ROTULUS 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 rotulus » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 7, col. 223c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ROTULUS1

1. ROTULUS, Rotula, Scheda, charta in speciem rotulæ, seu rotæ convoluta, unde nomen. Fortunatus lib. 7. Poem. 18 :

An tibi charta parum peregrina merce Rotatur ?

nisi quis malit Salmasii sententiam amplecti, qui a voce Latina Rutulus, Rotulum dictum censet : est autem Rutulus, baculum rotundum, quo cumulus mensuræ demitur et exæquatur : Rotulus enim, seu Charta convoluta baculi speciem refert. Veteres volumen, recentiores Græci εἰλητάριον appellarunt, nostri Roelle, et Rolle, Germani Rodel. Ejusmodi porro chartarum volumina inter Magistratuum insignia in utriusque Imperii Notitia conspiciuntur, ut inde liceat conjicere, horum usum ea tempestate obtinuisse, hoc est, circa tempora Theodosii junioris, in quæ Acta judiciaria referebant, licet etiam codicibus, qui et hic effinguntur, uterentur. Durandus lib. 1. Ration. cap. 3. num. 11. ait, Prophetas et Apostolos depingi solere cum Rotulis vel libris. Ita Baldricus Burguliensis Abbas Rotulum pro libro dixit tom. 4. Historiæ Francorum :

In Rotulo multi cum solicitudine quadam
Dicendi seriem semper metantur ab Adam.

Et Poeta Gallicus MS. :

Et ceint l'espée, se li Rosles n'i ment,
Qu'ot Alixandres, quant conquist Orient.

Vocem etiam pro Epistola usurpat idem Baldricus :

Venit ad extremum Rotulus de Præsule magno.

Apud eumdem, Rotularis Epistola, Rotularis pagina, pro Brevi mortuorum, non semel occurrit. Alibi :

Sic Rotulus semper mortem cujuslibet effert.

Habetur vox Rotulus passim ; apud Zachariam PP. in Epist. 13. ad Bonifacium Moguntinum sub finem, Ordericum Vitalem lib. 3. et 11. pag. 495. 832. in Monastico Anglic. tom. 2. pag. 802. etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Observat Mabillonius lib. 1. de Re Diplom. cap. 9. num. 1. præter Rotulos defunctorum, de quibus mox dicetur, alios fuisse Rotulos censuum, servorumque cœnobialium : ex quibus unum vidisse se dicit Corbeiensem, qui pluribus ulnis constat. Alios item Rotulos chartarios, litteras et instrumenta cujusvis Ecclesiæ continentes, quales, inquit, vidimus Albiensis Ecclesiæ penes Abbatem de Campis descriptos ab annis ferme sexcentis.

P. Carpentier, 1766.

◊ Raoulle, in Lit. ann. 1373. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 613. Roue, eodem sensu, in Charta ann. 1260. ex Chartul. Compend. fol. 217 :

Quant on vent ou achate, li maires fait les Roues et les tenances, et a de ces Roues deux deniers.

Comput. ann. 1503. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Pro uno Rotulo extenso et devoluto in choro die nativitatis Domini, iv. sol.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotulus, Ordo, series in Rotulo seu albo descripta, juxta quam unus post alterum quoddam munus obire debet. Correctiones Statutorum Cadubrii cap. 78. de officio Juratorum :

Præterea illi, qui ex ordine et Rotulo officium Jurati obtigerit, per seipsos dictum officium exercere teneantur, non autem per interpositam personam, etc.

Nos dicimus à tour de rôle, ut uniuscujusque nomen exit.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotuli Magnæ Cancellariæ dicuntur Anglis, Tabulæ publicæ, e quibus acta et decreta magnæ Cancellariæ recitantur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotulus Curiæ, Regestum Curiæ Domini superioris, in quibus descripta erant nomina, debita et servitia vassallorum. Antiquitates Ambrosden. Kennetti

ad ann. 1325. pag. 396 :

Matildis le Taillur tenet post Rotulum curiæ unum messuagium cum curtilagio ad terminum vitæ, et reddit inde per annum ad quatuor terminos prædictos iv. s. et sectam curiæ.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotulus Placitorum, Regestum curiæ seu jurisdictionis, in quo referebantur lites, judicia et decreta illius curiæ. Eædem Antiq. ad ann. 1292. pag. 321 :

Dicti homines præmissas conventiones in Rotulis placitorum domini Regis de anno supradicto ad majorem securitatem inrotulari procurarunt.

Rotulus Wintoniæ, Liber Domesdei, de quo suo loco, Angliæ descriptionem, quæ ab Alvredo Rege facta est, continens, sic dictus, quod Wintoniæ inter cætera regni scripta et monumenta asservaretur. Wintoniæ autem exstitisse archivum regium innuit Giraldus Cambr. lib. 2. cap. 6. Ingulfus, de Domesdei :

Iste Rotulus vocatus est Rotulus Wintoniæ, et ab Anglis pro sua generalitate omnia tenementa totius terræ integre continente, Domesdei cognominatur.

Sed et Ingulfus eumdem Domesdei, qui duobus grandibus constat voluminibus, Rotulum pariter vocat.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotuli Judæorum, Libri Legis Mosaicæ et Talmudium, seu explicationes ejusdem legis juxta traditiones Hebræorum. Privilegia Judæis concessa per Johannem Franc. Regem ann. 1360. apud D. Secousse tom. 3. Ordinat. Reg. pag. 480. num. 27 :

Item, eisdem (Judæis) concedimus, quod volumini (volumina) Rotuli vel libri dictorum Judeorum per quemcumque Officiarium seu alium Christianum nullatenus capiantur.

Versio Gallica præfert ibidem :

Item, en oultre leur octroyons que leurs livres ou Roules ne puissent être pris ou empeschiez par aucun de noz officiers ou par quelconques personnes, pour quelconque cause que ce soit.

Etiamnum Judæi in Synagogis suis legem Mosaicam legunt in Rotulo descriptam, non in libro paginis distincto. Vide Talmud et Judæi, lin. His addam, etc.

P. Carpentier, 1766.

◊ Judic. ann. 1269. in Reg. Olim parlam. Paris. :

Consueverunt esse Rhemis duæ familiæ Judæorum et in certo loco, qui magna libertate gaudere consueverunt, eo quod Rotulum Isaiæ custodire dicuntur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Per Rotulum Seu Cedulam Vocare, in Præcepto Philippi VI. Franc. Regis ann. 1344. apud de Lauriere tom. 2. Ordinat. Reg. pag. 212. Idem quod aiunt in Parlamento Appeller en tour de Rolle, seu juxta ordinem causarum disceptandarum in codice descriptum.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Reul et Reu, pro Gallico Rolle, ut recte conjectat D. Secousse tom. 4. Ordinat. Reg. pag. 336. not. f. Litteræ Johannis Domini Castri-villani ann. 1331. pagina laudata :

Et qui defaudra à païer la somme à quoy il sera mis desdites soixante livres, il païera deux sols d'amende ; ensemble le Reul à quoy il seroit mis.

Ubi la somme et le Reul ibidem sonant ; Reul autem dicitur quod hæc summa in Rotulo descripta erat. Similis omnino locus exstat in aliis ejusdem Johannis Litteris ann. 1355. ibidem pag. 338. nisi quod pro Reul, legitur Reu.

Rotula, pro Rotulus. Synodus Suessionensis ann. 853. art. 4 :

Porrexit Rotulam auctoritatem Canonicam et Apostolicam continentem.

Historia Translationis S. Stephani :

Sacello projectam colligens Rotulam, vivere uxorem.... cognovit.

Sugerius in Ludovico VI :

Regis literam Rotulam scilicet velatam offerens.

Willelmi Constitutiones Hirsaug. lib. 1. cap. 21 :

Pro signo Rotulæ digitum digito circumfer, ac deinde scribentem simula. Pro signo Brevis primos articulos quatuor digitorum inflecte itemque scribentem simula.

Utuntur præterea Hincmarus in opusculis tom. 2. pag. 261. 539. 597. in Concilio Dusiacensi I. 1. edit. pag. 101. 129. 142. 154. 164. Anastasius Bibliothecarius in Collectaneis pag. 204. Gobelinus Persona in Cosmodromio ætate 6. cap. 84. etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotella, Eadem significatione. Vita S. Dunstani Archiep. Cantuar. tom. 4. Maii pag. 357 :

Vidit tertio quemdam.... magnam prolixæ chartulæ Rotellam in manu gestantem.

Rotulare, In rotulum, seu in acta referre. Iter Camerarii Scotici § 59 :

Si ballivi non fecerunt Rotulare suas Curias et assisas.

Inrotulare, In Consuetudine Andegavensi art. 140.

Enrooler, Enrotuler.

Robertus Goulet in Compendio jurium et consuetudinum Universitatis Paris. fol. 12 :

Quot (Officiarios) postea fidelis Scriba Universitatis in Rotulo quodam Universitatis, quem apud se habet, inscribit ; deinde ex eorum sic electorum, sicut omnium aliorum Officiariorum nomina et cognomina ad Curiam Dominorum generalium portat, et ipsa cum cfficii qualitate in alio Rotulo ibidem existenti, Regis auctoritate et Universitatis, Inrotulat.

Vide Inrotulare suo loco.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotulus, Scheda, quam Monachi mittebant ad Monasteria, quibuscum erant societate conjuncti, ut mortem fratrum suorum nunciarent, conventasque preces pro ipsis flagitarent. Consuetudines MSS. S. Augustini Lemovicens. fol. 18 :

Quando pro aliquo Abbate vel Abbatissa defertur Rotulus, si Conventus est in claustro vel in choro, serviens qui portat, debet Rotulum extendere per medium, et recedere de Conventu. Tunc solus Cantor, vel, si ipse non est præsens, aliquis pro eo debet Rotulum levare et deferre sine molestia Conventus ad partem, et scribere in eo absolutionem et orationem.

Vide Brevia mortuorum in Brevis.

Rollus, Idem quod Rotulus. Hariulfus lib. 3. cap. 9 :

Ipsius itaque Epistola Rolli talis est.

Paulo ante, librum Rotularem appellat :

Fratres vero de ejus morte nimium tristes, librum Rotularem conficientes direxerunt per Ecclesias et loca Sanctorum, dilecti Patris exitum nunciantes, et pro eo orari cupientes.

Ubi Rollus, et Liber Rotularis, illud ipsum est, quod Udalricus lib. 3. Consuetudinum Cluniac. cap. 10. lib. 3. cap. 33. et alii, vulgo Brevem fratrum defunctorum appellant, cujus formulam exhibet hoc loco Hariulphus, qui nempe ad Monasteria, quibuscum ex condicto intercedit fraternitas, seu societas, ad cellas mitti solet. Altera rotuli formula Monasterii S. Mauri Fossatensis e MS. Corbeiensi :

Grex Fossatensis Fratribus Corbeiensis munus æternæ prosperitatis in perenni sæculo : Quod Dei charitas postulat et Apostolus imperat, Hugoni patri cæterisque fratribus (defunctis).... persolvimus. Quod ergo pro illis fecimus, pro nostris quoque ut faciatis, precamur : scilicet donno Abbati Odoni, item Odoni Abbati, Adelerio Abbati, Gunterio Abbati, Rainaldo Monacho, Herluino Monacho, Otranno Monacho, Rotberto Monacho, Erfrido Monacho, Rodulfo Monacho, Firmato Monacho, Gualtero Monacho, Rotgero Monacho, Lantberto Monacho, Guasberto Monacho et pro cunctis, quorum nomina et merita solius Dei colligit scientia.

Ex quo manifestum est, hujusmodi rotulis seu rollis, plurium sæpius, et quidem jam pridem mortuorum nomina comprehensa fuisse, licet alias unius dumtaxat recens defuncti nomen prætulerint, ut Breves defunctorum. Ita in libro Ordinis S. Victoris Parisiensis cap. 14. ubi de brevibus mortuorum :

Si Rollo apportatus fuerit, non intus feretur, sed tantum memoriam defuncti Eleemosynarius in Capitulo recitabit. Breves seu Rotuli,

in Statutis antiq. Cartusiens. part. 2. cap. 32. § 10.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotula, Eadem notione. Christophorus Sand-Hippolyt. apud Raimundum Duellium tom. 1. Miscell. pag. 393 :

Quamprimum per litteras encyclicas, quas hodie Rotulas dicere consuevimus, obitus defuncti fuerat denuntiatus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Jam vero Rotulæ, Rotuli, Rollive dicuntur hi Breves defunctorum, vel quod instar Romanorum voluminum voluti mitterentur et non plicati, ut vult Valesius in Notitia Galliarum pag. 430. col. 1. vel quod e Rotulis, ubi singula defunctorum nomina descripta erant, excerperentur. Habebantur enim in Monasteriis hujusmodi Rotuli et quidem duplicis generis, annui scilicet et perpetui. In annuis, ut scribit Mabillonius lib. 1. de Re Diplom. cap. 9. n. 1. recensebantur nomina personarum cujusque Cœnobii seu Ecclesiæ eo anno defunctorum, quarum indices quotannis ad Monasteria ejusdem societatis deferebantur ad imploranda suffragia ; simulque ut illarum nomina Necrologiis alienis inscriberentur pro conditionibus initæ societatis. Alii erant Rotuli perpetui, qui in quolibet Cœnobio destinati erant excipiendis mortuorum actis, si quid laudabile in vita egissent. Utrique constabant membranis in longum porrectis, maxime perpetui, in quibus aliæ aliis membranæ, ubi res exigebat, adsuebantur, quantum satis erat capiendis duorum vel trium sæculorum nominibus et gestis mortuorum, quorum nuda ferme nomina in Necrologiis adscripta erant. Perpetui illi Rotuli in publico aliquo Cœnobii loco, passim in Capitulo, prostabant convoluti in ligneo suspendiculo versatili, ut facile membranea isthæc volumina convolvi et explicari possent. Tales cernere licet Rotulos duos in Capitulo Calensi. In hisce Rotulis, ut in Necrologiis descripta mortuorum nomina recitabantur in Capitulo, ut patet ex Privilegio Witheginis Misnensis Episcopi pro Monasterio Dobirlucensi ann. 1318. apud Ludewig. tom. 1. pag. 281 :

Nomen etiam illius (Hermanni Burcgravii de Golsyn) in nostrorum Rotulo conscribetur mortuorum, et suo tempore in Capitulo recitabitur, ubi tunc pro ejus anima fratribus dicenda injungetur oratio specialis.

Sed de hac nominum defunctorum recitatione supra dictum est in voce Regula.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotularius, Lator Rotuli seu Brevis defunctorum. Epistola encyclica Sanctimonialium Cadomensium de morte Mathildis primæ Parthenonis SS. Trinitatis Cadom. Abbatissæ, apud Mabillonium tom. 5. Annal. Benedict. pag. 690. col. 2. ubi recitatis defunctarum defuntorumque suæ congregationis nominibus epistolam suam his verbis claudunt :

Nostro Rotulario subvenire precamur pro Domino, ne penuria victus ab incepto deficiat, sed vobis benigne suffragantibus bene cœptum opus ad effectum usque perducat.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotuliger, Eadem notione. Charta

ann. 1313. tom. 2. Hist. Ecclesiæ Meld. pag. 200 :

Item Conventus tenetur ministrare vinum pro Missis in Ecclesia celebrandis ; item omnibus Rotuligeris.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotliger, Idem, apud Mabillonium tom. 3. Annal. Benedict. pag. 76.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotlifer, Idem. Charta societatis inter Corbeienses et Ferrarienses Monachos ann. 1204. e Tabulario Corbeiensi :

Quando vero aliquis Abbatum memoratæ Ecclesiæ migraverit ab humanis... quam cito pervenerit ad nos Rotlifer eorum, in libro nostri Capituli nomen ejus scribetur et annuale ipsius celebrabitur. Similiter et nomina Monachorum, quæ breviger eorum apportabit.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rollifer. Rotulus Corbeiensis MS. :

Rollifer Corbeiæ ad Parisium venit ad nos :
Est data Corbeicis justissima causa doloris,
Hugonis fratris dulci vita spoliatis ;
Sed quos sic ledit tanti caro mortua fratris,
Agmina vestrorum cum Sanctis Corbeicensis,
Aulæ cælesti quo possint vivere semper,
Aures Factoris depulsant Parisienses
Ad celum manibus sublatis, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Roliger, Rolliger. Statuta Monasterii S. Germani Paris. in Probat. Historiæ ejusdem Abbatiæ pag. 170. et 171 :

Sciendum est, quod quoties Roligeri Abbatis defuncti vel Abbatissæ alicujus venerint, debent habere quatuor denarios, ab Abbate duos et ab Eleemosynario duos ; et Cantor debet Roligero ministrare. Roliger,

occurrit tom. 4. Annal. Bened. pag. 276.

« 2 rotulus » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 7, col. 225b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ROTULUS2

2. ROTULUS, Mensuræ species vel potius ponderis. Gobelinus Persona in Cosmodromio ætate 6. cap. 79 :

Unde Rotulus panis, qui ponderat uncias 32. aut circa pro 5. granis emebatur. Rotulus quidem per ipsum regnum (Neapolitanum) genus ponderis, et granus genus numeri, videlicet 6. denariis parvulis constans.

Constitutiones Frederici Regis Siciliæ cap. 99 :

Comes, Baro et Magnas cum blandonis sex, et alius quilibet blandonis quatuor, quilibet blandonorum ipsorum ponderis a Rotulis sex infra, et non majoris, sub pœna unciarum quatuor.

Acta S. Francisci de Paula num. 178. tom. 1. Aprilis pag. 145 :

Operarius quodam palo ferreo ponderis Rotulorum, etc.

Richardus de S. Germano in Chronico ann. 1221 :

Per totum regnum pondera et mensuræ mutantur, ponuntur Rotuli et turnini. Rotulus thuris, Rotulus ceræ,

in veteri Notitia apud Rocchum Pirrum in Notitia Ecclesiarum Siciliæ tom. 1. pag. 311. tom. 2. pag. 285. Rotulus de cereis Græcis, apud Cencium in Ordine Rom. tom. 2. Musei Ital. Mabilloniani pag. 218. Theodulfus Aurelian. lib. 1. Carminum :

Scrinia danda parant alii, nec defuit ille
Cereolas Rotulas qui dare vellet ovans.

Ubi Cereolæ Rotulæ videntur fuisse ceræ in scapi aut baculi formam. Vide Rota 7. et tom. 2. Miscellan. Baluzianor. pag. 323.

P. Carpentier, 1766.

Rotulus Ceræ, Massa circularis ceræ, vulgo Pain de cire. Testam. Galth. comit. Brenæ ann. 1309 :

Item ecclesiæ B. M. Virginis de Casali legamus... unum cereum centum Rotulorum ceræ.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Rotulus Casei, Rotulus Carnis, Rotulus panis, in Ordinatione Humberti II. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 311. et seqq. Pondus statum ac determinatum, constans, ut videtur, 108. unciis ; ibi enim dicitur, novem panes 12. unciarum exponderare unum Rotulum. Italis Rotulo etiam est species ponderis, scilicet 32. unciarum Venetiis aut circiter, in Sicilia vero duarum librarum cum dimidia.

P. Carpentier, 1766.

◊ Alias frustum panis ; unde, ni fallor, Rouillon, in Poem. Rob. Diaboli MS. :

Del pain prent moques et Rouillons,
En sa bouche en met grans quillons.

P. Carpentier, 1766.

◊ Rouilz vero, Præstatio videtur ex mensura telarum domino exsoluta, quod baculo rotundo illas metirentur, sic dicta. Redit. comit. Campan. ex Cod. reg. 8312. 5. fol. 88. v°. :

Il (le comte) a marché, pour raison duquel le sire prent le Rouilz des toilles et le pois.

Vide Rubus 1.

Rotula vel Rotulus, videtur etiam fuisse mensura liquidorum. Vetus Notitia apud Rocchum Pirrum tom. 2. Notitiæ Sicil. pag. 935 :

Libræ incensi et ceræ, Rotulæ olei.