« »
 
[]« 1 sigillum » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 7, col. 472c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/SIGILLUM1
1. SIGILLUM, Præceptum, epistola, diploma, literæ ipsæ sigillo munitæ, ut Bulla, diploma bulla sua instructum. Gloss. Gr. Lat. : Σύνθεμα, Sigillum, Evectio. Lactantius de Mort. persecut. n. 24 :
Dedit illi Sigillum inclinante jam die, præcepitque ut postridie mane acceptis mandatis proficisceretur.
Charta Unfredi Comit. 5. Annal. Bened. pag. 668 :
Unde pro ipsius sacri monasterii et Abbatum ejus securitate et firmitate hoc Sigillum scribere jussimus per manum Michaelis nostri notarii.
Leo Imp. in Regesto Petri Diaconi Casin. n. 149 :
Sufficiant omnes solum monstrandum et ostensum nostrum fidelem Sigillum factum per mensem Febr. 9. Indict.
In eodem Regesto :
Sigillum factum a Mariano Antypato... et datum vobis Aligerno venerabili Abbati.
Infra :
Cum plumbea bulla istum præsentem sigillavimus Sigillum nostrum, et concessimus prædicto Abbati.
Habetur in eodem Regesto non semel. Leo Ostiensis lib. 2. cap. 2 :
Prædictus Abbas Sigillum recepit, ut.... ei liceret perquirere omnes hæredes, etc.
Petrus Diacon. Casin. lib. 4. cap. 107 :
Horum Imperator precibus inclinatus Sigillum suum concessit, etc.
Isidorus Pacensis æra 766 :
Sigillum vel auctoritatem principalem a suprafatis partibus missam patenter demonstrat, etc.
Charta Goffridi Comitis Andegav. pro fundatione Ecclesiæ Collegiatæ de Lochis, de Rege Lothario :
Et ut locus ab habitatoribus firmius possideatur, supradictis viris quamplurimisque aliis cernentibus, suum mihi Sigillum dedit, quod pro magno suscipiens detuli mecum.
Willel. Brito lib. 2. Philippid. :
Hoc mihi donavit genitor tuus, hoc meministi
Te mihi regali jam confirmasse Sigillo.
Chronicon Alexandrinum pag. 902 :
Ἐὰν οὖν θέλετε λαϐεῖν ἕϰαστος τῶν ἐν τῇ πόλει πρὸς σάγιν ϰαὶ ϰαμίσιν, ποιοῦμεν σίγγιλιν πρὸς τὸν Σάλϐαρον, etc.
Occurrit porro Sigillum notione ista passim, in Lege Wisigoth. lib. 2. tit. 1. § 18. Alaman. tit. 23. § 4. tit. 28. § 1. 3. In Decret. Tassilonis § 17. in Lege Longob. lib. 2. tit. 55. § 20. lib. 3. tit. 5. § 3. Carol. M. 28. [] Pippin. 41. in Capitul. 2. ann. 809. cap. 14. lib. 3. Capitul. cap. 58. in libro Usuum Cisterciensis Ordinis cap. 102. apud Anastasium in Constantino PP. Adamum Bremensem cap. 22. Goffridum Vindocin. lib. 4. Epist. 5. Ughellum tom. 1. Ital. Sacræ pag. 1023. tom. 7. pag. 872. tom. 9. pag. 258. 385. 590. 673. 674. Rocchum Pirrum tom. 1. Notit. Ecclesiar. Sicil. pag. 310. 312. tom. 2. pag. 20. in Epistola 97. ex Sugerianis, in Usaticis MSS. Barcinonensibus cap. 58. Bonfilium Constantium in Messana pag. 22. etc.
P. Carpentier, 1766.
◊ Vide supra in Bulla. Nostri Sael, pro vulgari Sceau, dixerunt. Charta Math. ducis Lothar. ann. 1245. ex Tabul. S. Apri Tull. :
Et por ce lettre soit creable chose et ferme, par lour priere, je ai mis mon Sael à ses lettres en tesmognage.
Alia ann. 1300. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 133. v°. col. 1 :
Avons apposé lez noz propres Saiaus en maire garantie de vérité. Saielle
vero, pro Schedula, usurpari videtur, in Lit. ann. 1368. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 133. art. 21 :
En démonstrant par quittances ou par les Saielles des six personnes dessus dictes approbation de leurs mises et payes.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Hinc formula illa usitata,
Sigillum super aliquem mittere, projicere
, pro Scripto, vel Charta sigillo munita, aliquem in jus vocare. Ladislaus Ungariæ Rex in lib. 1. Statut. cap. 32 :
Si quis Regis Sigillum super aliquem projiciens, et ipse in curiam venire neglexerit, rationem perdat, etc.
Et lib. 2. cap. 25 :
Possit judex Sigillum suum mittere super quoscumque, exceptis presbyteris et clericis.
Huc etiam spectat Colomanni Reg. decretum :
Si clericus habet causam cum laico, per judicis Sigillum laicus cogatur : si vero laicus habet causam cum clerico, per Sigillum Episcopi clericus cogatur.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Multa de Sigillis, eorum scilicet origine, usu et diversitate hic attexere possemus, et quidem non præter institutum nostrum, nisi hac de re pluribus jam scripsisset Mabillonius in Re Diplomat. cap. 14. et sequentibus. Pauca itaque, ne actum agere videamur, seligemus locis quibusdam illustrandis opportuna, alia lectori erudito in locis citatis consulenda permittentes.
P. Carpentier, 1766.
◊ De sigillis multi scripserunt, inter quos, præter Mabillonium, consulendi in primis Heineccius in Tract. de veteribus Germanorum aliarumque nationum sigillis edit. Francof. ann. 1709. Manni in Observat. histor. ad sigilla antiqua edit. Florent. ann. 1739. et novus Tractatus de Re diplomat. tom. 4.
Sigillum in substantia alicujus imponere, apud Gregorium M. lib. 9. Epist. 31. quod Practici nostri dicunt,
Apposer le Scellé
. Charta Aldefonsi VI. Regis, æræ 1118. apud Anton. de Yepez in Chron. Ord. S. Bened. tom. 3 :
Ut nullus minister.... intra terminos Monasterii audeat intrare,.... seu hæreditatibus quæ juris eorum sunt per manus saionis Sigillum ponere, sive pro homicidio, etc.
Alia Ferdinandi Regis Hispaniæ æræ 1081. apud eumdem Anton. de Yepez tom. 6 :
Et si forte iratus cum armis vel sine armis introierit Palatium Regis, vel in Palatium alicujus hominis, aut in villam, jam sigillatam, seu in aliquem locum in quo Sigillum positum fuerit, et nihil inde abstraxerit, nullam calumniam proinde sustineat.
Infra :
Tam servus quam ingenuus, seu fiscalis, non faciat aliquot fiscale servitium Regis, non reddat aliquid [] pro homicidio quod fecerit, sive quod non fecerit, non rausum quamvis fecerit, non fossataria, non Sigillum positum in hæreditate Andreæ.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Sigillum Recognoscere, Formula in Testamentis maxime usurpata, ex lib. 2. Marculfi form. 17 :
Testamentum nostrum condidimus,.... ut quomodo dies legitimus post transitum nostrum advenerit, recognitis Sigillis, inciso lino, ut Romanæ legis decrevit auctoritas, etc.
Adde Form. 72. Lindenbrogii et Form. 28. novæ Collect. Paulus Sentent. lib. 4. tit. 6 :
Tabulæ testamenti aperiuntur hoc modo, ut testes vel maxima pars eorum adhibeantur qui signaverint testamentum, ita ut agnitis signis, rupto lino, aperiatur et recitetur.
Vide Signum 2.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Sigillum, Sigilli emolumentum. Testam. Guillelmi dom. Montispessul. ann. 1202. ex Schedis Peiresc. apud Præs. de Mazaugues :
Sacrista vero habeat quartam Sigilli et bullæ, et residuæ iii. partes dentur in ornamentis ecclesiæ. Jus et præmium sigilli
dicitur in Ordinat. Humberti II. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 397. col. 2.
Sigillum Pendens, Quod diplomati filo serico, σηριϰῷ νήματι, ut loquitur Nicetas Choniates, appendi solebat. Nicolaus de Braia in Ludovico VIII :
Interea proceres scriptis pendente Sigillo
Anglorum rector omnes vocat.
Sigillum Pensile appellatur in Wichbild Magdeburg. art. 14. Germ.
Soll sein Insigel daran hengen
. Ut
Chartes pendans
, apud Villharduinum n. 14. 98.
Lettres pendans
, in Ordinat. Caroli filii Johannis Reg. ann. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 226. et in Consilio Petri de Fontanis cap. 4. § 28. diplomata quibus id appensum erat dicuntur.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Iis vero tantummodo appendebatur diplomatibus, quæ de re majoris momenti erant, ut colligitur ex Ordinat. Humberti II. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 397. col. 2 :
Sigillet (Cancellarius) easdem (litteras) videlicet illas quæ ad perpetuum super aliquo magno negotio vel cautelauso protenduntur, nostro magno pendenti Sigillo, et alias nostro communi Sigillo decernimus sigillari.
◊ Pensilium sigillorum non nuperum, sed perantiquum usum fuisse, licet colligere ex iis quæ de Bullis observavimus, ubi plumbeas et aureas Bullas primitus filo aut serico tabulis appensas docuimus. Sed quando cerea istiusmodi sigilla perinde literis appendi cœperint, non plane constat. Video enim quosdam, atque in iis magnum Peirescium, existimasse ante Ludovici VI. ævum vix conspici : quod tamen in dubium jure vocari potest, cum tradat Ingulphus pag. 901. Guillelmum Nothum horum usum in Angliam invexisse, cum antea solam crucem effingerent Angli :
Chirographorum confectionem Anglicanam, quæ antea usque ad Edwardi Regis tempora fidelium præsentium subscriptionibus cum crucibus aureis, aliisque sacris signaculis firma fuerunt, Normanni condemnantes Chirographa chartas vocabant : et chartarum firmitates cum cerea impressione per uniuscujusque speciale Sigillum, sub instillatione trium aut quatuor testium astantium conficere constituebant.
De cereis enim pensilibus sigillis loqui Ingulphum omnes consentiunt, idque firmat ejusdem Willelmi Nothi sigillum, quod descripsit Seldenus ad Eadmerum pag. 166. cujus etiam meminit Heremannus lib. de Restaurat. S. Martini[] Tornacensis cap. 4. qua quidem ætate ejusmodi pensilia sigilla obtinuisse firmari præterea potest, imo antea : nam Edwardi Confessoris diplomatibus appensa testatur auctor Vitarum S. Albani pag. 52. Charta Roffredi Archiepiscopi Beneventani ann. 1078. apud Ughellum :
Nosmetipsi propria manu subscribendo signo sanctæ Crucis illud corroboravimus, et Sigilli nostri impressione insigniri præcipimus, et demandavimus, et Sigilli insignia appendi voluimus.
Verum cereumne an plumbeum fuerit, ex his non liquet.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Peirescii sententiam suo approbat calculo Mabillonius Diplom. lib. 2. cap. 16. n. 12. cum ex plurimis quæ sibi occurrerunt Regum nostrorum sigillis, nullum se vidisse pensile testatur ante Ludovicum VI. præter diploma Agnetis Francorum Reginæ, cui appensum fortean est sigillum, quod Reginæ est diploma, non Regis. Et quidem alius fuit hac in re Regum, alius Magnatum et Episcoporum usus ; hi enim ante Francorum Reges sigilla sua appenderunt, ut docet idem Mabillonius cap. 19. num. 1.
P. Carpentier, 1766.
◊ Diplomatibus primum sigilla affixa fuere, non suspensa : qui usus non omnino desierat etiam anno 1122. ut discimus ex Charta Caroli IV. ann. 1324. qua aliam Ludov. VI. hujusce anni confirmat, in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 200 :
Quia vero dictarum litterarum Sigillum eisdem litteris, non per modum appensionis appositum, sed per impressionem affixum, tam propter ipsius sigilli vetustatem, quam propter partis cartæ, cui sigillum ipsum adhærebat, corrosionem, erat a dictis litteris, licet quantum ad scripturam et karacteres, sanis et integris, separatum, ipsas de verbo ad verbum transcribi fecimus.
P. Carpentier, 1766.
◊ Pensilium dehinc sigillorum mos adeo invaluit, ut Charta falsi argueretur, quod sigillum ei affixum seu agglutinatum esset. Lit. remiss. ann. 1375. in Reg. 108. Chartoph. reg. ch. 37 :
Icellui maistre des foires dit avoir trouvé ledit brevet faulz en escripture et en seel ; c'est assavoir que il estoit escript d'autre lettre et signé d'autre seing, que de celui du notaire, qui y estoit escripz,.... et que le seel, dont ledit brevet estoit scellé, estoit plaqué et non pas mis bien, ne deument.
Vide Placare Sigillum.
P. Carpentier, 1766.
◊ Verum sigillis neque affixis neque pensilibus prisca vetustas utebatur, si fides est Joan. de Gisortio militi, in Charta ann. circit. 1200. qua confirmat Chartas omnes, quæ ad S. Audoenum de Gisortio spectant, ex Tabul. Major. monast. :
Iis (Chartis) diligenter et subtili rationis oculo inspectis, cum omnia quæ ibi scripta erant, legitime et absque alicujus calumnia et solius intuitu divinæ remunerationis ecclesiæ Majoris monasterii et monachis apud Gisortium commorantibus a prædecessoribus meis per ipsa rescripta data cognoscerem et sollemniter collata, sed non sub ceræ caractere redacta, cum non hujusmodi uteretur munitionibus, via simplici gradiens, prisca vetustas ; dignum duxi ut universa ad jam dictos fratres pertinentia et in feodo meo ubilibet posita, consistentia, in novum scriptum redigerentur ; et ne per increscentem malitiam, quod absit, hæredum meorum possent immutari, minui, vel in irritum aliquatenus revocari impressione sigilli mei ad majorem cautelam et posterorum memoriam, cum assensu filiorum meorum, confirmarentur.
P. Carpentier, 1766.
◊ Cæterum quando cerea istiusmodi [] pendentia sigilla literis appendi cœperunt ? Dubius hæret ipsemet Cangius. In observationibus ad Villeharduinum pag. 263. illorum originem ad xij. sæculum refert ; at in notis ad Alex. Annæ Comn. pag. 255. circa nonum aut decimum sæculum iis Gallos nostros uti cœpisse scribit. Huic sententiæ proxime accedunt Auctores novi Tract. diplom. tom. 4. pag. 399. ubi laudant Chartam Roriconis episcopi Laudunensis ann. 961. cum sigillo pendenti et aliam S. Dunstani episcopi ejusdem ætatis.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Quem morem sigilli pensilis constat ex allatis Willelmum traduxisse ad Anglos : apud quos cujusvis sigilli usus omnino incognitus erat etiam ineunte sæculo xi. ut discimus ex Annal. Monasterii Burton. tom. 1. Histor. Angl. pag. 246 :
Anno ab Incarnatione Domini m. iv. Indict. 11. tempore Ethelredi Regis Angliæ, patris S. Edwardi Regis et Confessoris, quidam nobilis nomine Wlfricus cognomento Spot, construxit abbatiam Burton vocatam, deditque ei omnem hæreditatem paternam appretiatam septingentas libras. Et quia nondum utebantur Sigillis in Anglia, fecit donum suum iis confirmari subscriptionibus, prout in Charta continetur.
At cujus formæ fuerint sigilla apud Anglos, etiam post Willelmi adventum docet Codex MS. S. Augustini Cantuar. quem exscripsit Hickesius in Præfat. Thesauri Ling. Septentr. pag. ix. in hæc verba :
Post adventum vero Normannorum in Angliam, tam Reges, quam alii domini et magnates, laminas cereas membranis apponebant Cartarum, Crucis signum in laminis cereis imprimentes : de capillis capitum vel barbarum in eadem cera aliquam portionem pro signo posteris relinquentes. Ista patent in multis monasteriis.... In monasterio de Castelacre quod est ejusdem fundationis in diocesi Norwicensi, Comes Lincolniæ qui pluribus possessionibus eamdem ecclesiam dotavit, hæc in fine intulit Cartæ suæ. In hujus (inquit) rei evidentiam, Sigillum dentibus meis impressi, teste Muriele uxore mea. Ubi usque in præsens in eadem cera apparent dentium vestigia pro sigillo.
P. Carpentier, 1766.
◊ Hæc licet auctoritate Annalium monasterii Burbonensis et Hickesii assertione fulciantur, emendatione nihilominus indigent ut observant Auctores novi Tractatus diplomatici tom. 4. pag. 205. cum in Tabulario S. Dionysii exstet diploma S. Eduardi ann. 1054. sigillo pendente munitum ; cui etiam sæculo vix integro præiverat S. Dunstanus, cujus habetur Charta, unde sigillum pariter pendet.
◊ Hisce porro solis pensilibus sigillis, nullo apposito chirographo, muniebantur diplomata, quæ vim omnem iisdem conferebant ; adeo ut necesse esset summa cura typos sigillarios asservare, ne in aliorum manus inciderent. Unde Bracton. lib. 5. tract. 4. cap. 15. § 3 :
Dum tamen nihil sit quod imputari possit imperitiæ suæ vel negligentiæ, ut si Sigillum suum Senescallo suo vel uxori traderet, quod cautius custodiri debuit : cum uxor et Sigilla ad paria judicentur.
Scribit Bromptonus Magistrum Rogerum, cognomento Malum-Catulum, Richardi I. Regis Angliæ Vicecancellarium, juxta Rodum insulam orta tempestate in mari periisse,
et circa ejus collum suspensum Regis Sigillum postea repertum fuisse
 : quod ille scilicet eo studio servabat, ne in alienum jus culpa sua cederet. Vide Sigillifer. Eadem forte ratione Cancellarius Imperatoris, in [] solemnibus præsertim ceremoniis, majus sigillum collo appensum gestat, ut colligere est ex Bulla aurea Caroli IV. Imp. cap. 7. 23. § 2. Quod de Chartophylace M. Ecclesiæ Constantinopolit. testatur Balsamon in Meditat. de Patriarch. pag. 458. in Jure Græcorum, quem ait ad pectus gestasse τὸ βουλλωτήριον Patriarchæ. Illud præterea hic licet observare, cum Franciæ Cancellarius equitando peregre aliquo pergit, cerarii administrum, quem vulgo Chaufecire vocant, Sigillum Regium ad dorsum gestare, ut est in Instrumento hominii præstiti a Philippo Austriæ Archiduce Ludovico XII. Regi Franc. 5. Jul. ann. 1499. pro Comitatibus Flandriæ, Atrebat. et Carolensi.
P. Carpentier, 1766.
◊ Sigillo plumbeo pendente, cui ex una parte imago S. Benedicti sculpta erat, et ex altera nomen abbatis, cujus erat Charta, literas suas munire solebant abbates Cassinenses, ut patet ex Chartis abbatum Stephani ann. 1219. Bernardi ann. 1271. et Marini ann. 1310. in Tabul. ejusd. monast.
P. Carpentier, 1766.
◊ Plumbeo quoque sigillo, loco ceræ, usi sunt Venetorum duces ex concessione Alexandri III. PP. auctore Maria Sanuto in Vita Sebast. Zani, apud Murator. tom. 22. Script. Ital.
P. Carpentier, 1766.
◊ Sigillum cereum ad cautelam bullæ aureæ interdum subjiciebant, quod ejusdem formæ erat atque bulla ipsa, ut si aureum subriperetur, remaneret alterum, quo diplomatis auctoritas asseretur. Charta Caroli II. reg. Jerus. et Sicil. ann. 1294. in Reg. 49. Chartoph. reg. ch. 4 :
Præsens privilegium exinde fieri et aurea bulla majestatis nostræ impressa tipario jussimus communiri, alio consimili sub pendenti ejusdem majestatis Sigillo cereo concesso, similiter ad cautelam.
◊ Quod si casu quovis amitteretur sigillum, tum judex adibatur, coram quo qui amiserat, ut deinceps nulla fides diplomatibus adhiberetur quibus apponeretur, protestabatur. Aliquot ejusce moris exempla profert Vill. Dugdalus in Antiquitatib. Varwicensis provinciæ pag. 673. quæ hic describemus : ac primum sub Henrico III :
Memorandum quod publice clamatum est in Banco, quod Sigillum Benedicti de Hagham, cum uno capite in medio, sub nomine suo, in quacumque manu fuerit, de cætero nullum robur obtineat.
Sub Edwar. I :
Memorandum quod Henricus de Perpoun die Lunæ in crast. Octob. B. Michaelis, venit in Cancellaria apud Lincolniam, et publice dixit quod Sigillum amisit, et protestabatur, quod si aliquod instrumentum cum Sigillo illo post tempus illud inveniretur consignatum, illud nullius esse valoris, vel momenti.
Notit. ann. 19. Edward. I. Norf. et Suff. rot. 7. in Abbrev. Placit. pag. 284 :
Memorandum quod die jovis in festo Conversionis S. Pauli anno regni regis nunc 19. venit Ricardus de Belhows vicecomes Norffolc. et Suffolc. coram Rege et dixit quod bursa sua cissa fuit coram Willelmo de Carleton apud Westmonasterium in qua quidem bursa fuit sigillum suum rotundum cujus superscriptio erat Sigillum Secreticum.... de virido et goules de armis Johannis de Burge, et peciit quod nichil firmum nec stabile per sigillum prædictum habeatur nec teneatur nec fides eidem exhibeatur.
Denique sub Edw. II :
Joannes E. recognovit in Cancellaria Regis se amisisse Sigillum suum, et petit quod dicto Sigillo deinceps non habeatur fides.
Habentur similes virorum nobilium protestationes de amissis sigillis, [] quibus ea revocabant, in Regestis Castelleti Parisiensis, Joannis de Garencieres Militis 25. Octobr. 1404. Adelelmi de Bournonville Militis 17. Novembr. 1412. Roberti de Pontaudemer Scutiferi 13. Decembr. 1412. et Jacobi de Bethune dit de Loques, Militis 10. Jan. 1412. (1413.) Vide quæ de Bullis supra annotavimus.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Nec minor adhibebatur cautio cum adulteratum fuerat sigillum. Testis est S. Bernardus Epist. 284. ad Eugenium PP. :
Periclitati sumus in falsis fratribus, et multæ litteræ falsatæ sub falsato Sigillo nostro in manus multorum exierunt ; et (quod magis vereor) etiam usque ad vos dicitur falsitas pervolasse. Hac necessitate, abjecto illo, novello quod cernitis de novo utimur, continente et imaginem nostram et nomen. Figuram aliam tamquam ex nostra parte jam non recipiatis.
Adde Epist. 298. Nescio ad amissum adulteratumve sigillum spectet Charta ann. 18. Richardi II. Reg. Angl. apud Th. Blount in Nomolex. :
Notum sit omnibus Christianis, quod ego Johannes de Gresley non habui potestatem Sigilli mei per unum annum integrum ultimo præteritum, jam notifico, in bona memoria et sana mente, quod scripta Sigillo meo contradico et denego in omnibus a tempore prædicto usque in diem restaurationis sigilli prædicti. In cujus rei testimonium Sigillum Decanatus de Repingdon apposui.
Quod quidem apud Anglos eo diligentiori cura observabatur, quod
Tabellionum usus in eo regno non habebatur
, ut scribit Matthæus Paris ad ann. 1237.
P. Carpentier, 1766.
◊ Si mutabatur sigillum, factum in actis publicis sedulo notabatur. Charta Rich. I. reg. Angl. in Reg. 165. Chartoph. reg. ch. 130 :
Is erat tenor Cartæ nostræ in primo sigillo nostro, quod quia aliquando perditum fuit, et dum capti essemus in Alemannia in aliena potestate constituti, mutatum est. Hujus autem innovationis testes sunt hii, etc. Anno decimo regni nostri.
Lib. rub. fol. parvo domus publ. Abbavil. fol. 123. r° :
Le 27. jour de Fevrier l'an 1369. commencha on à user du nouvel Séel aporté de Paris par sire Pierre Lenganneur, armoyé des armes de Pontieu à un kief de France, et fu le viel Séel précédent d'ichellui mis en le tour.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Qui proprium sigillum non habebant in promtu, alieno utebantur suoque annulo subsignabant. Charta Guillelmi Trecor. Episc. ann. 1151. ex Tabul. Majoris Monast. :
Præsentes inde litteras fieri et annulo nostro, quia Sigillum nostrum præsens non erat, signari præcepi sigilloque dom. Engebaldi Turon. Archiepiscopi corroborari feci.
Alia ejusdem rei exempla profert Mabill. Diplom. lib. 2. cap. 18. n. 10. unde idem factum fuisse colligitur ab iis qui proprii sigilli usum necdum habebant.
P. Carpentier, 1766.
◊ Sigillo domini sui utebantur, qui proprio carebant. Charta ann. 1209. in Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 128. v°. col. 2 :
Ego (Maria du Breul) siquidem quia sigilli munimine careo, præsentem paginam impressione sigilli domini Arsonis de Ronquerolles postulavi confirmari, a quo feodum illud (du Breul) habet exordium.
◊ In his porro efformandis sigillis pensilibus, cera adhibita varii coloris. Scribit Tillius soli Regi flavæ usum peculiari prærogativa competere : quod etiam repetitum legitur in articulis Conventus Sangermanensis ann. 1583. adeo ut Ludovicus XI. Renatum Andegavensem, Siciliæ Regem, insigni privilegio donasse [] putaverit, concesso, ut ipsi et filiis ejus recta linea procreatis, intra Francici, atque adeo Siculi Regni fines, cera flava in suis sigillis uti liceret, diplomate 28. Januar. ann. 1468. et mense Maio ann. 1469. in acta Parlamentaria relato. Nam observatum a Bodino in libris de Republica, et Cardino Bretio lib. 2. de Suprema Regis auctoritate, erratum hac in re a scriba Tillii, qui ceram albam posuerit pro flava, cum, ut ii asserunt, nullus unquam apud Reges nostros albæ ceræ usus in sigillis fuerit : licet contrarium asserat Miramontius in lib. de Cancellaria Franc. pag. 32.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Verum hæc recentiorum sunt temporum, inquit Mabillonius lib. 2. Diplom. cap. 6. n. 14. Nam sæculo xiii. ceræ flavæ usum in regiis sigillis receptum fuisse vix crediderim. Sed et Miramontio astipulatur, ut pote qui varia primæ et secundæ stirpis sigilla albæ ceræ impressa in pluribus autographis viderit.
◊ Ceræ viridis in sigillis regiis usus potissimum est in diplomatibus, quæ vulgo Chartres, Privileges, et Remissions dicuntur. Literæ de Chartres, eæ dicuntur, quæ ad perpetuam rei memoriam conscribuntur, iisque verbis sub initium concipiuntur :
Præsentibus ac futuris
, in quibus confectionis dies non adscribitur, sed tantum mensis et annus, ut innuatur rem ipsam maturo ac diuturno consilio agitatam. Color autem viridis in cera rem in perpetuo vigore permansuram denotat. Cæteræ vero Literæ hacce formula exarari solent, Omnibus præsentes literas inspecturis. Sed hodie cera flava in Francis Cancellariis quævis diplomata sigillantur.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Quod de minori Cancellaria intelligendum est. Nam in majori etiam nunc ceræ viridis usus obtinet in Litteris, quæ vulgo Lettres de remissions, de nouvelles concessions et d'erections dicuntur. Et quidem Litteræ quas de justice vocant, cera flava sigillantur in utraque Cancellaria ; aliæ vero, quas nuncupant de grande ou pleine grace, cera viridi.
◊ Cera rubea utuntur Universitates ac Communitates.
◊ Cera alba in sigillis usos Comites Pictavenses testatur Beslius pag. 538. 543.
◊ Hodie albæ ceræ sigilla spectant sancti Spiritus Militarem Ordinem, ex Statuto Henrici III. Regis illius institutoris.
P. Carpentier, 1766.
◊ Diversos ceræ varii coloris usus descriptos habemus in Cod. reg. 9824. 7. fol. 709. r° :
De patentibus litteris, aliquæ vocantur Cartæ, Gallice Chartres, quæ sigillantur cera viridi et filis sericeis, et hæc fiunt ad perpetuitatem. Aliæ sunt litteræ, quæ sigillantur in cera alba et cauda duplici ; et hoc fit quando materia, de qua fiunt illæ litteræ, est ad vitam, ut donationes officiorum vel similia..... Aliæ sunt litteræ, quæ sigillantur etiam in cera alba et simplici cauda ; et istæ fiunt de singularibus et particularibus negotiis singulorum, non ad vitam, sed ad tempus. Fiunt etiam quandoque aliæ litteræ, quæ nec vocantur clausæ nec apertæ ; sed vocantur Le seau plaqué ; et fit hoc in retenutis, quando rex aliquem in notarium vel in servientem armorum, vel alium servientem in hospitio suo retinet.
P. Carpentier, 1766.
◊ Cera crocea seu flava in sigillis, ad patentes literas appensis, utebantur reges Francorum ; alba vero in literis, quas simplices vocabant. Charta ann. 1332. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 968 :
Philippus D. G. Franc. rex per suas patentes[] et pendentes litteras in pergameno scriptas et sigillo ipsius domini regis ceræ crosset seu rossæ in pendenti sigillatas mandavit, etc.
Lit. securit. ann. 1391. ex Bibl. reg. :
Quasdam litteras regias dicti domini nostri regis, aliasque dicti Dom. Bituriæ et quasdam alias dicti dom. Burgundiæ ducum, ipsorum dominorum regis et ducum magnis sigillis, videlicet dictas regias in cera crocea, et ducales in cera rubra in pendente sigillatas, etc.
Ubi colorem rubrum ducibus assignatum observare est. Charta Phil. Pulc. ann. 1313. in Reg. 49. ch. 5 :
Per alias litteras nostras simplices, cera alba sigillatas, eidem Odoni de Granceyo mandavimus, etc.
Cera viridi in actis suis sigillandis utebantur monachi. Inventar. Chart. reg. ann. 1482. fol. 299 :
Littera abbatis et conventus S. Dionysii duobus sigillis in cera viridi sigillata, per quam constat dom. regem Philippum legavisse ecclesiæ B. Dionysii omnes joellos suos.
Idem præterea eruitur ex eo quod inter præstationes iis debitas, illa recensetur, quam ad sigillandum aptam et idoneam esse debere statuitur in Charta ann. 1346. ex Chartul. 21. Corb. fol. 326 :
Quatre livres de chire vert....... bonne à sceller.
P. Carpentier, 1766.
◊ Cera rubra adhibebatur in sigillis imperatorum CP. ex stirpe regia Francorum. Charta Hurosii Rasiæ reg. ann. 1308. in Reg. 49. Chartoph. reg. ch. 244 :
Litteras excellentissimi DD. Karoli filii regis Franciæ, Dei gratia imperatoris CP. Romeorum moderatoris semper augusti, integras, sanas omnique suspicione carentes, sigillo ipsius imperatoris, cum cera rubea sigillatas recepimus, etc.
Mihi tamen dubium est an non sit sigillum, quo nondum imperator utebatur, cum ipsius Caroli literæ sic concludantur ibid. :
Præsentes litteras... sigilli nostri, quo usque ad hæc tempora uti consuevimus, fecimus munimine roborari.
◊ In sigillis efficti fere semper Equites, quorum erant, si ex Militari essent ordine, tunica loricæ instrata : quod sub Joanne Rege in Anglia tum primum obtinuisse scribit anonymus Historicus ineditus apud Dugdalum in Antiquitat. Warvicens. :
Tempore Regis Johannis erant in Sigillis dominorum tunicæ super loricis, non autem ante : erant autem tunicæ longæ ad talos.
Adjuncta deinde armorum insignia. Idem Scriptor :
Circa annum 1218. Domini qui in Sigillis more solito habebant equites armatos cum gladiis, nunc in dorso Sigillorum arma sua posuerunt de novo in scutis.
Et sub ann. 1366 :
Post captionem Johannis Regis Franciæ, Domini atque generosi, relictis imaginibus Equitum in Sigillis, posuerunt arma sua in parvis scutis.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Neque militum id proprium fuit : aliorum enim, etiam Ecclesiasticorum sigilla, eorum, quorum erant, præferebant effigiem et nomen. Charta Cononis Sedis Apostolicæ Legati ann. 1115. ex Tabul. S. Amandi :
Concambium inter ipsum Comitem et Abbatem assensu Capituli factum.... auctoritate legationis sedis Apostolicæ qua præsumus, approbamus, et sub nostræ imaginis additamento corroboramus.
S. Bernardus Epist. 284. superius laudata :
Sigillo novello..... utimur, continente imaginem nostram et nomen.
P. Carpentier, 1766.
◊ Charta Bald. episc. Noviom. ann. 1151. in Chartul. Mont. S. Mart. fol. 91. v°. c. 2 :
Ut hoc autem ratum et inconvulsum maneat in perpetuum, præsenti scripto imaginis nostræ impressionem apponimus.
Alia abb. S. Joan. Laudun. ann. 1174. ex Chartul. ejusd. monast. ch. [] 146 :
Quod ut hoc solemne donum... ratum sit et stabile, diligenter studui illud litteris et sigillo imaginis meæ sanccire.
P. Carpentier, 1766.
◊ Apud Cistercienses vero, abbatibus prohibitum erat, ne eorum nomina in sigillis imprimerentur, quamvis id fecisset S. Bernardus, ut videre est supra pag. 242. col. 3. Charta G. abb. Cisterc. ann. 1228. in Chartul. Campan. fol. 348. v°. col. 1 :
Excellentiæ vestræ (Theob. comit. alloquitur) significandum duximus, quod in nullo sigillo ordinis nostri proprium nomen alicujus abbatis imprimitur ; et hoc ideo vestræ discretioni significamus, ut sigillum illud quod, sicut audivimus, in terra vestra repertum est sub nomine abbatiæ de Buzeio factum, in quo imprimitur proprium nomen abbatis, falsum esse sciatis et indubitanter credatis.
P. Carpentier, 1766.
◊ Sigillo regio non utebantur reges nostri nondum inaugurati, ut colligi haud temere posse videtur ex Charta Phil. Pulc. ann. 1286. in Reg. S. Ludov. ex Chartoph. reg. fol. 102. v° :
Sigillum cum titulo regni Franciæ nondum adhuc habentes, has litteras, nostro, quo prius utebamur, sigillo fecimus sigillari.
Porro Philippus Pulcher sacram suscepit unctionem 6. Jan. ann. 1286. Quod caveas ne ad quascumque similes formulas promiscue accommodes : nam exstat Charta Joan. reg. ann. 1350. 25. Oct. in Chartul. 23. Corb. quæ sic clauditur :
Datum Parisius sub sigillo, quo ante susceptum regimen regni nostri utebamur.
Qui rex die 26. Septembris præcedente fuerat inauguratus. Eo igitur usus est, quod regium sigillum tunc non adesset.
P. Carpentier, 1766.
◊ Ita et in Bullis summorum pontificum electorum et necdum consecratorum, eorum nomen non inscriptum fuisse docet Bulla Greg. PP. XII. ann. 1406. ad calcem Stat. MSS. eccl. Reat. :
De hoc autem, quod bulla sine impressione nostri nominis est appensa præsentibus, nullus debeat admirari : nam ante coronationis nostræ solemnia usus perfectæ bullæ, cum hujusmodi impressione nominis non habetur.
Vide in Bulla.
◊ Sigillum tum primum sibi adsciscebant viri nobiles, cum suæ ætatis essent, hoc est annum ætatis 21. attigerant, atque adeo Militare cingulum consecuti erant, cum hanc adepti ætatem Milites fleri solerent, quod præsertim docent Stabilimenta S. Ludovici Regis Franciæ lib. 1. cap. 70. et 71. Monasticum Anglican. tom. 1. pag. 810 :
Pepigimus etiam eis quod.... faciemus eos habere cartam et Sigillum Conani (Comitis Britanniæ) ad confirmationem prædictæ eleemosynæ, cum ipse illius ætatis fuerit, quod terram tenere possit, et sigillum habuerit.
Charta Catharinæ et Frederici filii Ducum Lotharing. ann. 1253. apud Hieron. Viguerium in Hist. Alsatica pag. 143 :
Je Katerine Duchesse ai mis mon Seel en ces Lettres en tesmoignage de verité : Et je Ferris Dux davant nommez use dou Sel de ma mere devant nommée, et tantost comme je serai fors de mainburnie, je suis tenu de mettre mon Seel en ces Lettres.
Hinc in Chartis formulæ sequentes leguntur. In Charta ann. 1117. apud Augustinum du Pas in Stemmate Pentevriensi pag. 7 :
Sed quia nondum Comes Gaufridus proprium habebat Sigillum, hoc nobis in Sigillo Comitis Stephani confirmavit.
Alia apud eumdem in stemmate Dolensi :
Et quia adhuc Miles non eram et proprium Sigillum non habebam, quando hanc concessionem fecimus, autoritate sigilli domini patris mei cartam istam sigillavimus.
Charta Guidonis Episcopi Amb. ann. 1226 :
Girardus dominus [] Pinconii Vicedominus Ambianensis donationem superscriptam factam Capitulo Ambian. recognovit, et promisit, quod quam cito Miles erit, et Sigillum habebit, dictum sigillum apponet dictæ concessioni.
Charta Hugonis IV. ducis Burgundiæ ann. 1228 :
Juravi dictis Divionensibus, quod quando ad Militiam promotus fuero, eis præsentes literas innovabo, et eo Sigillo, quo Miles utar, sigillabo, et tradam sigillatas.
Adde Morlerium in Stemmatibus Nobilium Picardiæ pag. 143.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Eo sigilli privilegio potiebantur viri nobiles vel cum inter Milites adcripti erant, vel cum uxorem duxerant, ut colligitur ex Litteris Guillelmi Virzionensis, qui eas sigillo avunculi sui Archembaudi Burbonensis primum signavit, cum nondum Miles nec uxoratus esset ; postea suo proprio,
cum jam uxoratus esset, ac proprium Sigillum haberet
, in Labbei Miscell. pag. 655.
◊ Ex præallatis conficit Duchesnius in Hist. Castilionensi, ubi de insignibus ejusdem familiæ agit, et in Hist. Richeliana pag. 19. solos Milites jus habuisse sigilli pensilis : quod licet forte verum sit prioribus seculis, de posterioribus addubitari potest, cum et Armigeros diplomatibus sigilla sua interdum apposuisse constet : et in Aresto 16. Aug. ann. 1376. apud Tillium cap. de Militibus, referatur, eum in Burgundia morem obtinuisse, ut Armiger Miles factus sigillum suum mutaret : unde colligitur Armigeros sigilla sua litteris apposuisse ; sed ea mutasse, cum Militiam consecuti erant.
P. Carpentier, 1766.
◊ Armigeros, præterquam in Burgundia, jus habuisse sigilli pensilis colligitur ex Charta Adæ dom. de Caudri ann. 1235. in Chartul. Valcel. sign. E. ch. 9 :
Quia vero prædicta venditio facta fuit antequam essem miles, et litteræ prænotatæ sigillo, quo utebar tunc, fuissent sigillatæ ; ad cavendam omnimodam dubitationem, cum essem postmodum miles factus et sigillum militis jam haberem, præsentes feci litteras.... ad præmissorum omnium firmitatem sigillo meo præsente legitime sigillari.
Ex quibus perspicuum est, armigeros sigilla sua mutasse, cum militiam consecuti erant : quod tamen non semper factum, sed ad militum arbitrium fuisse, docet Charta Petri de Noctel ann. 1262. in Chartul. Vallis B. M. :
Et quia a die qua factus sum miles, sigillum meum, quod prius habebam, non mutavi, prædictum sigillum, quo utebar dum adhuc essem armiger, præsenti litteræ apponere dignum duxi.
P. Carpentier, 1766.
◊ Apud Polonos, viventibus patribus, filii proprium non habebant sigillum. Stat. Casimiri ann. 1346. inter Leg. Polon. tom. 1. pag. 5 :
Statuimus quod viventibus patribus, filii duntaxat sigillo paterno utantur, et aliud portare vel habere non præsumant.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Idem usus obtinuit apud Ecclesiasticos : sigillo quippe proprio non utebantur Archiepiscopi, nisi prius pallio donati fuissent, ut supra docuimus in Pallium 3. pag. 118. col. 1.
P. Carpentier, 1766.
◊ Episcopi, quibus id juris concessum erat, scuto regio sigilla sua ornabant. Pactum inter reg. et episc. Vivar. ann. 1307. in Reg. 122. Chartoph. reg. ch. 294 :
Portare debebit episcopus arma nostra regia et eis uti in vexillis et Sigillis.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Episcopi interdum proprio sigillo utebantur, aliquando sigillum Capituli sui vel Ecclesiæ adhibebant ; quod pluribus docet Mabil. Diplom. lib. 2. cap. 15. In Monasteriis, teste eodem Mabillonio, sigilla Abbati monachisque, uti [] etiam Abatissæ et conventui primitus communia erant, postea propria fuerunt. Allatis in hanc rem a Mabillonio hæc addere placet. Charta Heliæ Prioris Grandimont. ann. 1236. ex Tabul. B. M. de Bono-Nuntio Rotomag. :
Ego prædictus Helias præsentes litteras Sigillo nostro de assensu capituli nostri sigillavi, cum nos et totus ordo noster Grandimontensis unico tantum utatur Sigillo.
Ut autem Abbates proprii sigilli privilegio gauderent, intercedere necessum erat Romani Pontificis auctoritatem, ut colligitur ex Litteris Clementis IV. PP. ann. 1265. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. novæ edit. col. 203 :
Cum igitur monasterium prælibatum, ex eo quod nonnisi unicum habebatur Sigillum, quo utebantur abbas et conventus ejusdem, non modicum retroactis temporibus sustinuerit detrimentum, eos ejusmodi defectum congrua restauratione supplere ac ipsius monasterii incommodis volentes obviare, Sigillum ad opus vestrum et successorum vestrorum de opere argenteo fecimus fabricari.
P. Carpentier, 1766.
◊ Utrumque nonnumquam, suum nempe et ecclesiæ suæ, sigillum Chartis, quo celebriores essent, apponebant. Charta Alardi episc. Camerac. ann. 1176. ex Tabul. ejusd. eccl. :
Ut autem compositio hæc legitime facta stabilis et inconcussa permaneat, ipsam ecclesiæ nostræ Sigillo et nostro signatam fideliter munimus.
P. Carpentier, 1766.
◊ Defuncto aut absente episcopo, sigillo archidiaconi confirmabantur Chartæ, etiam ubi res monachorum agebatur. Charta prior. S. Mart. de Campis pro eccl. Monaster. in Argona ex Chartul. ejusd. loci fol. 16. v° :
Hæc, quia episcopum non habebamus, Sigillo archidiaconi nostri placuit confirmari. Testes magister Robertus, cujus hic Sigillum est et dominus Balduinus Cathalaunenses archidiaconi.
P. Carpentier, 1766.
◊ In monasteriis ordinis Cisterciensis ad solum abbatem pertinet Sigillum. Charta abb. et convent. Miratorii ann. 1243. ex Chartul. Campan. fol. 368. col. 1 :
Nos vero prædictus conventus, quia sigillum autenticum non habemus, nisi Sigillum abbatis nostri, juxta consuetudinem ordinis nostri, venditionem prædictam Sigillo prædicti patris et abbatis nostri roboratam, firmam et gratam et acceptam habemus.
Hinc
P. Carpentier, 1766.
◊ Sigilli redditio, abdicati officii signum. Reg. Visit. Odon. archiep. Rotomag. ex Cod. reg. 1245. fol. 393 :
Abbas (Gemeticensis) pro voluntate sua se ipsum, quantum in se fuerat, ab officio abbatiæ absolverat, et Sigillum suum reddiderat conventui fratrum.
Nisi quis forte per Sigillum, annulum intelligat.
P. Carpentier, 1766.
◊ Sigilla propria monachis, nullo officio donatis, prohibentur, in Stat. reformat. monast. S. Andr. Avenion. ann. 1253. ex Hist. MS. ejusd. fol. 52. v° :
Omnibus administratione carentibus inhibentes ne absque abbatis licentia arcas vel claves teneant, et si qui nunc tenent, eas volumus quod resignent ; idemque dicimus de Sigillis.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Sigillo utebantur non modo Nobiles virique dignitate conspicui, sed et homines infimæ conditionis. Exstat in Chartular. S. Vandreges. tom. 1. pag. 838. Charta ann. 1277. cujusdam Radulfi porcorum ex officio custodis quæ sic concluditur :
Ego prædictus Radulfus prædictis Religiosis præsentem literam Sigilli mei munimine præbui confirmatam.
Sed etiam cives mercatores, ut in Charta ann. 1234. ex parvo Reg. S. [] Germ. Prat. :
Et ego Manfredus (speciarius) pro me et hæredibus meis seu successoribus, in testimonium præsenti chartæ Sigillum meum apposui.
Imo et artifices, ut apud Manni de Sigillis tom. 3. pag. 140 :
Sigillum Raimondi ferratoris.
At cum ignotum esset eorum sigillum, publicum addebant ut eorum scriptis facilius fides haberetur. Charta ann. 1449. apud Kennett. Antiquit. Ambrosd. pag. 663 :
In cujus rei testimonium præsenti scripto sigillum meum apposui, et quia sigillum meum quampluribus est incognitum, ideo Sigillum majoratus villæ Oxon. præsentibus apponi procuravi.
Alia ann. 1451. ibid. pag. 666 :
In cujus rei testimonium Sigillum meum apposui. Et quia Sigillum meum quamplurimis est incognitum, ideo Sigillum majoratus villæ de Welingford præsentibus apponi procuravimus, et ego Thomas Absolon major villæ prædictæ ad specialem requisitionem præfati Johannis Sigillum officii mei præsentibus apposui.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Atque id juris, privatorum acta sigillo muniendi, ad Majores locorum pertinuisse ea tantum occasione videtur, quando nimirum non erat ejus loci dominus, cui ex jure dominii competeret iis Instrumentis sigillum suum apponere : quod effici posse opinor ex Tabul. Capituli Cabilon. pag. 269 :
De laude autem et commodo dictarum rerum venditarum Vicedominus duas partes habebit, et Major tertiam partem retinebit. Litteras autem venditionis et rerum aliarum solus Vicedominus Sigillabit.
P. Carpentier, 1766.
◊ Modo a dominis locorum concessum ipsis fuisset, ut in Charta Rob. comit. Attrebat. ann. 1293. pro Audomar. :
Eisdem (majori et scabinis) auctoritatem præstitimus et præstamus ut sigillum habeant, quo utantur et uti valeant ad conventiones omnes coram eis initas sigillandas, nec non recognitiones et alia expletamenta quæcumque poterunt evenire.
Quod si absque dominorum licentia, sigillum sibi attribuant, aut illud mutabant, tunc muclta plectebantur. Charta ann. 1260. in Chartul. Cluniac. ch. 189 :
Abbas (Cluniacensis) prior et conventus (Cariloci) dicebant præfatos burgenses suos Cariloci quoddam novum Sigillum, munitiones et rescossas ac alia forefacta fecisse in ipsorum abbatis, prioris et conventus præjudicium et gravamen, etc.
Arest. parlam. Paris. ann. 1372. ex Tabul. S. Joan. Laudun. :
Dicti etiam major et jurati Sigillum sibi attribuerant et de facto ceperant, et de ipso utendo procuratoria et alias suas litteras.... sigillaverant et sigillabant, etc.
Hinc in Instrumentis institutarum communiarum, inter præcipua communiæ jura recensetur Sigillum.
P. Carpentier, 1766.
◊ Sigilli situ, in caudis literarum curiæ ecclesiasticæ positi, rei actæ natura indicabatur. Lit. officialis Æduensis ann. 1250. in Chartul. Buxer. part. 20. ch. 23 :
Reddite litteras, Sigillo vestro apposito in prima cauda pro monitione facta, et pro excommunicatione facta in cauda secunda.
Sigillum Authenticum, Illud ipsum vocabant, quod pendens dicitur, quo scilicet Literæ patentes muniuntur. Charta Henrici de Vergiaco Senescalli Burgundiæ ann. 1246 :
Quia aliud sigillum tunc non habebam, contrasigillo meo, quo utebar pro sigillo, præsentes literas feci sigillari, promittens per præstitum juramentum, quod quotiescumque Sigillum authenticum habuero, præsentes literas vel similes de ipso faciam sigillari.
Arestum 5. Octob. ann. 1394. contra Canonicos [] Lugdun. :
Et esto, quod sub suo sigillo secreto illud conficere potuissent, non tamen sub Sigillo secreto, sed sub authentico, vel publico.
Statutum Ottonis Cardinalis Legati in Anglia ann. 1237. apud Matth. Paris et Lindwodum. :
Habeat unusquisque (Archiepiscopus, Episcopus. etc.) Sigillum, puta nomen dignitatis, officii, seu collegii, et etiam illorum proprium nomen, qui dignitatis vel officii perpetui gaudent honore, insculptum notis et characteribus manifestis, sicque Sigillum authenticum habeatur.
Vide Butilerium in Summa Rurali lib. 1. tit. 106. 107. Chopinum lib. 1. in Consuet. Andegav. pag. 340. lib. 3. de Dom. tit. 21. n. 6. Roverium in Reomao pag. 634. etc. ubi de Nobilium et Communitatum sigillis publicis ac authenticis : de quibus consule præterea Concilium Londiniense ann. 1237. apud Matth. Paris pag. 307.
Sigillum Secretum, vel secreti, Illud appellabant, quod litteris, uti vocant, clausis apponebatur ; ad discrimen sigilli majoris, quod authenticum, et commune appellatum diximus, et Literis patentibus ac apertis appendebant. Hæc minus accurata videntur. Commune sigillum non raro vocabant illud, quo in secretioribus vel minoris momenti negotiis utebantur, atque adeo authentico seu pensili oppositum erat. Ordinat. Humberti II. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 397. col. 2 :
Illas (litteras) quæ ad perpetuum super aliquo magno negotio vel cautelauso protenduntur, nostro magno pendenti Sigillo, et alias nostro communi Sigillo decernimus sigillari.
Leges Palat. Jacobi II. Reg. Majoric. inter Acta SS. tom. 3. Junii pag. lxviii :
Quandoque vero cum alio sigillo minori, quod Sigillum commune dicitur.
Ideo autem id nominis ejusmodi sigillo inditum, quod illius usus esset in secretioribus negotiis, verbi gratia in Epistolis, cum alterius esset in publicis, et quæ omnibus paterent : unde diplomata eo munita, Literæ patentes indigitari solent. Neque tantum in privatis negotiis sigilli secreti usus erat ; sed et in publicis, cum id a tergo majoris seu authentici sigilli inderetur, quod ideo Contrasigillum nuncupatur, quia majori sigillo contra opponeretur. Conventiones inter Ludovicum Reg. Siciliæ et Arelat. ann. 1386 :
Et in alia parte sigilli prædicti erat Sigillum secretum parvum cum armis prædictis dictorum dominorum Reginæ et Regis.
Interdum etiam ab ipso majori sigillo dependisse observare est, unde Subsigillum dicitur in Conc. Legion. ann. 1012. inter Hispan. tom. 3. pag. 191 :
Et qui fregerit sigillum Regis, reddat centum solidos ; et quantum abstraxerit de Subsigillo solvat ut rapinam.
Sed et publica negotia ad pleniorem fidem, vel majus dilectionis argumentum, Sigillo secreti sigillata legimus. Exstat enim apud Miræum in Diplom. Belgic. cap. 89. Charta Henrici IV. Imp. ann. 1059. pro Ecclesia Nivellensi, in qua hæc habentur :
Henricus..... Nivialensis Ecclesia Francorum regno finitima permaximas calamitates sæpe sustinuit : quod pater meus Henricus III. Imp. animo indoluit, adeo ut in consecratione, quam ad adventum suum reservari jusserat, præsentem se exhibens, pignora sacratissimæ Virginis Gertrudis propriis humeris sanctuario importaret, locumque donis Imperialibus exornans, de rebus ejusdem Ecclesiæ præceptum faceret, quodque specialis dilectionis indicium est, non communi illud Sigillo, sed secreto [] suo signaret.
Certe Reges nostros publicas etiam literas Sigillo secreto muniisse docet Charta Joannis Regis ann. 1350. apud Gallandum de Franco alodio pag. 30. Statutum Caroli Regentis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. Regum Franc. pag. 226 :
Nous avons entendu que plusieurs Lettres pendens ont esté ou temps passé scellées de nostre Secret, senz ce que elle aient esté veues ne examinées en la Chancellerie. Nous avons ordené et ordenons que dores-en-avant aucunes Lettres patentes ne soient scellées pour quelconque cause que ce soit dudit Scel du secret, mais seulement Lettres closes.
Sed illud maxime factum, cum abesset majus : quod in ipsis literis exprimi solebat, ut apud Tillium, eumdem Gallandum pag. 193. Miramontium de Cancellaria pag. 35. Justellum in Hist. Turenensi pag. 94. et alios.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Sigillum Grossum et Mediocre, Idem quod Authenticum et Secretum, in Tract. pacis inter Comit. Sabaudiæ et Joannem Dalph. ann. 1314. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 156. col. 1 :
Nos autem Comes et Dalphinus prædicti confitentes et asserentes dilucide prædicta omnia contenta in Instrumento præsenti processisse, Sigilla nostra grossa et mediocra in juncturis, et grossa in pendenti in fine, præsenti publico Instrumento apponi fecimus in testimonium præmissorum.
◊ Sigilla Secreti longæ minoris erant formæ, quam authentica. Iis interdum impressa fuere Militum insignia, interdum familiarum, quas affinitate quadam contingebant, aut a quibus originem trahebant : interdum denique figuræ quædam exoticæ pro libitu ipsorum, quorum erant sigilla : quod quidem licet omnibus advertere in sigillis, quæ a Duchesnio et aliis Stemmatographis describuntur. In Regum nostrorum sigillo secreto insignium Scutum unico angelo sustentatur.
◊ Sigillorum Secreti, seu Contra-sigillorum, variæ leguntur inscriptiones, quas hic describam. Secretum, cum adjectione nominis, cujus est sigillum, apud Justellum in Hist. Arvern. pag. 55. 57. 170. 172. 188. 189. in Hist. Turen. pag. 46. Duchesnium in Probat. Hist. Castilion. pag. 35. etc. Charta ann. 1209. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. col. 332 :
Thesaurarius ecclesiæ et Sigillum domini et Secreta domini Vitreii conservare tenetur.
Secretum mei, in Probat. Hist. Guinensis pag. 480.
Secretum meum
, apud Justell. in Hist. Arvern. pag. 173. in Probat. Hist. Guinensis pag. 504.
Secretum meum mihi
, (ex Isaia cap. 24.) in Probat. Hist. Guinensis pag. 478. apud Roverium in Reomao illustr. pag. 195.
Secretum est
, in Probat. Hist. Castilion. pag. 95.
Secretum serva
, in Probat. Hist. Guinensis pag. 496.
Secretum Sigilli
, in Probat. Hist. Guinensis pag. 522.
Secreti custos
, apud Justellum in Hist. Arvernensi pag. 47.
Sigillum secreti N.
in Probat. Hist. Castilionensis pag. 198.
Sigillum secreti mei
, in Probat. Histor. Castilion. pag. 66. 164. Testimonium veri, in Probat. Hist. Guinensis pag. 473. 478. 489. 491. Sigillum veritatis, apud Petrum Franciscum Chiffletium in Beatrice pag. 47. 109. 158. Annulare secretum, in Charta Ludovici Reg. Siciliæ apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 476 :
Claves sigilli, Deum time, Secretum colas, Ave Maria gratia plena,
apud Mabill. Diplom. lib. 2. cap. 18. n. 8. Secretum nude, in Probat. Hist. Guinensis pag. 528. Montmorenciac. pag. 105. etc. Miracula S. Catharinæ Suecicæ [] cap. 1 :
Actum et datum.... nostro sub Secreto præsentibus impendente.
Charta Ducum Sueciæ ann. 1304. apud Ericum Upsaliensem lib. 3. Hist. Suecicæ pag. 94 :
In cujus rei testimonium, robur, et evidentiam, Secreta nostra, quia penes nos alia Sigilla non habemus, præsentibus duximus apponenda.
Dicitur etiam interdum Contra-sigillum N. in Probat. Hist. Guinensis pag. 398. 535. Castilionensis pag. 35. 95. Montmorenc. pag. 105. Ita porro appellatur, quod sigilli authentici, seu publici, adversæ ac posticæ parti imprimeretur, sic ut authentico opponeretur. Hujus usus erat in minoribus negotiis, ut est in Nomastico Cisterciensi pag. 543.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ Contra-sigilli usum primus induxisse videtur Ludovicus VII. Rex Francorum propter Ducatum Aquitaniæ : quam ob causam equitem cataphractum in dorso exhibet cum hac inscriptione, Et Dux Aquitanorum. Hæc post Mabill. lib. 2. Diplom. cap. 16. num. 10.
◊ Sigilli secreti Regii cura ac custodia apud nos, Magnum Cambellanum spectabat : eoque absente, primum Cambellanum, ut observatum a Tillio, quos is literas, quas
de prieres, d'estat, de responses et de mandemens à venir
, vocant, sigillabat, ut est in Edicto Philippi Regis ann. 1316. Scribit Monstrelletus 1. vol. cap. 123. ann. 1314. Dominum de Ligny, nobilem Hannoniensem, Sigilli secreti Regii Custodem fuisse, Garde du sel du Secret du Roy : et cap. 213. Philippum Josquinum Divionensem sigilli secreti Joannis Ducis Burgundiæ, qui quidem an Cambellani munus obierint, mihi haud compertum. Addit idem Tillius, Vicecomitem d'Aunay in Pictonibus, tamquam Comitis Pictavorum primum Cambellanum, ejusdem Comitis sigillum secreti servasse. Apud Byzantinos Augustos infimi ævi, dignitas fuit, quam Παραϰοιμωμένου τῆς σφενδόνης vocabant, penes quem erat cura sigilli, quo Imperator epistolas, quas ad matrem, filios, Despotas, Patriarcham, et alios scribebat, sigillabat : cum alius esset, qui Παραϰοιμώμενος τοῦ ϰοιτῶνος dicebatur, cui cubiculi Imperatorii cura incumbebat. Vide Notas ad Villharduinum.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
◊ De altero itaque sigillo, quo scilicet Litteræ patentes muniuntur, intelligendum Capitul. Caroli C. ann. 877. cap. 17. ubi penes Comitem Palatii sigillum fuisse docemur :
Adalardus Comes Palatii remaneat cum eo (filio nostro) cum Sigillo.
◊ Sigilla secreti, ab eorum custodibus in pretioso quodam marsupio asservata docemur ex Computo Stephani de la Fontaine Argentarii regii ann. 1350 :
Pour faire et brouder les bourses aux Seaulx du Secret du Roy, de la Royne et de la Duchesse d'Orléans, etc.
Ejusmodi sigilla secreti
Sigilla Privata dicuntur, quorum scilicet usus esset in privatis negotiis. Fleta lib. 2. cap. 13. § 1 :
Est inter cætera quoddam officium, quod dicitur Cancellaria, quod viro provido et discreto.... debet committi, simul cum cura majoris sigilli regni : cujus substituti sunt Cancellarii omnes in Anglia, Hibernia, Wallia, et Scotia, omnesque sigilla regia custodientes ubique, pæter custodem Sigilli privati, etc.
Apud Monstrelletum, Molanus Doctor in Legibus et Decanus Sarisberiensis dicitur Garde du privé Seel du Roy d'Angleterre. Guill. Gruellus in Vita Arthuri III. Ducis Britanniæ pag. [] 128. de eodem :
L'an 1444. en esté vint le Comte de Suffolc, et le Privesel d'Angleterre à Tours devers le Roy.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Majus, Eo utebatur Carolus C. in Instrumentis, quæ ad imperium Germanum spectabant ; quæ vero ad regnum Franciæ, annulo suo sigillabat, ut legitur in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 579. v° :
Cilz Charles fu roys de France et emperieres de Rome, et tout ce qu'il donnoit et confermoit en Haynaut et en l'empire d'Alemaigne, il séelloit de son grant séel ; et ce qu'il donnoit et confermoit en royaume de France, il séelloit de son anel. Ainsi desclaircissoit que li Ostrevant estoit du royaume de France. Et au temps d'adonc Haynaut estoit nommé Loeraine ; ce appert par une Cronique qui dist :
Castrum Valencianas situm in marca Franciæ et Lothoringiæ.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Parvum, Cujus usus erat in privatis negotiis, longe minoris formæ quam authenticum, idem quod Sigillum Secreti. Charta Phil. uxoris Erardi de Brena ann. 1222. in Chartul. Campaniæ ex camera Comput. Paris. fol. 318. r°. col. 2 :
Omnes litteras quascumque sigillaveram,.... iterum.... confirmo Sigillo meo parvo, quo diutius uti consueveram et adhuc quandoque utor, maxime in negociis meis privatis ; et hoc facio ad tollendam omnem dubitationem, quæ posset emergere ex sigillorum diversitate, ne in aliquo tempore propter sigillorum mutationem auctoritate conventionum et litterarum a me eisdem confectarum posset derogari.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Appendicium, idem quod Pensile. Charta Alfonsi II. reg. Aragon. ann. 1334 :
Præsentem cartam nostram inde fieri et Sigillo nostro appendicio jussimus communiri.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Appensivum, Eadem acceptione, in Charta Ferdin. reg. et Eleonor. regin. ann. 1372 :
Præsentes litteras .... mandavimus Sigillis nostris appensivis muniri.
P. Carpentier, 1766.
Sigilla Aurea et Argentea, quibus munitæ erant literæ ad Reges nostros transmissæ, monialibus de Salceia concessa. Charta S. Ludov. ann. 1262. in Reg. 53. Chartoph. reg. ch. 87 :
Cum mulieres leprosæ de Salceya..... haberent..... ex concessione inclitæ recordationis regis Philippi avi nostri.... Sigilla aurea, quæ eidem regi Philippo cum litteris transmitterentur, insuper et omnem ceram, in qua litteræ ad ipsum venirent sigillatæ, etc.
Alia Phil. V. ann. 1306. ibid. :
Addentes cum Sigillis aureis, superius contentis, argentea.
Quod certe haud probabitur viris rei diplomaticæ curiosis.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum ad Coronam, Regium scilicet, quo utebantur Mathæus abbas S. Dionysii et Simon dominus Nigellæ, regni administratores. Arest. parlam. Paris. ann. 1302. in Reg. Olim :
Pro qua mutua pecunia dicti debitores (Regentes) eidem villæ (de Gandavo) literas regis, sub Sigillo ad coronam literæ, dederant.
Nisi ad coronam literæ, interpreteris, ad confirmationem literarum.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Duplicatum, Eidem Chartæ bis appensum. Charta ann. 1224. in Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 192. v°. col. 1 :
Et quia ego Hugo de Valeriaco sigillum meum non habebam, Sigillo domini Johannis fratris mei duplicato, pro me feci præsentes litteras sigillari.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Judæorum. Vide in Judæi.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Lapideum. Charta ann. 1229. in Chartul. Buxer. part. 15. ch. 7 : []
Ne vero factum istud a posteris perturbetur,... tale sigillum quod habeo penes me, Sigillum licet lapideum, ubi est nomen meum impressum (Joan. dom. Castri novi) præsenti scripto apposui.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Marinum, Indiculus rerum navi impositarum. Pactum inter S. Ludov. reg. Franc. et Petr. Droc. ducem Brit. ann. 1231. ex Bibl. reg. :
Cum forefactis, emendis et emolumentis ex fractura navium,..... ob deffectum brevetorum seu Sigillorum marinorum.
Infra :
Brevetos seu Sigillos brevetorum.
Vide in Breve.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Palatii, Quod omnibus episcopis alicujus ecclesiæ commune est. Charta Joan. episc. Camerac. ann. 1214. in Chartul. Mont. S. Mart. part. 3. ch. 35 :
Cum ipsum fuisset arbitrium auctoritate nostra ad petitionem partium Sigillo palatii confirmatum, nos quoque ad petitionem dictæ ecclesiæ idem arbitrium nichilominus, ad majorem firmitatis constantiam, sigillo proprio duximus confirmandum. Sigillum sedis Cameracensis
nuncupatur infra in Charta ann. 1233. Sigillum ergo erat jurisdictionis seu curiæ episcopalis.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Plumbeum. Vide supra in Bulla.
Sigillum Piscatoris, Sigillum, ut aiunt, Secreti, quo Summus Pontifex utitur in Epistolis privatis : in quo scilicet effingitur D. Petrus in navicula, instar piscatoris retia laxantis. Epistola Clementis IV. PP. apud Carbonellum in Chron. Hispan. fol. 68. et Massonum :
Non scribimus tibi, nec familiaribus nostris sub bulla, sed sub piscatoris Sigillo, quo Romani Pontifices in suis secretis utuntur.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Sigillum Repercussum. Diploma Henrici II. Imper. in Monum. Paderborn. pag. 161 :
Et nostro Sigillo repercusso insigniri jussimus.
Quod intelligendum existimat Mabillonius de sigillo plumbeo bis percusso, id est in recta et aversa parte.
P. Carpentier, 1766.
◊ Fallitur vir eruditus ; dicitur enim de sigillo cereo, quod Chartam trajicit et illi ex utraque parte adhæret. Ejusmodi sunt Diploma Henrici II. Imper. ann. 1008. asservatum in Cam. Comput. Insul. et Charta fundat. eccl. S. Petri Insul. ann. 1066. in Tabul. ejusd. eccl.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Sigillum Rotundum, cujusmodi erant sigilla affixa : pensilia enim oblonga seu ovalia. Charta Johan. Episc. ann. 1410. tom. 2. Hist. Eccl. Meld. pag. 255 :
Datum sub nostro Sigillo rotundo, etc.
les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.
Sigillum Breve, Idem quod Secretum, apud Mabill. tom. 2. Annal. Bened. pag. 404.
P. Carpentier, 1766.
Sigillum Vicecomitis, Quo privatorum obligationes muniuntur. Arest. scacar. Paschæ ann. 1276. in Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 36. v°. col. 2 :
De habendo consilium, utrum quilibet vicecomes habebit Sigillum proprium, in sui et subditorum suorum commodum. Concordatum fuit quod vicecomites Sigillum habeant, et quod de qualibet littera confecta super c. solidos et minus, duos capiant denarios pro sigillo, et de ultra c. solidos, sex denarios usque ad xij. libras, et de ultra xij. libras de qualibet libra, unum obolum et non plus.
Sigillum Altaris, Durando lib. 1. Ration. cap. 6. n. 34. parvus lapis, cum quo sepulcrum, sive foramen, in quo reliquiæ reconduntur, clauditur, seu sigillatur. Alexander III. PP. apud Gregorium lib. 3. Decret. tit. 40. cap. 1 :
Ad [] hæc si altare motum fuerit, aut lapis ille solummodo suprapositus, qui Sigillum continet, confractus aut etiam diminutus, debet denuo consecrari.
Statuta provincialia Walteri Episcopi Dunelmensis anno 1255 :
Insuper quæ altaria fuerint consecrata ; et si consecrata, sint crucis charactere Sigillata.
Super Sigillum Clamare. Vetus Notitia Vasconica apud Marcam lib. 5. Hist. Beneharn. cap. 17. n. 1 :
Ad id ventum est, ut diceretur eidem Abbati et senioribus S. Vincentii, quod nisi redderet supradictum honorem, non posset Principatum obtinere secure prædictæ regionis, et favente partibus Raymundi Seguini Gasto Principe super Sigillum et vim clamando, accipere habuerunt centum solidos Pictavensis monetæ, etc.
Sigillum Raphaelis, Liber magicus sic inscriptus, qui laudatur a Gaumino ad Psellum de Operat. dæmon. ubi observat, Sigilla Latinis esse, quæ Græci στοιχειώματα et ἀποτελέσματα vocant.
© École des chartes.