem sed Flandria luget.

Matthæus Paris, qui obiit ann. 1256. sub ann. 1229 :

Qui enim seminarium tumultuosi certaminis moverunt, erant de partibus conterminis Flandriæ, quos vulgariter Picardos nominamus.

Describitur Epistola Alexandri IV. PP. a Waddingo ann. 1256. num 3. cum hoc titulo :

Venerabilibus fratribus Archiepiscopis et Episcopis ac dilectis filiis Abbatibus, Prioribus .... per Franciam, Burgundiam, Picardiam, Britanniam, et Normanniam constitutis.

In Charta Simonis Card. Legati Apostolici ann. 1266. fit mentio 4. Nationum Academiæ Parisiensis, Franciæ, Picardiæ, Normanniæ et Angliæ. Neque memini, me legisse id nominis in antiquioribus Tabulis ejusdem Academiæ, tametsi Nationum mentio fiat, iis non nominatis, circa ann. 1232. in ejusdem Histor. Bulæanæ tom. 3. pag. 141. Exhinc Picardia et Picardum sat frequens occurrit mentio, apud Eberhardum in Chron. ann. 1287. auctorem Hist. Australis ann. 1285. Guillelmum Nangium in S. Ludovico pag. 377. et in Philippo Pulcro pag. 540.

◊ Jam vero ut quædam dicamus de propria ac genuina Picardiæ provinciæ nomenclatura, antequam ita indigitaretur, quod uti observatum, vix ante annum 1200. obtinuit : constat nulla peculiari appellatione apud Scriptores denotari, si cum iis, quibus hodie porrigitur, tractuum spatiis illa spectetur : sed sui quique tractus a primariis urbibus, vel ab ipsis Comitatibus denominationem

accipiebant. Verbi gratia, Ambianensis, Pagus Ambianensis dicitur Dudoni lib. 3. de Act. Normann. pag. 104. 135. 138. Philippus Mouskes in Ludovico V. :

En la contrée d'Aminois,

As paiens firent mult d'anois.

Et in Philipp. Aug. :

C'il d'Aminois et de Pontieu,

Tinrent bien d'autre part lor lieu.

Apud Suger. in Ludov. VI. pag. 313 :

Pontivos et Ambianenses et Belvacenses in sinistro (cornu) constitui approbavit.

Apud Rigord. ubi de prælio Bovinensi :

Supervenientes communiæ specialiter Corbeii, Ambianenses, Belvaci, et Compendii, Atrebatæ, etc.

Ita Ambianenses, Pontivos, et Corbeienses una memorat Chron. vernac. Flandriæ cap. 55. Exstant, teste D. le Beuf, in veteri Antiphonario Senonensi MS. 13. sæculi, hi de Picardis versiculi, auctoris in Picardos paululum infensi :

Isti Picardi non sunt ad prælia tardi,

Primo sunt hardi, sed sunt in fine couardi.

◊ Sed et qui huic regni Francici regendæ provinciæ a Regibus nostris præficiebantur, serius sese Picardiæ Gubernatores inscripserunt. Quippe Petrus de la Palu Dom. de Varenbon sub ann. 1341. inscribitur

Gouverneur des Bailliages d'Amiens, de l'Isle et de Douai, et Capitaine des frontieres de Flandres : interdum Gouverneur des marches de Flandres.

Matthæus de Trie Franciæ Marescallus ann. 1342 :

Lieutenant du Roy és parties de Flandres et de Hainaut.

Gaufridus de Charni apud Froissartem vol. 1. cap. 150 :

Lieutenant du Roy sur les frontieres de France.

Carolus

D. Montmorenci, Capitaine General pour S. M. sur les frontieres de Flandres et de la mer, et en toute la langue Picarde

, in Litteris 5. Febr. ann. 1349. (1350.) Ita primus is fuit, qui Picardiæ Proregem se dixerit. Exhinc Edwardus de Beaujeu Franciæ Marescallus in Computo Bartholomæi du Drach Thesaurarii Guerrarum ann. 1350. dicitur

Capitaine pour le Roy és parties de Picardie, de Boulogne et de Calais

. Comes Inculismensis Franciæ Comestabularius,

Lieutenant pour le Roy és partie de Picardie, d'Artois, et de Boulenois

, ann. 1351. Qui deinceps hos excepere, Gouverneurs et Lieutenans, vel Capitaines, vel

Souverains Gouverneurs pour le Roy au pays de Picardie

inscribuntur.

◊ Denique, ut et hoc breviter attingam, in Academia Parisiensi ex 4. Nationibus, quibus facultas artium componitur, secunda est Picardia, quæ, ut jam ab olim, in 2. partes divisa, 5. diœceses continet : prima quidem istas, Belvacensem, Ambianensem, Noviomensem, Atrebatensem, Morinensem : altera Cameracensem, Laudunensem, Tornacensem, Leodiensem, Trajectensem. Vide Historiam Academiæ Paris. tom. 3. pag. 559. Vide Poheri.

P. Carpentier, 1766.

Picardina Patria, Gall. Le pays de Picardie. Lit. remiss. ann. 1362. in Reg. 91. Chartoph. reg. ch. 336 :

Guerram facientes, prout per legem et consuetudinem patriæ Picardinæ licebat.

P. Carpentier, 1766.

Picardus, Cognomen olim usitatum fuisse observat Mabillonius ex Chartario Dunensi, scripto ineunte sæculo duodecimo, tom. 5. Annal. Benedict. pag. 438.